Ngay từ đầu năm 2021, Cơ quan Quản lý Không gian mạng Trung Quốc (CAC) công bố dự luật kiểm soát chặt chẽ hơn công nghệ kỹ thuật số. Những cái tên quen thuộc với dân cư mạng từ Alibaba đến ByteDance, Weibo hay Tencent… đều là mục tiêu trong tầm ngắm của Bắc Kinh.
Như vậy, Trung Quốc kiểm soát các công ty mạng dưới hình thức nào và với những mục đích gì? Đâu là những hệ quả kèm theo và chiến lược mới này ảnh hưởng thế nào đến cuộc đọ sức công nghệ với Mỹ?
Vào lúc các tập đoàn trong nhóm bốn công ty công nghệ lớn (GAFAM) của Mỹ đang trong chu kỳ thịnh vượng chưa từng thấy, ở góc phía bên kia thế giới, các đối thủ Trung Quốc lại đang điêu đứng. Chỉ số CSI, tập hợp các “ông vua” công nghệ của Trung Quốc niêm yết sàn chứng khoán Hong Kong (Trung Quốc) và New York, trong tháng 7/2021 đã mất giá trên 26%.
Lý do là vì Bắc Kinh thông báo một loạt biện pháp nhằm tăng cường kiểm soát hoạt động của những “chú chim đầu đàn” về công nghệ số. Cổ phiếu của Alibaba mất giá 13%, Tencent là 18%, trong khi chỉ số chứng khoán của công ty Meituan chuyên giao hàng tận nhà cho tư nhân giảm 29%.
Báo The Financial Times (Anh) nói đến một sự “hoảng loạn” trên các sàn chứng khoán Trung Quốc hồi tháng trước. Ngày 20/8/2021, Bắc Kinh thông qua luật bảo vệ dữ liệu cá nhân trên mạng nhằm “chống mọi hành vi gian lận” gây thiệt hại cho người sử dụng Internet.
Trên thực tế, từ cuối năm 2020 và đầu năm 2021, lĩnh vực công nghệ kỹ thuật số Trung Quốc đã lọt vào tầm ngắm của Bắc Kinh. Tương tự như Mỹ và châu Âu, giới lãnh đạo Trung Quốc muốn “điều chỉnh luật hiện hành” liên quan đến các dịch vụ trên mạng.
Báo kinh tế của Pháp Les Echos đưa ra một số ví dụ cụ thể như luật về mua bán trên mạng của Trung Quốc được quy định từ năm 2000. Mục tiêu này khi đó chỉ nhằm bảo đảm là những dịch vụ trao đổi trên mạng này không làm phương hại đến an ninh và quyền lợi quốc gia.
Tuy nhiên, trong hai thập niên qua, số người sử dụng Internet đã tăng vọt từ 23 triệu lên thành 940 triệu người. Kèm theo đó hàng loạt nhà cung cấp như Tencent hay ByteDance cũng lần lượt ra đời.
Tương tự như ở châu Âu và Mỹ, số người Trung Quốc sử dụng điện thoại di động với những ứng dụng để thanh toán trên mạng ngày càng nhiều. Ngoài ra, họ cũng sử dụng để giao lưu với người thân, để gọi xe taxi…
Do vậy, theo giải thích của chuyên gia Alex Payette, sáng lập viên cơ quan tư vấn Cercius ở Montréal (Canada) và cũng là một cây bút trên tạp chí Asialyst, kiểm soát các luồng thông tin và dữ liệu lưu hành trên mạng là mục tiêu hiển nhiên.
Chuyên gia này cho rằng Trung Quốc muốn kiểm soát các dữ liệu và mục tiêu sau cùng là kiểm soát luồng thông tin về tất cả những gì liên quan đến Trung Quốc. trong trường hợp này, tất cả vấn đề liên quan đến các dữ liệu.
Những quy định mới của dự luật kiểm soát hoạt động Internet hầu như không ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập của các công ty trong ngành, ngoại trừ mảng liên quan đến các công nghệ được ngành giáo dục sử dụng.
Trong cuộc trả lời dành cho RFI tiếng Việt, ông Alex Payette thuộc công ty tư vấn Cercius - Montréal lưu ý về trường hợp đặc biệt của các doanh nghiệp sử dụng công nghệ cao trong công việc giảng dạy. Ở đây liên quan trực tiếp đến gần 200.000 trường dạy tư trên toàn quốc và doanh thu trong ngành lên tới 100 tỷ USD một năm.
Việc Trung Quốc để mắt đến các kho dữ liệu cá nhân trong tay những tập đoàn như dịch vụ gọi xe taxi Didi hay của mạng xã hội Weibo không ảnh hưởng đến thu nhập hay khoản tiền lời của những công ty này.
Tuy nhiên, động thái này lại gửi tín hiệu bất lợi tới các nhà đầu tư nước ngoài khi các "chú chim đầu đàn" của nền công nghệ Trung Quốc tham gia sàn chứng khoán Hong Kong hay New York. Đó là lý do khiến từ đầu năm 2021 cổ phiếu của Alibaba hay Tencent… mất giá.
Chuyên gia Alex Payette cho hay phản ứng của thị trường đã khiến giá cổ phiếu của các công ty công nghệ số Trung Quốc rớt mạnh. Tuy nhiên, có thể nói thị trường đã phản ứng quá mạnh.
Đúng là Trung Quốc muốn kiểm soát các luồng thông tin và dữ liệu, nhưng việc kiểm soát đó không ảnh hưởng đến khả năng đem lại lợi nhuận của các đối tượng bị nhắm tới, ngoại trừ trong lĩnh vực giáo dục.
Ông Payette lấy ví dụ trường hợp của hãng Didi, một công ty cung ứng dụng gọi xe taxi của Trung Quốc. Tập đoàn này đã tham gia sàn chứng khoán Mỹ và Bắc Kinh quan ngại nhiều thông tin mà Didi đang nắm giữ bị lọt ra ngoài cho nên cơ quan quản ký không gian mạng Trung Quốc đã gây sức ép rất mạnh, buộc Didi phải tuân thủ luật lệ của Trung Quốc, cho dù đó là những quy định đã có từ trước khi Didi tham gia thị trường tài chính Mỹ.
Trên thực tế, tương tự như ở Mỹ hay châu Âu, Trung Quốc cũng chỉ điều chỉnh một số quy định để buộc các nhà cung cấp mạng, các tập đoàn kỹ thuật số phải tuân thủ luật lệ hiện hành.
Một câu hỏi khác cũng được nhắc đến, đó là trong bối cảnh Trung Quốc đang chạy đua với Mỹ về mọi mặt mà công nghệ số là một "tủ kính" của sự thành công, thì chính sách tăng cường kiểm duyệt này liệu có là một đòn đánh vào những “GAFA” phiên bản Trung Quốc hay không?
Trả lời câu hỏi này, chuyên gia Payette nói rằng nhìn từ bên ngoài, rõ ràng là quyết định của Bắc Kinh gây nhiều thiệt hại. Gần cả nghìn tỷ USD trị giá chứng khoán đã bốc hơi và đây là một tín hiệu xấu trong mắt các nhà đầu tư.
Tuy nhiên, từ gần 20 năm qua, các tập đoàn công nghệ Internet Trung Quốc đã phát triển rất nhanh và mạnh. Vì đây là một lĩnh vực còn quá mới, nhà nước chưa đưa ra khung pháp lý chặt chẽ và các công ty trong ngành đã tận dụng cơ hội này để làm giàu.
Ví dụ như một hãng có thể phát triển các ứng dụng tài chính hoạt động như một ngân hàng, nhưng lại không tham gia vào ngành tài chính. Từ đó nảy sinh nguy cơ tư nhân vỡ nợ… Trên một phương diện nào đó, áp đặt một số quy định chặt chẽ hơn để chỉnh đốn lại hoạt động trong ngành là một quyết định chính đáng.
Tuy nhiên, một câu hỏi được đặt ra là Trung Quốc sẽ làm gì với kho dữ liệu của các dân cư mạng, tài nguyên quý giá nhất trong thời đại công nghệ số? Ant Group, cánh tay nối dài của Alibaba, được cho là đã nắm giữ dữ liệu của hơn 1 tỷ người sử dụng, tương đương với khối dữ liệu mà hai tập đoàn Google và Facebook năm giữ.
Cũng có thế nhận thấy, qua việc muốn làm chủ lại nền tảng Internet, Trung Quốc không muốn để mảng công nghệ tin học trở nên quá mạnh và quá độc lập. Đó có thể là lý do giải thích vì sao Chính phủ Trung Quốc sẵn sàng để hàng trăm, thậm chí là cả nghìn tỷ USD trên các thị trường chứng khoán không cánh mà bay.
