Tỷ lệ trao đổi (term of trade - TOT) là chỉ số giá biểu thị tỷ lệ giữa giá xuất khẩu của một số nước và giá nhập khẩu của nó. Nó được tính toán như sau: (1) Tính chỉ số giá hàng xuất khẩu, (2) tính chỉ số giá hàng nhập khẩu, (3) lấy chỉ số thứ nhất chia cho chỉ số thứ hai. Khi giá hàng xuất khẩu của một nước tăng nhanh hơn giá hàng nhập khẩu của nó, nước đó có sự cải thiện tỷ lệ trao đổi.
Bề ngoài, sự cải thiện trong tỷ lệ trao đổi có vẻ luôn luôn có lợi. Xét về mặt trao đổi, thì một lượng xuất khẩu như cũ bây giờ có thể mua hay đổi được nhiều hàng nhập khẩu hơn trước. Nói cách khác, sự cải thiện tỷ lệ trao đổi làm cho một nước mua được lượng hàng nhập khẩu như trước bằng lượng hàng xuất khẩu ít hơn. Song vấn đề gây cấn ở đây là hệ số co giãn giá của nhu cầu về hàng xuất khẩu và nhập khẩu.
Ví dụ, nếu nhu cầu xuất khẩu co giãn đối với giá cả, thì việc giá cả tăng làm cho hàng xuất khẩu của một nước kém khả năng cạnh tranh hơn trên thị trường thế giới và điều này làm cho lượng hàng xuất khẩu giảm với tỷ lệ lớn hơn, qua đó làm giảm mức thu về ngoại tệ và tác động tiêu cực tới sản lượng và việc làm trong nước.
(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân)
Một loạt các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ trao đổi và một số là duy nhất cho các ngành cụ thể. Sự khan hiếm, hoặc số lượng hàng hóa có sẵn cho trao đổi, là một yếu tố ảnh hưởng đến TOT. Càng có nhiều hàng hóa mà một nhà cung cấp có sẵn để bán, càng có nhiều hàng hóa có khả năng bán được và càng nhiều hàng hóa mà nhà cung cấp có thể mua bằng cách sử dụng vốn thu được từ việc bán hàng.
Ví dụ, trong sự bùng nổ giá hàng hóa của đầu những năm 2000, các nước đang phát triển đã được trải nghiệm sự gia tăng về tỷ lệ trao đổi. Khi bán một số lượng hàng hóa nhất định, chẳng hạn như dầu và đồng, họ có thể mua thêm hàng tiêu dùng từ các nước khác.
Kích thước và chất lượng hàng hóa cũng ảnh hưởng đến TOT. Hàng hóa lớn hơn và chất lượng cao hơn có thể sẽ đắt hơn. Nếu hàng hóa bán với giá cao hơn, người bán sẽ có thêm vốn để mua thêm hàng hóa.
