Tại Hội thảo "Xây dựng sáng kiến thúc đẩy công khai - minh bạch ngân sách nhà nước" do Liên minh Minh bạch ngân sách (BTAP) vừa tổ chức, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh cho biết, trong những năm gần đây, bội chi ngân sách của Việt Nam liên tục tăng nhanh cả về số tuyệt đối lẫn tỷ lệ của GDP.
Tỷ lệ bội chi ngân sách 2015 lên đến 6,11% GDP, năm 2016 vào khoảng 5% GDP, tức mỗi ngày bội chi trên 520 tỷ đồng, bội chi cả năm khoảng 200.000 tỷ đồng, chi trả nợ năm 2016 vào khoảng 150.000 tỷ đồng (chiếm 13%), chi cho đầu tư phát triển là 190.000 tỷ đồng (chiếm 16,7%) tổng chi của ngân sách.
Cụ thể, theo dự toán ngân sách nhà nước năm 2016, tổng thu ngân sách địa phương được hưởng theo phân cấp là 417.618 tỷ đồng, tương đương 70% tổng thu ngân sách trung ương được hưởng theo phân cấp, còn thu bổ sung từ ngân sách trung ương là 211.221 tỷ đồng, trong đó 60,5% là bổ sung cân đối, còn lại là bổ sung có mục tiêu.
Cũng theo dự toán ngân sách nhà nước 2016, trong 63 tỉnh thành vẫn chỉ có 13 tỉnh thành có tỷ lệ điều tiết không nhận bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương là Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Cần Thơ.
Trong số tổng số thu dự toán ngân sách nhà nước năm 2016 là hơn 1 triệu tỷ đồng thì 14 tỉnh miền núi phía bắc đóng góp chỉ khoảng 3,6% và 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long cũng chỉ đóng góp được trên 4,5%, 14 tỉnh thành Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung đóng góp gần 11%, riêng 5 tỉnh Tây Nguyên có tỷ lệ đóng vào thu ngân sách thấp nhất, chỉ chưa đầy 1,4%.
Gánh nặng thu ngân sách nhà nước dồn lên vai 6 tỉnh thành Đông Nam Bộ khi phải đảm đương trên 42% tổng thu ngân sách nhà nước và 11 tỉnh thành đồng bằng sông Hồng với tỷ lệ hơn hơn 30%.
Chỉ riêng thu ngân sách của TP.HCM đã cao hơn nhiều so với số thu của toàn bộ 46 tỉnh thành nằm ngoài vùng đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ. Chênh lệnh giữa tỉnh có số thu ngân sách trên địa bàn thấp nhất có 501 tỷ đồng (tỉnh Bắc Cạn) với tỉnh có số thu cao nhất là TP.HCM lên tới gần 600 lần.
Cùng với đó, theo Tiến sỹ Lê Đăng Doanh, sự thiếu công bằng trong thu chi ngân sách địa phương còn thể hiện ở tỷ lệ điều tiết về ngân sách trung ương khi TP.HCM có tỷ lệ điều tiết cao nhất với chỉ 23% tổng thu ngân sách trên địa bàn được giữ lại cho ngân sách địa phương với gần 70.000 tỷ đồng, trong khi riêng TP.HCM chiếm tỷ trọng gần 27% tổng dự toán thu ngân sách nhà nước năm 2016.
Hà Nội đứng trong nhóm có tỷ lệ điều tiết cao thứ hai (cùng với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu) với tỷ lệ giữ lại ngân sách địa phương từ 40-44% tổng thu ngân sách trên địa bàn. Mặc dù cả 5 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương đều nằm trong nhóm tự cân đối được ngân sách nên không phải nhận bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương song tỷ lệ thu ngân sách trên địa bàn được giữ lại ở địa phương lại rất khác nhau, chẳng hạn Hà Nội được giữ lại 42% nhưng Hải Phòng được giữ lại tới 88% còn tỷ lệ này ở Đà Nẵng là 85% và Cần Thơ tới 91%,...
"Tỷ lệ điều tiết ngày càng cao từ TP.HCM rất bất hợp lý vi để đảm bảo vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước và nguồn thu ngân sách lớn nhất của cả nước, TP.HCM cần đầu tư đảm bảo kết cấu hạ tầng tiên tiến, nếu không năng lực cạnh tranh quốc tế của TP.HCM sẽ không bền vững", Tiến sỹ Lê Đăng Doanh nhận định.
Đồng ý tỉnh nghèo thì ngân sách điều tiết đảm bảo nhu cầu về giáo dục, y tế nhưng Tiến sỹ Doanh cho hay "đã xuất hiện những nghịch lý như tình trạng tỉnh nghèo, sống chủ yếu bằng điều tiết ngân sách vẫn bộ máy cồng kềnh, tỉnh không có công nghiệp vẫn có sở công nghiệp to đùng, xài sang, chiêu đãi rượu ngoại,... làm cho khách quốc tế phải ngạc nhiên".
"Có những tỉnh nghèo nhưng vẫn đầu tư quá lớn, kém hiệu quả, để lại những khoản nợ rất lớn như Hà Giang. Tỉnh Hà Giang đầu tư nhiều đến mức nợ đọng từ lâu, đến nay chưa biết bao giờ mới trả lại được", ông Doanh nói.
Hay như Hậu Giang, mặc dù là tỉnh mới được chia tách còn nhiều khó khăn, nhưng công trình trụ sở làm việc và hội trường tỉnh ủy Hậu Giang rất hoành tráng và đang được xem là trụ sở "khủng" nhất miền Tây.
"Nghèo đừng xài sang, đi nước ngoài, đi ô tô sang. Anh nghèo phải đảm bảo con cái đi học, ốm phải được chữa bệnh, còn lại bố mẹ anh nghèo anh phải bóp mồm bóp miệng lại... Tỉnh nghèo thu thấp phải chấp nhận chi tiết kiệm hơn tỉnh giàu, bộ máy phải tinh gọn hơn", ông Doanh nhấn mạnh.
Ngoài ra, ông Doanh cũng cho biết, ông không hề thấy cơ quan chức năng công bố con số thu, chi cụ thể trong khi, ở nhiều nước, từng khoản thu, chi của các cá nhân, tổ chức đều được công khai. "Tôi đề nghị ta phải bổ sung luật cụ thể về minh bạch ngân sách. Minh bạch ngân sách phải cụ thể, giới hạn, rõ ràng", ông Doanh nói.
"Ở Thuỵ Điển, ông Thủ tướng sang New York học đi vé máy bay, ở khách sạn bao nhiêu tiền thì phải khai ra, mời khách mấy món, quà cáp như thế nào... tất cả phải công khai. Trên cơ sở đó, các tổ chức minh bạch ngân sách sẽ giám sát, phải cụ thể và có giới hạn rõ ràng. Còn chúng ta, với mức độ chi tiêu tuỳ tiện này thì không có một ngân sách nào, nguồn thu nào có thể chịu được", ông nói thêm.
"Tôi có đi về một số xã thì trường hợp chủ tịch xã nợ quán nhậu 160 triệu/năm, nợ quán karaoke 100 triệu. Tại sao lại lấy tiền ngân sách đi ăn nhậu như vậy? Ở Gia Lai, Hội đồng Nhân dân đi giao lưu hiện nay vượt quá 3,2 tỷ đồng, không những không tìm hiểu xem điều đó có đúng hay không mà lại đang đi truy xem ai là người đưa ra thông tin đó. Anh lấy tiền của dân chi tiêu thì anh phải báo cáo chứ có phải tiền túi của anh đâu", ông Doanh cho biết.
Thậm chí, một tỉnh (ông Doanh không tiết lộ tên) có trụ sở còn trang bị cả phòng karaoke "rất xịn".
Ông Doanh cũng nói thêm: "Với chi tiêu hiện nay, 12 dự án các doanh nghiệp nhà nước nhà nước đầu tư (Gang thép Thái Nguyên, Đạm Ninh Binh,..) thua lỗ bao nhiêu nghìn tỷ, ai chịu trách nhiệm và cứ như thế thì ai có thể bảo đảm cho ngân sách này có thể cân đối được".
Ông Doanh cho rằng, trong quan hệ điều tiết ngân sách trung ương cho địa phương, cần đảm bảo nguyên tắc các khoản điều tiết đó chủ yếu nhằm duy trì các khoản chi về y tế, giáo dục cho người dân, bổ sung cho đầu tư và kết cấu hạ tầng kỹ thuật ở mức độ hợp lý còn chỉ nuôi bộ máy, nguồn thu của địa phương cơ bản phải tự cân đối lấy.
Về lâu dài, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh cho rằng nguyên tắc phân cấp ngân sách nên theo hướng cho phép địa phương tự chủ nhiều hơn về thu và chi ngân sách. Trên nguyên tắc đó, các địa phương sẽ phát huy nhiều sáng kiến, năng động, tự chủ hơn, ít ỷ lại và trông chờ và điều tiết ngân sách. Các địa phương sẽ cạnh tranh với nhau về hiệu quả thu – chi ngân sách, chế độ phúc lợi, người dân sẽ quyết định ở nơi thu thuế thấp hơn nhưng dịch vụ công cao hơn. Chế độ này đã được thực hiện rất hiệu quả ở nhiều nước trên thế giới.
Thời gian tới cần tập trung thực hiện công khai, minh bạch, thực hiện trách nhiệm giải trình, trách nhiệm cá nhân về thu chi ngân sách; thực hiện tiết kiệm triệt để, cắt giảm các chế độ có tính đẳng cấp, các ưu đãi không còn phù hợp và quá sức chịu đựng của ngân sách; cắt giảm biên chế, cắt giảm trợ cấp đối với các tổ chức quần chúng..., Tiến sỹ Lê Đăng Doanh đề nghị.
.jpg "Ngân sách Hà Tĩnh hụt thu ra sao sau khi Formosa hoàn thành?")
