Nhiều vướng mắc khi xử lý 12 dự án ngành công thương kém hiệu quả

Theo báo cáo của Chính phủ gửi đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 9, đến nay, việc xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả thuộc ngành công thương đã thực hiện được gần 4 năm theo Nghị quyết số 33/2016/QH14 của Quốc hội và gần 3 năm theo Đề án xử lý ban hành tại Quyết định số 1468/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Triển khai thực hiện Đề án 1468, Trưởng ban Chỉ đạo xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả thuộc ngành công thương đã ban hành Quyết định số 4269/QĐ-BCĐĐANCT về "Kế hoạch hành động của Ban Chỉ đạo triển khai thực hiện Đề án 1468 giai đoạn 2017-2020" (Kế hoạch 4269).

Theo đó, giai đoạn từ 2017-2020, các bộ, cơ quan, tập đoàn, tổng công ty cần thực hiện 90 nhiệm vụ, trong đó, 69 nhiệm vụ phải hoàn thành trong giai đoạn năm 2017-2019, 21 nhiệm vụ phải hoàn thành trong năm 2020.

Đến nay, các bộ, cơ quan, doanh nghiệp đã hoàn thành khoảng 75,36% nhiệm vụ của giai đoạn 2017-2019; đối với 21 nhiệm vụ của năm 2020 (7 nhiệm vụ của doanh nghiệp, 14 nhiệm vụ của bộ, cơ quan) đang được các bộ, cơ quan, doanh nghiệp khẩn trương triển khai.

5/12 dự án có tranh chấp, vướng mắc EPC

Mặc dù số lượng nhiệm vụ giai đoạn 2017-2019 mà các bộ, cơ quan, doanh nghiệp đã hoàn thành đạt khoảng 75,36% nhưng tình hình thực tế cho thấy những khó khăn, vướng mắc, mấu chốt nhất của các dự án, doanh nghiệp phần lớn là ở các nhiệm vụ chưa hoàn thành, tập trung ở 3 nhóm vấn đề: xử lý dứt điểm tranh chấp, vướng mắc để quyết toán hợp đồng EPC, quyết toán toàn bộ dự án; khó khăn về tài chính, việc cơ cấu lại nợ, trích giãn khấu hao, điều chỉnh lãi suất vay; xây dựng phương án thoái vốn.

Sau gần 3 năm thực hiện Đề án 1468, đến nay, một số dự án, doanh nghiệp đã có những chuyển biến nhất định nhưng nhìn chung vẫn còn rất nhiều khó khăn, tồn tại.

Chỉ có 2 dự án, doanh nghiệp có lãi là Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 1-Hải Phòng lợi nhuận sau thuế năm 2019 ước đạt 6,262 tỷ đồng và Nhà máy thép Việt-Trung lợi nhuận sau thuế năm 2019 ước đạt 177,4 tỷ đồng.

Tuy nhiên, dự án Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 1-Hải Phòng còn lỗ lũy kế 215,4 tỷ đồng.

Dự án Nhà máy Đạm Ninh Bình giảm lỗ 134 tỷ đồng, Công ty DQS giảm lỗ 64,04 tỷ đồng (nhưng chưa bền vững), dự án Nhà máy sản xuất xơ sợi Đình Vũ dừng hoạt động nay đã vận hành trở lại, 7 dự án, doanh nghiệp còn thua lỗ hoặc dở dang, dừng hoạt động.

Có 5 trên tổng số 12 dự án, doanh nghiệp có tranh chấp, vướng mắc EPC (gồm dự án xây dựng Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2-Lào Cai, dự án cải tạo, mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc, dự án nhà máy đạm Ninh Bình, dự án xây dựng Nhà máy công nghiệp tàu thủy Dung Quất, dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên) với nhiều nội dung được doanh nghiệp đàm phán nhiều lần với đối tác theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo nhưng vẫn không thành công.

Nguyên nhân là do chủ đầu tư và nhà thầu chưa thống nhất trong việc xác định giá trị quyết toán do thay đổi về thông số kỹ thuật, xuất xứ, số lượng thiết bị so với hợp đồng đã ký và khối lượng phát sinh ngoài nội dung hợp đồng đã ký.

Chủ đầu tư và nhà thầu chưa thống nhất trong việc xác định thuế phải nộp và tiền phạt chậm nộp thuế của hợp đồng; tranh chấp quyết toán chi phí chạy thử; giá trị quyết toán thực tế không phù hợp với hợp đồng EPC đã ký; yêu cầu bồi thường chi phí dịch vụ kỹ thuật kéo dài, chi phí bảo dưỡng khắc phục hư hỏng thiết bị, chi phí chờ đợi hướng dẫn lắp đặt thiết bị, chi phí thay đổi thiết kế, sửa chữa công trình đã thi công...

Mặc dù các doanh nghiêp đã tích cực thực hiện đàm phán theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo nhưng đến nay vẫn không thành công.

Trước tình thế này, có 2 giải pháp xử lý được nêu ra là đưa ra trọng tài hoặc tòa án để phân xử; chủ đầu tư tự quyết toán theo quy định của Thông tư 64/2018/TT-BTC đối với trường hợp nhà thầu không thực hiện quyết toán hợp đồng theo quy định hoặc không thực hiện các nội dung công việc để hoàn thành quyết toán.

Tại Phiên họp lần thứ 9 Ban Chỉ đạo, Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình, Trưởng ban Chỉ đạo đã yêu cầu yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty chủ động sử dụng tư vấn luật để hệ thống lại toàn bộ hợp đồng EPC đối với từng dự án, rà soát kỹ các nội dung còn tranh chấp, vướng mắc, đánh giá khả năng hòa giải, xử lý khởi kiện hoặc chấm dứt hợp đồng để lựa chọn phương án xử lý dứt điểm tối ưu, báo cáo Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Đa số dự án không trả được nợ đúng hạn

Cũng theo báo cáo của Chính phủ, dư nợ của các dự án, doanh nghiệp tại các tổ chức tín dụng lớn, đa số không trả được nợ đúng hạn.

Hiện nay, có 17 ngân hàng thương mại và 1 công ty tài chính cấp tín dụng cho 12 dự án với tổng số dư nợ đến thời điểm cuối năm 2019 là 20.938 tỷ đồng, trong đó, dư nợ trung dài hạn là 17.169 tỷ đồng, dư nợ ngắn hạn là 3.769 tỷ đồng.

Ngoài 12 dự án, doanh nghiệp này, các ngân hàng còn cấp tín dụng đối với các chủ đầu tư có liên quan 22.964 tỷ đồng, trong đó, dư nợ trung hạn 17.263 tỷ, ngắn hạn 5.701 tỷ đồng.

Ngân hàng Phát triển Việt Nam cũng đã cấp tín dụng cho 6 dự án (dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2-Tisco; dự án Nhà máy Đạm Ninh Bình; dự án đạm Hà Bắc; dự án DAP số 1 Hải Phòng; dự án DAP số 2 Lào Cai; Nhà máy đóng dầu Dung Quất) với tổng dư nợ đến 31/12/2019 là 9.796 tỷ đồng.

Qua báo cáo của các doanh nghiệp cho thấy, các khó khăn về tài chính, tín dụng là chịu lãi suất cao, chi phí tài chính lên đến 30%... Để giải quyết khó khăn này, các doanh nghiệp chủ yếu đề xuất hướng giải quyết tháo gỡ tập trung vào cơ cấu nợ, khoanh nợ; giãn khấu hao; giảm lãi suất.

Về vấn đề này, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho rằng, Luật Các tổ chức tín dụng quy định, các tổ chức tín dụng có quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh, việc các tổ chức tín dụng xem xét điều chỉnh lãi suất cho vay trên cơ sở cân đối nguồn vốn, lãi suất huy động và khả năng tài chính của từng ngân hàng thương mại.

Về việc khoanh nợ, theo quy định hiện hành, không quy định việc tổ chức tín dụng được thực hiện khoanh nợ đối với khách hàng; các khách hàng vay vốn phục vụ phát triển nông nghiệp và nông thôn bị thiệt hại do thiên tai trên diện rộng và tổ chức đầu mối thực hiện liên kết chuỗi giá trị, doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao gặp rủi ro do nguyên nhân khách quan mới được xem xét khoanh nợ.

Báo cáo của Chính phủ cho biết, với tinh thần trách nhiệm, khẩn trương, quyết liệt, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo của Chính phủ sẽ tiếp tục tập trung bám sát các phương án, giải pháp, kế hoạch để chỉ đạo triển khai thực hiện, bảo đảm hoàn thành việc xử lý các dự án, doanh nghiệp theo đúng yêu cầu, mục tiêu và lộ trình đã đề ra.