Dẫn số liệu từ báo cáo của Chính phủ, bà Nguyễn Thị Thủy cho biết trong 10 năm số thiệt hại do tham nhũng gây ra là 59.750 tỷ đồng và 400ha đất nhưng số thu hồi chỉ là 4.676 tỷ đồng và 219ha đất, tức là chỉ trên dưới 10%.
Theo bà Thủy, việc thu hồi tài sản tham nhũng gặp khó khăn là do pháp luật hiện hành chưa có cơ chế để xử lý đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp.
"Thực tiễn vừa qua có một số trường hợp kê khai không đúng nhưng chỉ áp kỷ luật đối với chính người kê khai, có thể là khiển trách, cảnh cáo, thậm chí là cách chức chứ không thể đụng được vào khối tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp của họ. Muốn xử lý tịch thu khối tài sản này thì phải thông qua một vụ án hình sự, từ khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Đến khi đó sẽ rất khó khăn, nhiều vụ án sẽ không còn tài sản để thi hành án", bà Thủy nói.
Theo bà Thủy, Điều 122 và 123 Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng vẫn chỉ xử lý đối với người kê khai không đúng. Cụ thể là nếu như người đó đang được dự kiến bổ nhiệm thì sẽ không được bổ nhiệm nữa và nếu như người đó đã được bổ nhiệm thì tuỳ theo mức độ mà có thể bị cách chức hoặc giáng chức. Đối với khối tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp thì dự thảo vẫn tiếp tục để ngỏ không có cơ chế xử lý giống như hiện nay.
"Ban soạn thảo giải thích cho việc không bổ sung quy định nêu trên là để phù hợp với nguyên tắc của tố tụng hình sự, nguyên tắc trách nhiệm chứng minh thuộc về nhà nước. Theo đó, muốn xử lý tịch thu khối tài sản này thì chính các cơ quan tiến hành tố tụng phải có trách nhiệm chứng minh chứ không phải người có tài sản có trách nhiệm giải trình.
"Ở khía cạnh này, chúng tôi khác với ý kiến Ban soạn thảo và đồng tình với nhiều chuyên gia, bởi lẽ tham nhũng là loại tội phạm đặc biệt, xảy ra rất lâu rồi mới bị phát hiện, độ ẩn của tội phạm là rất cao. Do đó, nếu như không có các thủ tục tố tụng đặc biệt vượt lên các khuôn khổ pháp lý thông thường thì sẽ không thể xử lý được", bà Thủy nhấn mạnh.
Dẫn kinh nghiệm từ phía Trung Quốc, bà Thủy cho biết Trung Quốc không có luật riêng về phòng, chống tham nhũng. Để xử lý đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp, Trung Quốc đã bổ sung vào Điều 395 của Bộ luật Hình sự: "bất kỳ công chức công nào có tài sản hoặc chi tiêu vượt quá thu nhập hợp pháp, nếu có sự khác biệt lớn thì đều có thể bị yêu cầu giải trình về nguồn gốc hợp pháp của tài sản đó. Nếu công chức không giải trình được thì phần tài sản vượt quá thu nhập hợp pháp sẽ bị coi là tài sản bất hợp pháp và bị tịch thu. Ngoài ra còn có thể bị phạt tù đến 5 năm".
"Trao đổi với chúng tôi tại hội thảo do Ban Nội chính Trung ương tổ chức thì các chuyên gia của Trung Quốc cho biết là việc đặt ra các quy định nêu trên là để thực hiện mục tiêu bằng mọi giá người có hành vi tham nhũng phải trả lại tất cả những gì mà họ đã chiếm đoạt của nhà nước và nhân dân.
"Các chuyên gia cũng cho biết ở Trung Quốc thì việc thu hồi tài sản tham nhũng rất triệt để, khi thu là thu cả đồng hồ, bút máy đắt tiền. Và thu theo giá trị thực tế của tài sản. Ví dụ đối tượng sử dụng số tiền tham nhũng là 1 tỷ đồng để mua một chiếc ô tô mới, nhưng sau vài năm sử dụng thì giá trị của chiếc ô tô chỉ còn 600 - 700 triệu. Khi thu hồi sẽ tính theo giá trị của tài sản tại thời điểm thu hồi là 600 - 700 triệu, chứ không phải tính đã thu được 1 tỷ đồng", bà Thủy cho hay.
Còn đối với Singapore, bà Thủy cho biết quốc gia này không chỉ ban hành luật riêng về chống tham nhũng mà còn có luật riêng về thu hồi tài sản tham nhũng, trong đó có các quy định rất cụ thể về căn cứ, điều kiện, trình tự, thủ tục, thẩm quyền thu hồi tài sản tham nhũng.
"Hành vi tham nhũng thường diễn biến trong một thời gian dài. Còn có cơ hội tham nhũng là còn rút tiền của ngân sách và sau khi tham nhũng được là tiêu xài lãng phí, tặng cho, chuyển đổi dưới nhiều hình thức. Do đó, ngay chính các quốc gia được xem là mô hình đấu tranh chống tham nhũng hiệu quả cũng không hy vọng sẽ thu hồi được 100% số tài sản tham nhũng.
"Chính vì vậy, trách nhiệm giải trình và biện pháp chế tài áp dụng trong trường hợp không giải trình được nguồn gốc hợp pháp của tài sản đã được các quốc gia đặt ra để sớm khoanh vùng nhận diện và tăng khả năng thu hồi tài sản tham nhũng", bà Thủy nói.
