Khi cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc nóng lên trước cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo vào tuần tới ở Argentina, một số quốc gia khác, tiêu biểu là Nhật Bản đang bị kẹt ở giữa.
Thời điểm hiện tại, rủi ro lớn nhất đối với ngoại giao của Nhật Bản là Mỹ và Trung Quốc đang vượt mặt Tokyo.
Năm 1971, Tổng thống Mỹ Richard Nixon bất ngờ tuyên bố hòa giải với Bắc Kinh. Nhật Bản đã thiếu cảnh giác với tình huống này, dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền Thủ tướng Eisaku Sato.
Trong những ngày đầu khi Tổng thống Barack Obama nhậm chức, một số chuyên gia ngoại giao cho rằng Mỹ và Trung Quốc sẽ thống trị thế giới với tư cách nhóm.
Nhật Bản hiện đang phải đối mặt với vấn đề ngược lại. Mỹ và Trung Quốc chuẩn bị bước vào thời kỳ đối đầu nghiêm trọng, một số chuyên gia cho rằng “chiến tranh lạnh mới” có thể sẽ xảy ra. Là đồng minh của Mỹ, Nhật Bản cần tìm ra biện pháp mới để giải quyết tình hình.
Trước khi cuộc đối đầu giữa Trung – Mỹ và châu Á Thái Bình Dương rơi vào tình trạng hỗn loạn chưa từng xảy ra, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence có bài diễn văn đả kích Trung Quốc vào ngày 4/10. Ông nói rằng kỷ nguyên của Trung Quốc đã “chấm dứt” và tuyên bố Mỹ sẵn sàng đứng vững trước mọi thách thức từ phía Trung Quốc.
Tại Hội nghị thượng đỉnh APEC, những căng thẳng leo thang khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence mỉa mai lẫn nhau trong các bài phát biểu.
“Sự tăng trưởng toàn cầu bị ngăn cản bởi chủ nghĩa bảo hộ và đơn phương”, ông Tập Cận Bình ẩn ý. Ông Pence thẳng thắn hơn: “Hoa Kỳ sẽ không thay đổi chiến lược cho đến khi Trung Quốc thay đổi cách thức của mình.”
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ có cuộc gặp tại Buenos Aires vào cuối tháng này. Theo ý kiến từ một quan chức Chính phủ Nhật Bản, Hội nghị thượng đỉnh cấp cao APEC có thể dẫn đến một hậu quả, “cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ không được giải quyết dễ dàng”. Nhiều quan chức khác cùng chia sẻ quan điểm này.
Tetsuo Kotani, Giáo sư Đại học Meikai đồng thời là chuyên gia ngoại giao Mỹ cho biết: “Sự đối đầu của Mỹ với Trung Quốc có kế hoạch và nhận được sự hỗ trợ từ cả hai đảng ở Washington.”
Tsuneo Watanabe, nghiên cứu viên cao cấp tại Quỹ hòa bình Sasakawa nói rằng, ông Trump tự tin vào kỹ năng thỏa thuận của mình, nhưng có thể “rơi vào” thế thỏa hiệp với ông Tập Cận Bình nếu điều đó có lợi cho Mỹ.
Tuy nhiên, Watanabe nói thêm, nhiều nhà lãnh đạo Mỹ không ưa Trung Quốc và đang “hướng tới áp lực mạnh mẽ đối với Trung Quốc trong các lĩnh vực kinh tế và an ninh.”
Trong hoàn cảnh này, Nhật Bản đã âm thầm nghiên cứu về cách thức hợp tác với Mỹ trong việc đối phó với Trung Quốc. Các vấn đề được đưa lên bàn nghị sự bao gồm các chính sách liên quan đến truyền thông di động thế hệ thứ năm (5G).
Tokyo đăng cai tổ chức Thế vận hội mùa hè 2020, vì vậy, chính phủ Nhật Bản khuyến khích các công ty viễn thông lớn của Nhật Bản triển khai các dịch vụ 5G tốc độ cao ở tất cả các quận trong vòng hai năm tới. Hệ thống 5G sẽ tăng tốc độ truyền dữ liệu lên 100 lần.
Mối đe dọa cho kế hoạch của chính phủ Nhật Bản là làm thế nào để xây dựng các trạm chủ và cơ sở hạ tầng khác. Chính quyền Trump đã cấm các công ty Nhật Bản giao dịch với chính phủ Mỹ và các cơ quan của họ. Nguyên nhân xuất phát từ việc ký hợp đồng với các nhà sản xuất thiết bị viễn thông hàng đầu Trung Quốc Huawei Technologies và ZTE vào tháng 8 theo Đạo luật ủy quyền quốc phòng nhằm ngăn chặn rò rỉ thông tin và công nghệ quan trọng tới Trung Quốc.
Cùng với Mỹ, Úc đã quyết định cấm Huawei và ZTE thâm nhập thị trường thiết bị 5G.
Theo các quan chức Nhật Bản, trong khi chưa có lệnh cấm các hợp đồng với Huawei và ZTE, chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một số hạn chế đối với việc hai công ty Trung Quốc gia nhập thị trường thiết bị 5G kể từ mùa hè này.
Một nhà chiến lược an ninh của chính phủ Nhật Bản cho biết: "Nhật Bản và Mỹ chia sẻ thông tin bí mật và công nghệ quân sự. Nếu thông tin rò rỉ đến các nước khác từ Nhật Bản sẽ là một vấn đề ngoại giao nghiêm trọng. Do đó, Nhật Bản có rất ít sự lựa chọn để giới thiệu một số biện pháp dựa trên quyết định của Mỹ."
Tuy nhiên, việc áp dụng các hạn chế tương tự như Mỹ và Australia của Nhật Bản không chỉ làm tăng chi phí cơ sở hạ tầng viễn thông mà còn gây ra những phản đối mạnh mẽ từ Trung Quốc.
Theo dự đoán từ các nhà phân tích, nếu cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng nghiêm trọng, Mỹ sẽ kêu gọi sự hợp tác lớn hơn của Nhật Bản trong khu vực.
Nhật Bản đang tìm cách bước vào chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc trên hai mặt trận - những hạn chế đối với việc các công ty Trung Quốc thâm nhập vào cơ sở hạ tầng viễn thông 5G và an ninh ở vùng biển châu Á. Tuy nhiên, Nhật Bản gặp khó khăn khi hợp tác với Mỹ trong vấn đề tự do thương mại với Trung Quốc.
Mỹ đã áp đặt những hạn chế đối với việc ký kết thỏa thuận thương mại tự do của Mexico và Canada với Trung Quốc thông qua Thỏa thuận Mỹ-Mexico-Canada, một hiệp định mới để thay thế Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ.
Mỹ muốn thêm một điều khoản như vậy vào các giao dịch thương mại với Nhật Bản và Liên minh châu Âu, Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross nói với Reuters vào ngày 5/10.
Một điều khoản "chống Trung Quốc" gần như khó thực hiện đối với Nhật Bản. Bởi lẽ, Nhật Bản đang chuẩn bị kết thúc đàm phán Đối tác kinh tế toàn diện khu vực - một FTA Đông Á giữa 16 quốc gia bao gồm Trung Quốc vào cuối năm nay.
"Chúng tôi đã đàm phán RCEP trong nhiều năm và chuẩn bị ký kết ", một quan chức chính phủ Nhật Bản cho biết. "Chúng tôi khó có thể chấp nhận nếu không thể ký một FTA với Trung Quốc."
Trái ngược với quan hệ Mỹ-Trung, Nhật Bản và Trung Quốc đang tiến tới cải thiện quan hệ song phương nguội lạnh trong nhiều năm. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã đến Trung Quốc vào ngày 25-27/10 - chuyến thăm đầu tiên của một lãnh đạo Nhật Bản trong 7 năm - và tuyên bố rằng mối quan hệ giữa hai nước sẽ thay đổi "từ cạnh tranh thành hợp tác".
Tuy nhiên, quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc đang ở mức thấp hơn nhiều so với quan hệ Mỹ-Trung.
Nhật Bản cần hợp tác với Mỹ thúc giục Trung Quốc hành động có trách nhiệm hơn, chứ không phải để mắt đến cả Mỹ và Trung Quốc. Các vấn đề mà ông Trump gặp phải ở Trung Quốc, chẳng hạn như xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và không gian mạng, là mối quan tâm của nhiều quốc gia.
"Nhật Bản nên hành động theo một chiến lược dài hạn, biến Trung Quốc thành một quốc gia tôn trọng các quy tắc quốc tế cho sự ổn định của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương", Watanabe nói.
Các chuyên gia lưu ý rằng Nhật Bản có thể chia sẻ nhận thức của Mỹ về Trung Quốc. Kotani thuộc Đại học Meikai cho biết: "Trong khi Mỹ coi việc tham gia chiến lược là thất bại hoàn toàn, Nhật Bản vẫn chưa đưa ra kết luận và phải đối mặt với Trung Quốc thông qua" vai trò cảnh sát tốt, cảnh sát xấu. "
Quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ là một yếu tố phức tạp cho chiến lược ngoại giao và an ninh của Nhật Bản. Triển vọng này không có nghĩa là vấn đề với các nước Đông Nam Á và Ấn Độ cũng bị phơi bày khi họ mở rộng sức mạnh quân sự và kinh tế của Trung Quốc.
