Theo ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhìn vào thực trạng nền tài chính quốc gia hiện nay có thể thấy hai vấn đề cơ bản cần phải được đặc biệt quan tâm: một là vấn đề cân đối ngân sách trong trung - dài hạn và hai là vấn đề hiệu quả đầu tư công.
Về vấn đề cân đối ngân sách, ông Lộc cho rằng trong mấy năm gần đây, chúng ta đã đạt được một số tiến bộ như: tỷ lệ thâm hụt ngân sách đã không còn vượt dự toán như trước đây, tỷ lệ nợ công so với GDP đang giảm dần, kỳ hạn vay nợ dài hơn và với lãi suất thấp hơn, tỷ trọng vay trong nước cũng cao hơn….
Tuy nhiên, nếu nhìn sâu hơn, có thể nhận thấy rằng những chuyển biến này chưa thật sự bền vững. Nguồn thu chính từ các hoạt động kinh tế, điển hình là thu từ thuế đối với khu vực doanh nghiệp, có dấu hiệu thiếu ổn định, không đạt dự toán và thậm chí sụt giảm.
Trong khi đó, tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách nhà nước vẫn luôn duy trì ở mức cao (hơn 60%) và chưa có chuyển biến gì theo chiều hướng tích cực trong những năm qua, dẫn đến thu ngân sách nhà nước, về cơ bản, mới chỉ đủ đáp ứng cho mục đích tiêu dùng và trả nợ.
“Cân đối ngân sách, do đó, vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn thu từ đất đai, tài nguyên và bán tài sản nhà nước, tức là phụ thuộc vào các khoản thu 1 lần và không có tính bền vững. Với tình trạng ngân sách vẫn còn khó khăn như vậy, tôi đề nghị chúng ta nên sử dụng các khoản thu ngân sách nhà nước vượt dự toán hàng năm cho việc giảm nợ công, giảm áp lực trả nợ, chứ không chỉ dùng để tiếp tục tăng chi như hiện nay”, ông Lộc nói.
Chủ tịch VCCI nhấn mạnh rằng dù sự lo lắng về vấn đề cân đối ngân sách nhà nước cho đến nay đã không còn lớn như vài năm trước nhưng ở tầm nhìn trung và dài hạn thì chúng ta vẫn chưa thể yên tâm.
Giải pháp căn cơ để đạt được cân đối tài chính quốc gia trong trung và dài hạn là bên cạnh những nỗ lực thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh để tăng thu thì vẫn phải kiên quyết cắt giảm bộ máy về mức hợp lý, từ đó giảm tỷ trọng chi thường xuyên xuống còn khoảng trên/dưới 50%, theo đúng tinh thần các nghị quyết của Đảng và của Quốc hội.
Về hiệu quả đầu tư công, ông Lộc đánh giá đầu tư kém hiệu quả là vấn đề tồn tại dai dẳng bao nhiêu năm nay nhưng vẫn chưa được cải thiện nhiều. Mặc dù báo cáo của Chính phủ có nêu rằng hệ số ICOR giảm từ 6,36 của giai đoạn 2011-2014 xuống còn 6,11 trong giai đoạn 2015-2017, nhưng mức giảm như vậy là không đáng kể. Việc phải tốn hơn 6 đồng đầu tư mới có một đồng tăng trưởng cho thấy hiệu quả sử dụng vốn đầu tư vẫn còn rất thấp.
Trên thực tế, vẫn còn nhiều dự án chưa có tính cấp thiết hay có giá trị sử dụng không cao như tượng đài hay quảng trường… vẫn đang được xây dựng. “Chúng ta vẫn phân bổ vốn đầu tư theo nguyên tắc bình quân chủ nghĩa, mỗi địa phương, mỗi bộ ngành một ít, chứ không dựa trên cơ sở hiệu quả tổng thể của nền kinh tế quốc dân. Tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, kém hiệu quả vì vậy vẫn còn phổ biến”, ông Lộc nhận xét.
Theo ông Lộc, số lượng các dự án đầu tư bị đội vốn, bị chậm tiến độ có thể kể ra không biết bao nhiêu. Và trong các nguyên nhân, có cả việc chính quyền không có đủ vốn đối ứng, thậm chí không có tiền để trả nợ đọng cho các doanh nghiệp đã ứng tiền trước để xây dựng dự án và do vậy đã đẩy các doanh nghiệp vào tình trạng khó khăn, thua lỗ.
Đầu tư kém hiệu quả và lãng phí còn thể hiện ở vô số các dự án đã không bảo đảm chất lượng, vừa hoàn thành xong đã phải sửa chữa, mà ví dụ gần đây nhất là dự án đường cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi trị giá hơn 34.000 tỷ đồng. Đây là sự lãng phí lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội trong dài hạn nhưng chưa được tổng kết, quy đổi ra những tác động tiêu cực đến GDP.
Dự án Luật Đầu tư công sửa đổi trình ra Quốc hội lần này là một nỗ lực đáng ghi nhận, nhưng trong dự thảo, chúng ta cũng chỉ mới tập trung nhiều vào việc cắt giảm các quy trình, thủ tục đầu tư với mục tiêu chính là đẩy nhanh tiến độ giải ngân. Điều này là cần thiết, nhưng chưa đủ. Các vấn đề liên quan đến việc nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành bảo đảm tăng được hiệu quả đầu tư, tránh thất thoát, lãng phí vẫn ít được đề cập .
“Nếu chúng ta chỉ nới lỏng các quy định về quy trình, thủ tục đầu tư, tăng cường phân cấp, phân quyền trong quyết định đầu tư, nhưng những ràng buộc trách nhiệm đối với những người ra quyết định và tổ chức thực thi không được xác định rõ thì tôi e rằng càng giải ngân nhiều, càng giải ngân nhanh, thì thất thoát, lãng phí và nợ công sẽ ngày càng lớn hơn”, ông Lộc nhấn mạnh.
Chủ tịch VCCI đề nghị Chính phủ cần nghiên cứu tổng kết và nhân rộng các mô hình đầu tư tư - sử dụng công, đầu tư công-quản trị tư… thực hiện phương thức hợp tác công-tư trong việc xây dựng và vận hành các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, chứ không chỉ riêng trong lĩnh vực phát triển cơ sở hạ tầng.
“Để thúc đẩy xu hướng này, tôi đề nghị Chính phủ sớm trình Quốc hội ban hành Luật về đối tác công tư. Đối tác công tư minh bạch, hài hoà và hiệu quả sẽ là lời giải quan trọng bậc nhất cho việc huy động không chỉ nguồn lực tài chính và còn cả trí tuệ của các nhà đầu tư trong và ngoài nước và của toàn dân cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta trong thời gian tới”, ông nói.
