[Câu chuyện kinh doanh] Baidu: Thành công chỉ nhờ sự hỗ trợ của chính phủ?

Sự khởi đầu của Baidu

Vào mùa hè năm 1998, tại một bữa ăn ngoài trời ở thung lũng Silicon, Eric Xu, một nhà sinh hóa học 34 tuổi, đã giới thiệu người bạn của mình là Robin Li cho John Wu và cả người đứng đầu nhóm công cụ tìm kiếm của Yahoo.

Robin Li, bấy giờ 30 tuổi, là kỹ sư tại Infoseek - một công cụ tìm kiếm internet thuộc sở hữu của Disney. Ngay trong lần gặp gỡ đầu tiên, Robin Li đã gây ấn tượng cho John Wu ở sự kiên trì và lòng tin về triển vọng của công cụ tìm kiếm, trong khi tất cả mọi người đều bi quan về điều đó.

John Wu, từng là giám đốc công nghệ của Alibaba, nói: "Các nhân viên ở Yahoo không nghĩ rằng tìm kiếm là điều quan trọng. Tôi cũng vậy. Nhưng Robin, anh ấy dường như quyết tâm bám lấy nó. Và bạn phải ngưỡng mộ những gì anh ấy đã làm được".

Một năm sau ngày gặp gỡ với John Wu, tức năm 1999, Robin Li thành lập công ty tìm kiếm riêng của mình ở Trung Quốc, đặt tên là Baidu. Thương hiệu này đã nhanh chóng phát triển mạnh sau đó, lần lượt chiếm được thị phần tại quốc gia tỷ dân. 

Thời điểm đó, nhiều nhà phân tích đã đặt ra câu hỏi: liệu Baidu có thể chịu được sự cạnh tranh của Google và Yahoo? 

Tuy nhiên, cuộc hành trình của ông Robin Li trong gần 20 năm qua đã chứng minh được khả năng phát triển mạnh mẽ của Baidu. Cho đến nay, Baidu không chỉ là một trong những công ty lớn của toàn cầu mà còn đang làm được việc không công ty internet nào làm nổi, đó là đánh bại Google và Yahoo tại thị trường nội địa!

Theo các nhà phân tích, các doanh nhân ở Trung Quốc có một lợi thế đặc biệt để đánh bại các gã khổng lồ internet của Mỹ. 

"Các công ty internet Hoa Kỳ có vị thế thống lĩnh trên toàn cầu đã thất bại trong việc giành vị trí số 1 trong bất kỳ lĩnh vực nào tại Trung Quốc. Họ đến với rất nhiều tiền và một thương hiệu lớn. Nhưng có một điều cơ bản khác biệt ở thị trường này", Jason D. Brueschke, một nhà phân tích của Citigroup, nói.

Sự khác biệt đó chính là sự ưu ái của Chính phủ. Baidu đã chấp nhận đổi lấy việc bị kiểm duyệt trang web của mình để nhận lấy vị trí của kẻ thống trị với sự hỗ trợ của Chính phủ Trung Quốc. Trong rất nhiều năm, Trung Quốc đã cản trở Google và áp đặt các quy tắc kiểm duyệt nghiêm ngặt đối với các công ty internet nước ngoài khác.

Người chiến thắng trong cuộc chiến giữa Baidu và Google?

Về cơ bản, ông Brueschke tin rằng, Baidu sẽ duy trì vị thế của tập đoàn này trên ngành công nghiệp tìm kiếm Trung Quốc. 

Vì thế, "trận chiến thực sự trong bối cảnh cạnh tranh không phải là về vị trí số 1 mà là việc ai sẽ nắm giữ vị trí số 2", ông nói.

Hành trình phát triển của Baidu

Ông Robin Li - cha đẻ của Baidu, sinh năm 1968 tại một trong những thành phố nghèo của Trung Quốc cách 200 dặm về phía Tây Nam của Thủ đô Bắc kinh. Là con thứ tư trong gia đình năm đứa trẻ, ông Li lớn lên trong cuộc Cách mạng Văn hoá tàn bạo của Trung Quốc. 

Nhà sáng lập Baidu, ông Robin Li

Mặc sự đàn áp bao vây, ông vẫn luôn có thể tập trung vào sở thích của mình là máy tính. Ông từng là một học sinh sáng giá và có thể dễ dàng đặt chân vào ngôi trường danh tiếng nhất nước này, Đại học Bắc Kinh, nơi ông học về khoa học thư viện và đắm mình trong khoa học máy tính.

Chính phủ nổi giận với các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ tại quảng trường Thiên An Môn năm 1989 khiến cho khuôn viên trường đại học của ông phải đóng cửa. Đó là năm ông Li đang học năm thứ 2. Ông dường như "lặng lẽ" với những sự kiện đó, chỉ nói rằng ông là người "phi chính trị".

Nhưng một năm sau, ông bắt đầu suy nghĩ về việc du học và rằng vào thời điểm ông tốt nghiệp năm 1991 ông đã sẵn sàng rời quê hương. "Trung Quốc là một nơi buồn" - ông nói - "Tôi nghĩ không có hy vọng".

Ông đã ứng tuyển vào ba chương trình sau đại học về khoa học máy tính tốt nhất ở Mỹ nhưng không nơi nào chấp nhật ông (có lẽ, ông nói, bởi vì Trung Quốc được coi là kẻ thất bại trong công nghệ).

"Tôi đã mù quáng gửi đi 20 đơn. SUNY Buffalo là chương trình duy nhất sẵn sàng cho tôi học bổng", ông nói.

Ông Li đã ghi danh tại Buffalo và lên kế hoạch để kiếm được bằng tiến sĩ trong lĩnh vực khoa học máy tính nhưng dường như đã bị vỡ mộng.

Ông hoàn thành bằng thạc sĩ của mình vào năm 1994 và sau đó gia nhập một chi nhánh tại New Jersey của Dow Jones & Company, nơi ông đã giúp phát triển một chương trình phần mềm cho ấn bản trực tuyến của The Wall Street Journal.

Trong thời gian đó, ông cũng trở nên say mê với sự bùng nổ công nghệ đang hình thành ở thung lũng Silicon. Ông đã dành phần lớn thời gian để giải quyết một trong những vấn đề sớm nhất của ngành công nghiệp internet: phân loại thông tin.

Một đột phá xảy ra vào năm 1996, khi ông phát triển một cơ chế tìm kiếm mà ông gọi là "phân tích liên kết". Nó liên quan đến việc xếp hạng mức độ phổ biến của một trang web dựa trên số trang web khác có liên quan đến nó.

"Khoảnh khắc tôi tạo ra điều này, tôi đã rất vui mừng. Tôi nói với ông chủ của tôi nhưng ông ta không có vẻ gì phấn khích", ông Li chia sẻ.

Ngay sau đó, ông đã tham dự một hội nghị máy tính ở thung lũng Silicon và tự thiết lập gian hàng để chứng minh những phát hiện tìm kiếm của mình.

William I. Chang, sau này là giám đốc công nghệ của Infoseek, gặp ông Li tại hội nghị và tuyển ông để đảm nhiệm vị trí giám sát cho việc phát triển công cụ tìm kiếm của công ty này.

William I. Chang nói: "Robin có thể là người nổi bật nhất và tập trung nhất mà tôi biết. Và những phát minh của ông, bây giờ được chấp nhận rộng rãi, vẫn là tiêu chuẩn vàng trong công cụ tìm kiếm".

Sau khi Disney mua lại một phần nhỏ cổ phần của Infoseek mà Disney chưa sở hữu vào năm 1999, tập đoàn này đã chuyển trọng tâm của Infoseek khỏi việc nghiên cứu các công cụ tìm kiếm. Điều này dẫn đến việc ông Li thành lập công ty internet của riêng ông với Eric Xu, người đã có bằng tiến sĩ trong lĩnh vực hóa sinh và có nhiều mối quan hệ tốt ở Thung lũng Silicon.

Họ đã thu hút được 1,2 triệu USD từ hai quỹ đầu tư mạo hiểm Silicon Valley, Integrity Partners và Peninsula Capital. Với số tiền đầu tiên đó, họ quay về Trung Quốc và thành lập Baidu trong một căn phòng khách sạn nhìn ra khuôn viên đại học Bắc Kinh. 

Chín tháng sau, vào tháng 9 năm 2000, hai công ty đầu tư mạo hiểm khác, Draper Fisher Jurvetson và IDG Technology Venture, đã bơm thêm 10 triệu USD.

Vì vậy, có thể nói ngay trước khi bong bóng internet bùng nổ ở Hoa Kỳ, Baidu đã bắt đầu nhen nhóm ở Trung Quốc.

"Khi tôi quyết định trở lại, tôi đã chuẩn bị cho những trở ngại đầy khó khăn mà tôi sẽ phải đối mặt", ông Li nói, "Nhưng hóa ra cũng không đến nỗi tệ lắm".

Baidu bắt đầu cung cấp dịch vụ tìm kiếm cho các cổng thông tin khác của Trung Quốc trước khi phát triển công cụ tìm kiếm độc lập của riêng mình. Một số thành viên ban giám đốc của Baidu đã phản đối sự thay đổi, nói rằng việc này sẽ biến khách hàng thành đối thủ cạnh tranh.

Nhưng ông Li nói ông cảm thấy cần có một sự thay đổi trên thị trường sau khi xem xét sự thành công của Overture, một công ty ở Pasadena,  bán không gian quảng cáo cùng với kết quả tìm kiếm (ví dụ như quảng cáo cho các phòng khám nha khoa có thể xuất hiện bên cạnh các kết quả tìm kiếm về bệnh sâu răng).

Scott Walchek, một thành viên của Integrity Partners và là thành viên ban giám đốc của Baidu, nói: "Chúng tôi hoài nghi về việc phát triển công cụ tìm kiếm. Nhưng chúng tôi không thông minh như Robin. Robin cho biết ông đang có một cơ hội độc nhất vô nhị để xây dựng một thương hiệu xung quanh việc tìm kiếm. Và ông đã đúng".

Thành công và khó khăn bước đầu

Baidu lên sàn vào ngày 5 tháng 8 năm 2005, với mức giá 27 USD trên một cổ phiếu. Khi giao dịch kết thúc ngày hôm đó, cổ phiếu của Baidu đóng cửa ở ngưỡng 122 USD, tăng 354%, mức tăng lớn nhất tại sàn Nasdaq kể từ khi đạt đỉnh vào năm 2000.

Đột nhiên, Baidu trở thành một công ty trị giá 4 tỷ USD và ông Li nắm giữ cổ phiếu trị giá hơn 900 triệu USD. Nhưng không phải ai cũng tung hô việc này. Nhiều nhà phân tích cho rằng mọi người đã quá ngớ ngẩn khi định giá cao như vậy. Con số này cuối cùng đã giảm xuống còn 44 USD trước khi bắt đầu hồi phục.

Trụ sở của Baidu tại Thủ đô Bắc Kinh

Vào thời điểm IPO, một số nhà phê bình đã tấn công sự tham lam của Baidu về doanh thu quảng cáo. Những người này đề cập đến việc một tìm kiếm về "ung thư" của Baidu chỉ trả lại kết quả ở vị trí đầu bảng là quảng cáo cho các bệnh viện đã trả tiền cho tập đoàn chứ không phải thông tin về căn bệnh ung thư. Để so sánh, Google và Yahoo rõ ràng tách riêng các quảng cáo khỏi kết quả tìm kiếm có liên quan bằng cách đặt chúng ở phía bên phải của trang.

Doanh thu của Baidu đã tăng 190% trong nửa đầu năm 2006, lên tới 40,9 triệu USD; lợi nhuận tăng 550%, lên tới 11,7 triệu USD. Trang web của Baidu đã thu hút hàng triệu người trẻ háo hức khi tải các tệp nhạc, tạo blog hoặc tìm kiếm hình ảnh. Trong khi Baidu đang phát triển nhanh, doanh thu của công ty này vẫn còn thấp hơn so với Google, 7 tỷ USD trong năm đó.

Các nhà phân tích cho hay Baidu có một cách tiếp cận khác so với các công ty internet phương Tây vì người Trung Quốc quan tâm đến giải trí nhiều hơn tin tức hay sách.

"Thực tế là 70% người sử dụng Internet ở Trung Quốc dưới 30 tuổi  và hầu hết trong số họ đều độc thân. Họ quan tâm đến giải trí", Richard Ji, một nhà phân tích của Morgan Stanley, nói.

Điều đó có thể giải thích tại sao các công ty internet chi phối thị trường của Trung Quốc lại tập trung vào các hoạt động giải trí như Tencent với dịch vụ nhắn tin và cộng đồng trực tuyến hay Netease và Shanda với dịch vụ chơi game trực tuyến.

Không có công ty Internet nào tại Trung Quốc thời điểm đó phát triển nhanh như Baidu. Tuy nhiên, Baidu cũng phải đối mặt với những thách thức đáng kể. Cổ phiếu của công ty nằm trong "tầng bình lưu", gây áp lực lên các nhà quản lý trong việc tăng trưởng doanh thu mỗi quý. 

Để dễ hình dung, cổ phiếu của Google đã tăng lên tới 409.88 USD tại thời điểm đó, nghĩa là các nhà đầu tư phải trả 60 USD cho mỗi 1 USD lợi nhuận. Nhưng các nhà đầu tư của Baidu phải trả 190 USD cho mỗi 1 USD lợi nhuận.

Bên cạnh đó, Baidu cũng phải đối mặt với những thách thức pháp lý, bao gồm cả các vụ kiện vi phạm luật bản quyền đối với các file nhạc. Baidu đã bị kiện về vấn đề này nhưng vẫn cung cấp liên kết đến các trang web cung cấp tệp nhạc. Công ty nói rằng họ không tin rằng họ phải chịu trách nhiệm về việc chỉ đơn giản cung cấp liên kết đến các trang web đó. 

Một bệnh viện ở Bắc Kinh còn cho biết Baidu đã sắp xếp một kế hoạch trong đó một chi nhánh của Baidu sẽ liên tục bấm vào quảng cáo của bệnh viện để "vỗ béo" các khoản phí mà bệnh viện phải trả cho Baidu. 

Mặc dù như vậy, các gã khổng lồ internet vẫn gặp nhiều khó khăn khi cạnh tranh với Baidu.

Thị trường Trung Quốc rải rác những mảnh vỡ của các công ty internet Mỹ đã thất bại trong việc chiếm lĩnh thị trường này. Năm 2003, eBay mua lại công ty bán đấu giá lớn nhất của Trung Quốc - và sau đó mất thị phần. Năm 2004, Amazon mua nhà phân phối trực tuyến lớn nhất của Trung Quốc - và sau đó cũng mất luôn thị phần.

Google với vốn đầu tư 5 triệu USD vào Baidu ngay trước đợt chào bán cổ phiếu ra công chúng của tập đoàn này vào năm 2005, đã bán số cổ phần đó đổi lấy một khoản tiền khổng lồ là 60 triệu USD vào tháng 6 năm 2006.

Thời điểm đó cuộc chiến thực sự bắt đầu. Google đã xây dựng một nhóm nghiên cứu lớn ở Bắc Kinh, không xa trụ sở của Baidu.

Ông Brueschke tại Citigroup nói: "Các gã khổng lồ internet Mỹ đang chiếm ưu thế ở Mỹ và chiếm ưu thế ở châu Âu. "Và rồi họ đến Trung Quốc và thất bại. Và điều tôi muốn biết là: Google sẽ làm gì khác đi"?

Về phần mình, Robin Li dường như không hề nản lòng: "Lưu lượng người dùng của chúng tôi tiếp tục tăng lên. Chúng tôi bây giờ là trang web số 1 ở Trung Quốc."

Đến thời điểm hiện tại, có lẽ ai cũng đã rõ câu trả lời đâu mới là kẻ chiến thắng ở thị trường Trung Quốc.