Ngày 20/3, giá bán lẻ điện bình quân chính thức tăng 8,36%. Một tháng sau, cùng với việc thu được nhiều tiền điện hơn, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng nhận về vô số chỉ trích từ người dùng.
Một trong những vấn đề bị chỉ trích nhiều nhất là biểu giá điện bậc thang. Dư luận cho rằng biểu giá này không phù hợp và yêu cầu thiết kế lại một biểu giá mới.
“Chiều lòng” dư luận, Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng hôm 4/5 cho hay Bộ Công Thương sẽ nghiên cứu, đề xuất biểu giá điện mới để “giảm bù chéo giữa các hộ tiêu thụ, khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả”.
Tuy nhiên, có một thực tế là kế hoạch xem xét lại biểu giá điện bậc thang đã có từ lâu nhưng bàn đi tính lại mãi vẫn không có thay đổi gì.
Nguyên nhân của việc không thay đổi này là biểu giá điện nào cũng tồn tại mâu thuẫn. Không biểu giá điện nào thỏa mãn được tất cả đối tượng. Ví dụ với biểu giá điện 6 bậc hiện nay, nhóm khách hàng có nhu cầu sử dụng điện cao (đa số là người giàu) sẽ phản đối vì phải chi trả nhiều tiền điện hơn. Nhưng nếu điều chỉnh để có lợi cho nhóm khách hàng này thì nhóm khách hàng sử dụng điện thấp (đa số là người nghèo) sẽ phản đối vì phải tăng chi tiền điện.
Giá điện luôn luôn là một cái chăn hẹp, người này co thì người kia hở.
Một số ý kiến phản đối bậc 1 – 2 của biểu giá điện bậc thang hiện nay, rằng giới hạn 50 - 100 kWh là quá thấp và đòi hỏi phải “nới” giới hạn này lên cao hơn. Tuy nhiên, việc nới không hề đơn giản, bởi điều đó còn phụ thuộc vào chính sách hỗ trợ của nhà nước và khả năng “co kéo” của ngành điện.
Có một nguyên lý trong mua bán hàng hóa đó là mua càng nhiều sản phẩm thì càng được giảm giá. Nhưng nguyên lý này không áp dụng được với ngành điện.
Một là nhìn về phía cầu, nhu cầu điện của nền kinh tế và đời sống xã hội tăng rất mạnh trong những năm qua. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), nhu cầu điện của Việt Nam tăng trưởng 13% kể từ năm 2000, như vậy cứ sau 6 năm nhu cầu điện lại tăng gấp đôi. Dự báo đến năm 2030, nhu cầu điện tăng trưởng ở mức 8%, như vậy cứ sau 9 năm nhu cầu điện lại tăng gấp đôi.
Nhu cầu điện tăng phi mã như vậy nhưng khả năng đáp ứng của ngành điện lại không tương xứng. Điều này dẫn đến thực tế là Việt Nam có nguy cơ thiếu điện. Đó là lý do vì sao Chính phủ phải kêu gọi tiết kiệm điện và ngành điện thu tiền cao đối với mức sử dụng điện lớn.
Hai là nhìn về phía cung, nguồn cung điện của Việt Nam đến từ thủy điện (chiếm 38% tổng công suất hệ thống năm 2017) điện than (34%), khí thiên nhiên (18%)… Nguyên tắc phát điện – mua điện là lần lượt phát từ nhà máy có chi phí sản xuất thấp nhất đến cao nhất.
Trong điều kiện bình thường, nhà cung cấp chỉ lấy điện ở nhà máy có chi phí thấp nhất nên giá điện rẻ. Tuy nhiên vào giờ cao điểm, nhu cầu sử dụng điện tăng đột biến, nhà cung cấp phải huy động điện từ những nhà máy có chi phí sản xuất cao (ví dụ nhà máy phát điện bằng dầu), do đó giá điện cũng buộc phải lên cao. Đây chính là cơ sở để hình thành giá điện bậc thang với bậc 6 có tỷ lệ lên tới 159% giá điện bình quân.
Một vấn đề được nhắc đến trong khá nhiều thảo luận về ngành điện là chuyện bù chéo giữa điện sản xuất và điện sinh hoạt. Tuy nhiên, dường như không ai (thậm chí cả EVN) có đủ số liệu để khẳng định có chuyện bù chéo hay không và nếu có thì hiện đang bù chéo bao nhiêu %.
Chúng ta chỉ có thể nhìn vào cơ cấu biểu giá điện bán lẻ (được đăng công khai trên website của Cục Điều tiết điện lực) để thấy rằng giá điện sinh hoạt đang được neo ở mức cao hơn khá nhiều so với điện sản xuất.
Tuy nhiên, việc giá điện sản xuất thấp hơn điện sinh hoạt là điều đúng với hầu hết quốc gia. Nguyên do là khách hàng sản xuất mua điện rất nhiều và rất đều đặn (gần như 24/7), lại tự đầu tư máy biến áp, đường dây… nên chuyện được hưởng giá thấp là điều dễ hiểu. Trong khi đó, khách hàng điện sinh hoạt chỉ mua nhiều điện vào một số giờ trong ngày, nhà cung cấp điện lại phải chi phí lớn cho việc xây máy biến áp, lắp đặt đường dây…
Xét về hiệu quả bán điện, rõ ràng bán điện cho khách hàng sản xuất hiệu quả hơn khách hàng sinh hoạt. Cùng một suất đầu tư hệ thống truyền tải, nhà cung cấp điện bán được cho ai nhiều hơn thì sẽ giảm giá cho người đó. Đây mới là nơi nguyên lý “mua nhiều được giảm giá” được thực hiện.
Về chuyện bù chéo (nếu có), nhìn vào cơ cấu biểu giá điện bán lẻ, có thể thấy nhóm khách hàng kinh doanh mới là đối tượng đang phải bù chéo nhiều nhất. Nhóm khách hàng này phải chịu giá điện cao với tỷ lệ lên đến 248% giá điện bình quân.
Như vậy, không hẳn điện sinh hoạt đang bù chéo cho điện sản xuất mà có khi chính điện sinh hoạt đang được hưởng bù chéo từ điện kinh doanh!
Tuy nhiên, điều bất cập của điện sinh hoạt hiện nay là khách hàng không được tính tiền điện theo giờ (cao điểm/thấp điểm) như những nhóm khách hàng khác. Nguyên nhân là do muốn tính tiền điện theo giờ thì phải sử dụng công tơ điện tử, nhưng số lượng khách hàng điện sinh hoạt rất lớn (25 triệu khách hàng) nên việc thay công tơ đòi hỏi chi phí lớn và thời gian dài.
Trong tương lai, khi công tơ điện tử được lắp đặt hoàn toàn, khách hàng điện sinh hoạt sẽ được đối xử “công bằng” hơn trong việc tính tiền điện. Điều này cũng sẽ giúp nhóm khách hàng này chủ động điều chỉnh hành vi sử dụng điện, qua đó giảm được tình trạng hóa đơn điện tăng vọt mỗi khi mùa nắng nóng bắt đầu.
Có thể nói những vấn đề nêu trên của giá điện đã tồn tại từ nhiều năm nay nhưng chưa thể giải quyết triệt để. Nguyên nhân có nhiều nhưng cốt yếu là không tách được thành phần giá điện.
Giá điện hiện gồm hai thành phần: chi phí điện năng (trả cho nhà máy phát điện) và chi phí truyền tải (trả cho đơn vị xây dựng trạm biến áp, đường dây).
Muốn tách được hai thành phần này thì phải tách được hai khâu: truyền tải và kinh doanh điện. Khi tách ra, truyền tải sẽ trở thành khâu độc quyền nhưng kinh doanh sẽ là thị trường cạnh tranh – nơi nhiều doanh nghiệp kinh doanh điện hoạt động và cạnh tranh giá với nhau. Người tiêu dùng sẽ được nhìn thấy rõ ràng hai loại chi phí cấu thành nên giá điện.
Tuy nhiên hiện nay, thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vẫn chưa được hình thành. Không chỉ là vấn đề kĩ thuật, việc phân tách hai khâu truyền tải và kinh doanh điện còn gặp rào cản về con người và lợi ích.
Do đó, dù đặt mục tiêu sau năm 2023 thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh, vẫn chưa có gì chắc chắn vào thời điểm đó, chúng ta sẽ có một thị trường điện cạnh tranh thực sự và bạch hóa được giá điện.
Vấn đề khó nhất của câu chuyện giá điện chính là giá điện sẽ như thế nào một khi thị trường điện cạnh tranh vận hành. Theo nguyên lý chung, cạnh tranh sẽ làm giá đi xuống vì các doanh nghiệp sẽ tìm cách tối ưu hóa chi phí để tối đa hóa lợi nhuận.
Tuy nhiên, cần thấy rằng giá điện tại Việt Nam hiện nay đang ở mức thấp so với thế giới. Vì thế, giá điện trong tương lai phải đủ cao, đủ tạo ra lợi nhuận hấp dẫn thì mới thu hút được doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp FDI nhảy vào làm điện.
Mặt khác, ở trong nước, những nguồn làm điện giá rẻ (như thủy điện) đã được khai thác đến mức tối đa. Nguồn cung điện tương lai đang nằm trong tay nhiệt điện. Với việc phải nhập máy móc, công nghệ và vay vốn ngoại để làm nhiệt điện, việc kì vọng giá thành sản xuất điện thấp là không cao.
Trong các yếu tố cấu thành chi phí sản xuất điện tại Việt Nam, may ra, chỉ có chi phí môi trường là rẻ, bởi tiêu chuẩn môi trường của Việt Nam hiện khá thấp. Nhưng trong tương lai, chi phí này giữ ổn định hay sẽ tăng lên là một điều không chắc chắn được.
Những diễn biến của các nước trên thế giới cũng ủng hộ cho dự báo giá điện sẽ tăng. TS Nguyễn Tuệ Anh, chuyên gia nghiên cứu và giảng dạy ngành Chính sách công tại Đại học Oxford, cho hay “không một quốc gia nào nhìn thấy giá điện đi xuống”.
Dù vậy lại phải nhìn nhận rằng trong giá điện hiện nay không ngoại trừ khả năng có sự tồn tại của các loại chi phí không chính thức hoặc lãng phí. Trong thị trường điện cạnh tranh, không còn tồn tại những khoản chi phí đó, rất có thể giá điện sẽ giảm.
Vì thế, câu nói của ông Đinh Quang Tri, Phó tổng giám đốc EVN: Khi có thị trường điện cạnh tranh “giá sẽ lên, không có xuống” và “giải tán các doanh nghiệp nhà nước đang làm điện thì giá điện tăng gấp rưỡi, gấp đôi ngay” dường như là một phát ngôn có phần liều lĩnh.
Tags:
(VNF) - TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, hiện còn quá nhiều đầu mối doanh nghiệp nhà nước (DNNN), vai trò chưa tương xứng, nói là chủ đạo nhưng chưa cho nhóm này phát triển. Do đó, ông Cung kiến nghị tái cơ cấu, chỉ cần dưới 100 nhưng quy mô tăng gấp 10 – 15 lần.
(VNF) - Việt Nam đang hoàn thiện thể chế để thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ, coi tri thức và công nghệ là động lực tăng trưởng mới và bền vững. Để làm điều đó, việc tạo hành lang pháp lý rõ ràng sẽ mở 'đường băng' đưa kết quả nghiên cứu và sáng tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường, thúc đẩy nền kinh tế tri thức.
(VNF) - Theo các chuyên gia, hiện tại là giai đoạn "vàng" để doanh nghiệp Việt tận dụng cơ hội từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA). Tuy nhiên, các quy định mới của EU về phát triển bền vững và bảo hộ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động thích ứng, nếu không muốn bỏ lỡ lợi thế mà EVFTA mang lại.
(VNF) - Cơ chế Nhà nước đặt hàng doanh nghiệp tham gia vào các dự án lớn không chỉ mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc xây dựng xây dựng đội ngũ doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh mà còn mở ra cơ hội để nâng cao năng lực nội sinh cho nền kinh tế.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, trí tuệ nhân tạo (AI) phải đi trong một “hành lang hẹp” giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta là định hướng bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại.
(VNF) - TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng, nếu không có đột phá mạnh mẽ về thể chế và nâng cao năng suất, chất lượng, nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn tăng trưởng theo chiều rộng.
(VNF) - Bà Đào Thị Thu Thủy, Giám đốc chương trình MBA, Chánh văn phòng Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) khẳng định, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò trung tâm trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số mà Việt Nam hướng tới trong những thập niên tới, nhờ vàosức mạnh của động lực nội sinh, tính linh hoạt cao, khả năng tạo việc làm lớn và sức cạnh tranh ngày càng gia tăng.
(VNF) - TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, cho rằng Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng, bởi mô hình dựa nhiều vào mở rộng nguồn lực đã bộc lộ hạn chế. Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, nền kinh tế cần chuyển dịch sang hướng chú trọng hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - Trong bối cảnh pháp luật còn chồng chéo, việc phân định rủi ro kinh doanh thông thường và hành vi vi phạm hình sự không hề dễ dàng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện thể chế để bảo vệ doanh nghiệp, doanh nhân, đồng thời giữ nghiêm kỷ cương pháp luật. Tạp chí Đầu tư Tài chính đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SB Law, về vấn đề này.
(VNF) - Theo nữ tỷ phú Nguyễn Thị Phương Thảo, chuyện "giải cứu" HoSE cho thấy khu vực tư nhân hoàn toàn có đủ năng lực thúc đẩy các lĩnh vực công nghệ then chốt.
(VNF) - Ngô Bình An, sinh năm 2009 tại Cà Mau, hiện là một trong những gương mặt trẻ được quan tâm trong lĩnh vực an ninh mạng tại Việt Nam.
(VNF) - Từ câu chuyện của VEAM, có thể thấy Nhà nước cần đứng ra tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển ngành ô tô - xe máy Việt Nam.
(VNF) - Theo ông Hồ Đức Thắng - Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia, việc đưa AI vào giảng dạy ngay từ bậc tiểu học là bước đi táo bạo, song để “đi nhanh mà chắc”, cần một lộ trình thận trọng, khả thi và đặt an toàn cũng như chất lượng giáo dục lên hàng đầu.
(VNF) - Bà Natalie Nguyễn – Chuyên gia hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành bán dẫn quốc tế cho rằng Việt Nam đang đứng trước một “cửa sổ cơ hội” hiếm hoi để chen chân vào bản đồ bán dẫn thế giới, nếu có chiến lược đúng và hành động kịp thời.
(VNF) - Ông Chu Thúc Đạt - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo nhận định: "Đổi mới sáng tạo không thể chỉ dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm mà phải được thương mại hóa, tạo ra giá trị thực tiễn. Chuyển giao công nghệ trở thành chiếc cầu nối giúp đưa ý tưởng và kết quả nghiên cứu ra thị trường, giải quyết các bài toán của quốc gia, ngành và địa phương, đồng thời mở ra dòng chảy giá trị mới cho doanh nghiệp".
(VNF) - Theo TS. Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp VCCI, để xây dựng nền công nghiệp tự chủ và hùng cường, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao năng lực, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và các tổ chức hỗ trợ trong việc mở rộng khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng nội địa và toàn cầu.
(VNF) - AI và công nghệ được xem là “ánh sáng” của thời đại mới, mở ra cơ hội giúp Việt Nam bứt phá. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, song hành với khát vọng đi nhanh, đất nước phải bảo đảm an sinh xã hội, đầu tư cho con người và thu hẹp khoảng cách công nghệ, nếu không sẽ tạo ra những bất bình đẳng mới.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng, chiến lược phát triển AI của Việt Nam là “vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn”. AI phải phục vụ con người, là trợ lý cho con người, không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người với tầm nhìn tầm nhìn AI sẽ trở thành “hạ tầng trí tuệ” của quốc gia.
(VNF) - Đại tướng Lương Tam Quang - Bộ trưởng Bộ Công an cảnh báo: Trí tuệ nhân tạo có thể bị lợi dụng vào các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, hoặc dẫn tới các dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng, thông tin và dư luận
(VNF) - Theo ông Nguyễn Văn Hậu - CEO NetVietTV, Chủ tịch VSBC, AI đang bùng nổ toàn cầu, nhưng tại Việt Nam, tỷ lệ người dùng AI đúng cách chưa tới 5%. Nguyên nhân không nằm ở “prompt chưa hay” mà ở chỗ chưa có tư duy hệ thống, thiếu chiến lược dữ liệu và dễ sa vào trào lưu FOMO.
(VNF) - Các chaebol Hàn Quốc sử dụng đòn bẩy tài chính rất cao trong thời kỳ phát triển công nghiệp và cao hơn đáng kể Vingroup của Việt Nam hiện nay - vốn cũng đang dồn lực phát triển mảng công nghiệp.
(VNF) - Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, việc đánh giá khu vực kinh tế tư nhân hiện nay còn nhiều bất cập khi “gộp chung” doanh nghiệp lớn, nhỏ và hộ kinh doanh để tính toán, từ đó đưa ra kết luận năng suất và hiệu quả thấp.
(VNF) - GS.TS Lê Anh Tuấn – Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh, để phát triển công nghệ chiến lược và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, Việt Nam cần một mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước, viện – trường và doanh nghiệp, trong đó đào tạo nhân lực chất lượng cao là nền tảng then chốt, tạo ra đội ngũ đủ năng lực triển khai chính sách, vận hành công nghệ, và đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường.
(VNF) - Theo các chuyên gia, Việt Nam cần xây dựng một “sandbox” đủ lớn và thể chế tài chính chuẩn quốc tế để thu hút nhà đầu tư chiến lược, củng cố năng lực pháp lý và thúc đẩy hội nhập tài chính toàn cầu.
(VNF) - 80 năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã chứng minh chân lý “phi nông bất ổn” khi vừa là trụ đỡ kinh tế, vừa tạo nên những bước ngoặt đưa kinh tế Việt Nam vươn ra thế giới.
(VNF) - TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, hiện còn quá nhiều đầu mối doanh nghiệp nhà nước (DNNN), vai trò chưa tương xứng, nói là chủ đạo nhưng chưa cho nhóm này phát triển. Do đó, ông Cung kiến nghị tái cơ cấu, chỉ cần dưới 100 nhưng quy mô tăng gấp 10 – 15 lần.
(VNF) - Dự án Khu phức hợp công nghiệp – đô thị – dịch vụ Tiên Tiến (Mường Central) do Công ty cổ phần Thương mại Dạ Hợp thực hiện, với quy mô diện tích lên tới 82ha.
