Theo thống kê, Trung Quốc đang là nước sản xuất bút bi lớn nhất thế giới, với khoảng 3.000 nhà sản xuất trên cả nước có tổng sản lượng lên tới 38-40 tỷ chiếc bút mỗi năm, đáp ứng khoảng 80% nhu cầu bút bi của toàn thế giới. Thậm chí, không ít người coi đây như một sự yếu kém về năng lực của công nghệ Trung Quốc khi nước này dù đã chế tạo được tàu vũ trụ, tàu điện cao tốc mà vẫn không thể chế tạo được một chiếc đầu bút bi – bộ phận quan trọng nhất và khó chế tạo nhất của cây bút.
Tuy nhiên, toàn bộ phần bi ở đầu bút đều phải nhập từ Thụy Sĩ hoặc Nhật,... Nguyên nhân đơn giản là vì nước này không thể sản xuất được loại thép không gỉ chất lượng cao được sử dụng làm bộ phận này của chiếc bút.
Trên thực tế, loại thép làm đầu bút bi phải thỏa mãn điều kiện dễ cắt nhưng không dễ nứt gãy. Vấn đề nằm ở chỗ quá trình xử lý, pha trộn và gia công sao cho sản phẩm cuối cùng là những viên bi có thể di chuyển liên tục trên tổng quãng đường 800 mét trong cuộc đời cây bút. Tất nhiên, đây là một bí mật thương nghiệp được các hãng bút giữ kín.
Dù Trung Quốc đang là nước có sản lượng thép hàng năm lớn nhất thế giới, nhưng thực tế là chỉ có một vài nước trên thế giới có trình độ công nghệ đủ cao để sản xuất ra loại thép chất lượng cao phù hợp để làm đầu bút bi này. Hiện mỗi năm Trung Quốc phải nhập khẩu khoảng 1.000 tấn thép từ Nhật Bản để sản xuất đầu bút bi, với chi phí khoảng 17 triệu USD.
Việc Trung Quốc tự sản xuất được bút bi chất lượng cao từ nguyên liệu trong nước đồng nghĩa với việc nước này đã làm chủ được công nghệ sản xuất thép không gỉ tiên tiến có thể được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực sản xuất công nghiệp quan trọng khác. Đó là lý do vì sao sự kiện này được truyền thông Trung Quốc tung hô với tần suất khá lớn trong thời gian vừa qua như một biểu hiện cho khả năng công nghệ của nước này.
Dự án nghiên cứu sản xuất bút bi này một công ty nhà nước, đó là Taiyuan Iron&Steel (TISCO) - một tập đoàn sản xuất thép không gỉ khổng lồ của Trung Quốc. Và thực tế là TISCO đã phải mất 5 năm và khoản đầu tư từ phía chính phủ lên tới 60 triệu nhân dân tệ (tương đương 9 triệu USD) mới hoàn thành dự án này.
Nhận xét về dự án, một quan chức thuộc Hiệp hội Bút Trung Quốc thừa nhận: "Nó không thực sự hiệu quả, tốn quá nhiều thời gian và chi phí". Bản thân khả năng sinh lời của kết quả nghiên cứu này với TISCO vẫn là một dấu hỏi, khi bút bi của tập đoàn này sản xuất được cho là có giá thành cao hơn các loại bút ngoài thị trường.
Nói cách khác, thành công này của TISCO và ngành công nghệ Trung Quốc lại vô tình phản ánh sự kém hiệu quả và trì trệ của khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) của nước này.
Theo thống kê trong 6 tháng đầu năm 2016, hơn một nửa trong số 150.000 tập đoàn và tổng công ty nhà nước của Trung Quốc rơi vào tình trạng thua lỗ, dù khu vực này chiếm hơn 1/4 thu nhập công nghiệp của cả nền kinh tế.
Khá nhiều chuyên gia cho rằng, vấn đề nghiên cứu chế tạo thép không gỉ sản xuất đầu bút bi này sẽ được giải quyết nhanh hơn với chi phí thấp hơn nếu giao cho các tập đoàn và công ty tư nhân thực hiện, chỉ cần chính phủ Trung Quốc cam kết bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ để tránh tình trạng bị các công ty khác đánh cắp công nghệ, vốn cũng là điều cần thực hiện để cải cách nền kinh tế.
Sự kiện mới nhất là việc TISCO đã chính thức được chính phủ Trung Quốc cho phép thiết lập các tiêu chuẩn chung đối với lĩnh vực sản xuất bút bi trong nước, theo đó tập đoàn này sẽ thiết lập và thống nhất các vấn đề về kích cỡ các loại bút và đầu bút, các doanh nghiệp sản xuất bút bi trong nước sẽ buộc phải tuân thủ và mua đầu bút từ TISCO.
Nói cách khác, nó đang dẫn đến một sự độc quyền và trao quyền chi phối toàn bộ ngành sản xuất bút bi của Trung Quốc cho một tập đoàn nhà nước, thay vì coi đây như một thành quả công nghệ có thể thúc đẩy lĩnh vực này tiến nhanh hơn.
