Theo Bộ Tài chính, chính sách hỗ trợ tiền điện cho hộ nghèo được Bộ Công Thương chủ trì, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành từ tháng 2/2011. Theo đó, từ 1/3/2011 đến ngày 31/5/2014, các hộ nghèo được hỗ trợ giá điện 50kWh/tháng; mức hỗ trợ tương ứng với 30.000 đồng một hộ mỗi tháng.
Từ 1/12/2017 đến nay, mức hỗ trợ được nâng lên thành 51.000 đồng/hộ/tháng.
Sau 5 năm thực hiện (từ năm 2011 đến năm 2017), nhà nước đã hỗ trợ điện cho khoảng 2.342 nghìn hộ nghèo, hộ chính sách xã hội hộ nghèo chiếm khoảng 87%) với kinh phí từ ngân sách nhà nước khoảng 8.083 tỷ đồng. Năm 2018, ngân sách nhà nước dự tính bố trí khoảng 1.081 tỷ đồng để thực hiện hỗ trợ cho khoảng 1.807 nghìn hộ nghèo, chính sách xã hội.
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, thời gian qua, chính sách hỗ trợ tiền điện cho người nghèo, gia đình chính sách xã hội đã bộc lộ một số nhược điểm, khó khăn.
Cụ thể, phạm vi đối tượng hỗ trợ rộng, thay đổi thường xuyên do quy định hộ chính sách xã hội phải có lượng điện sử dụng dưới 50kWh/tháng và hộ chính sách xã hội, hộ đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng chưa có điện lưới (không phân biệt giàu nghèo).
Bên cạnh đó, việc hỗ trợ đối tượng thụ hưởng bằng tiền mặt nên về mặt lâu dài bền vững đã không mang lại hiệu quả. Định mức hỗ trợ của chính sách cũng không lớn (51.000 đồng/hộ/tháng) và việc chi trả tiền mặt đến hộ gia đình ở vùng sâu, vùng xa nhiều lúc còn khó khăn.
“Điều kiện được hỗ trợ chính sách đối với đối tượng hộ chính sách xã hội không thuộc hộ nghèo sử dụng dưới 50kWh/tháng đến nay không còn phù hợp, thiếu tính khả thi do nhu cầu sử dụng điện tối thiểu phần lớn đã vượt định mức trên.
“Nhiều hộ chính sách xã hội thanh toán tiền điện theo thông báo của cơ quan điện lực qua điện thoại, tin nhắn nên không có hóa đơn; muốn lấy hóa đơn phải đến cơ quan điện lực yêu cầu. Nhiều hộ dùng chung một đồng hồ đo đếm điện nên không có cơ sở xác định được mức sử dụng điện để hỗ trợ", Bộ Tài chính nhận định.
Từ những bất cập nêu trên, trong giai đoạn tiếp theo 2019-2020, Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án. Phương án thứ nhất là bãi bỏ chính sách hỗ trợ điện cho không hiện nay. Lý do là mức hỗ trợ thấp 51.000 đồng/tháng không gắn với điều kiện để khuyến khích sự chủ động tham gia sản xuất, tăng thu nhập của người nghèo cũng như không còn phù hợp với định hướng giảm nghèo giai đoạn đến năm 2020.
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, phương án này sẽ đảm bảo được nguyên tắc hạn chế các chính sách hỗ trợ cho không, tăng chính sách hỗ trợ có điều kiện. Qua đó, người nghèo sẽ chủ động tích cực tự thoát nghèo, hạn chế sự ỷ lại, trông chờ vào tiền hỗ trợ của nhà nước… dần tiến tới mục tiêu giảm nghèo bền vững.
Ngoài ra, việc bãi bỏ chính sách hỗ trợ cho không kể trên còn giúp nhà nước tiết kiệm được nguồn kinh phí sự nghiệp hằng năm. Trên cơ sở đó ngân sách nhà nước có thêm nguồn lực để bố trí vốn, kinh phí thực hiện các chính sách giảm nghèo và an sinh xã hội khác.
Nhược điểm của phương án này là sẽ gây tác động ít nhiều đến đời sống của một bộ phận hộ nghèo. “Do đó nhà nước cần đồng thời thực hiện tốt, có hiệu quả các chính sách an sinh, xã hội, giảm nghèo khác để giúp người dân ổn định cuộc sống, vươn lên thoát nghèo”.
Phương án 2 được Bộ Tài chính đưa ra là tích hợp chính sách hỗ trợ tiền điện hiện hành vào Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 – 2020. Đồng thời, trình Thủ tướng cho phép bổ sung nguồn lực năm 2019 – 2020 để thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững từ nguồn kinh phí thực hiện chính sách hỗ trợ tiền điện.
“Việc tích hợp này sẽ tập trung được đầu mối quản lý nhà nước về các chính sách giảm nghèo đồng thời các chính sách an sinh xã hội được lồng ghép sẽ góp phần đẩy nhanh mục tiêu giảm nghèo”, Bộ Tài chính nhìn nhận.
Theo Bộ Tài chính, qua lấy ý kiến, đa số các Bộ và địa phương đồng tình với phương án 1. Do đó, cơ quan này đề xuất Chính phủ thông qua phương án 1 – bãi bỏ chính sách hỗ trợ cho không tiền điện đối với các hộ nghèo với thời điểm thi hành dự kiến ngay từ 1/1/2019.
