Hiệu ứng thu nhập (income effect) là khi có sự thay đổi thu nhập thực tế của người tiêu dùng do có sự biến động của giá hàng hóa. Sự giảm giá hàng hóa thường dẫn tới lượng cầu về nó cao hơn. Một phần mức tăng này có nguyên nhân ở hiệu ứng thu nhập, tức tác động của sự gia tăng sức mua khi giá cả giảm.
Giả sử người tiêu dùng có thu nhập bằng tiền là 100 nghìn đồng và hàng hóa X là 10 nghìn đồng, anh ta có thể mua được 10 đơn vị hàng hóa X. Nếu giá cả giảm xuống chỉ còn 5 nghìn đồng, anh ta có thể mua 10 đơn vị hàng hóa X chỉ với 50 nghìn đồng. Bây giờ người tiêu dùng còn lại 50 nghìn đồng để mua thêm hàng hóa X và các hàng hóa khác.
Hiệu ứng thu nhập cùng với hiệu ứng thay thế góp phần lý giải tại sao đường cầu lại dốc xuống
(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân)
Những thay đổi trong sức mua có thể là do thay đổi thu nhập, thay đổi giá hoặc biến động tiền tệ. Giá giảm làm tăng sức mua, cho phép người tiêu dùng mua một sản phẩm tốt hơn hoặc tăng lượng hàng hóa sử dụng so với trước. Tuy nhiên, các hàng hóa và dịch vụ khác nhau trải nghiệm những thay đổi này theo những cách khác nhau.
Hàng hóa thông thường là hàng hóa có nhu cầu tăng lên khi thu nhập của người dân và sức mua tăng. Hàng hóa thông thường được định nghĩa là hàng hóa có độ co giãn thu nhập của nhu cầu là dương, nhưng nhỏ hơn một.
Hàng hóa thứ cấp là hàng hóa mà nhu cầu giảm khi người tiêu dùng thực thu nhập tăng lên. Điều này xảy ra khi hàng hóa có nhiều sản phẩm thay thế đắt tiền hơn cho thấy sự gia tăng nhu cầu khi nền kinh tế của xã hội cải thiện.
Hiệu ứng thu nhập dẫn đến người tiêu dùng chi tiêu nhiều hay ít nhưng không cho biết họ sẽ mua hàng hóa có giá trị cao hơn hoặc thấp hơn.
Ví dụ, nếu giá của một chiếc bánh sandwich tăng tương ứng với thu nhập của người tiêu dùng, điều này có thể khiến người tiêu dùng cảm thấy như họ không đủ tiền mua hàng tương tự, thậm chí có thể làm giảm nhu cầu đối với hàng hóa thay thế, ví dụ đối với hotdog, ngay cả khi giá của hotdog vẫn là tương tự. Người tiêu dùng có thể chọn mua nhiều hàng hóa đắt hơn với số lượng ít hơn hoặc hàng hóa rẻ hơn với số lượng cao hơn.
Một khái niệm được gọi là "khuynh hướng tiêu thụ cận biên" giải thích cách người tiêu dùng chi tiêu dựa trên thu nhập. Nó dựa trên sự cân bằng giữa chi tiêu so với thói quen tiết kiệm của người tiêu dùng.
Khuynh hướng tiêu thụ cận biên nằm trong trong một lý thuyết kinh tế vĩ mô lớn hơn được gọi là kinh tế học của Keynes. Lý thuyết rút ra so sánh giữa sản xuất, thu nhập cá nhân và xu hướng chi tiêu nhiều hơn. Ví dụ, thu nhập tăng có thể làm tăng số lượng người tiêu dùng sẵn sàng trả tiền cho một hàng hóa tốt, dẫn đến giá cả tăng lên.
