Tuy nhiên, quyết định trên không phải là không có những đắn đo nhất định, đặc biệt là xung quanh vấn đề doanh nghiệp tư nhân và tích lũy tư bản.
Việc hợp pháp hóa sở hữu tư nhân đối với các phương tiện sản xuất rõ ràng đã làm dấy lên những lo ngại ở một số đại biểu. Họ lo ngại rằng điều này sẽ gây ra hiện tượng tập trung của cải và rốt cục sẽ đưa đất nước tới tình trạng bất bình đẳng như phần còn lại của Mỹ Latinh.
Thế nhưng, các nhà kinh tế cam đoan rằng nếu không có tích lũy tư bản thì doanh nghiệp tư nhân không thể phát triển. Các doanh nhân cần tái đầu tư, cần có quỹ để bù đắp những thiệt hại, cần có điều kiện thuận lợi về thuế để khởi nghiệp và những khuyến khích kinh tế cá nhân.
Cuba đã tới thời điểm không thể tránh khỏi việc gia tăng những khác biệt xã hội. Nền kinh tế quốc gia không thể được điều khiển bằng những quy luật xã hội chủ nghĩa "làm theo năng lực, hưởng theo công việc". Kể từ những năm 1990, mức lương đã mất đi giá trị thực tế và tiên đề thống trị trong nền kinh tế Cuba hiện giờ là "làm theo khôn khéo, hưởng theo mưu mẹo".
Việc dành điều kiện sống ưu đãi cho những nhà lão thành cách mạng cũng không còn được mặc nhiên thừa nhận trong quần chúng, khi mà những ưu đãi này dần dần biến thành "của hồi môn" và vấn đề nảy sinh khi con cháu các nhà lão thành cách mạng được hưởng lợi thế so với đại đa số bộ phận dân chúng, trong khi không có bất cứ thành tích chính trị nào.
Có thể nói, tình trạng bất công trong xã hội Cuba không phải là sản phẩm của quá trình "cập nhật mô hình kinh tế - xã hội" như các nhà lý luận bảo thủ e sợ, mà đã bắt đầu được tích lũy từ những năm 1990 với nhiều yếu tố khác nhau từ kiều hối, tình trạng USD hóa một phần nền kinh tế tiêu dùng, mở cửa cho đầu tư nước ngoài, du lịch và sự trưởng thành của thế hệ "con ông cháu cha" đầu tiên trong lòng cách mạng.
Mô hình kinh tế xã hội của Cuba trong tương lai sẽ như thế nào? Ảnh: Reuters
Tóm lại, dù theo cách này hay cách khác, các biện pháp cải cách sẽ hướng tới việc hợp pháp hóa những gì trên thực tế đã tồn tại trong xã hội. Đó là hoạt động tự doanh, những doanh nghiệp vừa và nhỏ trá hình hay những hoạt động kinh doanh trên thực tế là của nước ngoài nhưng có người Cuba quản lý về danh nghĩa.
Với những thay đổi này, toàn bộ "thế giới ngầm" có lịch sử rất nhiều năm có thể bắt đầu được tích hợp dần dần vào nền kinh tế hợp pháp của Cuba. Việc đưa các chính sách, quy định, luật pháp đến với thực tiễn cuộc sống trên thực tế lại có thể giúp cho việc phân chia của cải chính xác hơn, đơn cử như qua việc thu những khoản thuế mà trước đây chưa ai từng đóng.
Tất nhiên đối với Cuba, sẽ có nhiều thách thức và những bước vấp ngã. Nhiều nhà kinh tế chắc chắn rằng nếu không cho phép việc tập trung của cải thì những người tự doanh không bao giờ có thể trở thành những doanh nhân thực sự.
Không có tích lũy tư bản, những người có thể trở thành ông chủ của những doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ là những đối tượng nhận nguồn tiền từ nước ngoài hay những người có điều kiện "tích lũy tư bản" trong hệ thống xã hội chủ nghĩa, nói cách khác là những kẻ tham nhũng hoặc giới tội phạm.
Bằng cách này hay cách khác, việc tập trung của cải sẽ dẫn tới việc gia tăng cách biệt xã hội giữa người dân Cuba, bên cạnh thực tế là việc tích lũy tại một nước nghèo thường dẫn tới việc một thiểu số nhỏ chiếm giữ phần lớn của "miếng bánh tăng trưởng", trong khi rất nhiều người thậm chí còn không thể nếm qua mùi vị.
Việc triển khai những văn kiện định hướng trên vào thực tế sẽ còn mang tới vô số dấu hỏi lớn, đơn cử như việc mỗi doanh nghiệp cỡ vừa có thể được ký hợp đồng thuê bao nhiêu nhân công? Đâu là những giới hạn của việc tích lũy tư bản?
Những cơ chế phân chia của cải trong hiện trạng kinh tế mới sẽ như thế nào? Hay nhà nước sẽ đảm bảo công bằng về cơ hội trong xã hội ra sao?
Những khái niệm như "doanh nghiệp tư nhân" hay "tích lũy của cải" có thể khiến một số người e ngại và một số người khác phấn khích, nhưng chừng nào các chi tiết chưa được định dạng rõ ràng, thì đây vẫn chỉ là cuộc tranh cãi về các khái niệm trừu tượng. Chính những chi tiết đó sẽ là những yếu tố thực sự định nghĩa mô hình kinh tế xã hội của Cuba trong tương lai.
