Hà Nội và giấc mơ về một thành phố ven sông

Thuyền bè đi lại như con thoi, làng mạc rực sáng điện đóm, cây trái hiên ngang, đúng là con sông đang chầm chậm chảy về biển cả. Nó xuôi về tả ngạn, bên nở bên bồi bởi sức nặng của những hạt phù sa bồi đắp từ nghìn năm soi bóng nước lặng lờ.

Tôi đã nhiều lần đứng trên những cây cầu lớn của Thủ đô Hà Nội để lặng ngắm dòng sông trong một sớm bình minh ấm áp, nơi hai bên sông, đêm đêm vẫn dội về những tiếng thì thầm như tiếng của người xưa vọng lại...

Nước buổi sớm

Thùy Dung, cô nữ hướng dẫn viên du lịch có gương mặt khả ái, giọng nói điềm tĩnh, còn tôi, một người ham mê dịch chuyển, luôn luôn muốn có những chuyến trải nghiệm để thỏa nỗi lòng sông nước.

Buổi sáng lần đầu tiên chúng tôi gặp nhau trên cầu Long Biên, khi cô đang chụp những bức ảnh cho đoàn du khách Quốc tế, cái mùa Thu hanh hao cách đây mười năm ấy, tôi đã được theo họ đi về khu nhà vườn nằm cạnh bờ sông Hồng và ngủ tạm qua đêm.

Một phòng khách sang trọng, một ô cửa thoáng mát đủ để thoa thuê tầm nhìn, một chiếc ban công xinh xắn. Cửa sổ tiện nghi ấy không rộng lắm những đủ để tôi ngắm nhìn dòng sông từ một góc độ thu nhỏ.

Tôi bao giờ cũng nhận thấy sông Hồng rực sáng ánh đèn đêm bên cạnh một thành phố nghìn năm soi bóng nước. Một dòng sông bề thế. Luôn đỏng đảnh. Luôn ghềnh thác.

Chỉ có con nước lập lờ nghìn năm vẫn xuôi về tả ngạn. Và mặc dù đã nhiều lần khám phá dòng sông đó, tôi vẫn thấy mình chưa hiểu bao nhiêu về con sông Mẹ, bao giờ cũng để lại ký ức mờ nhạt.

Đôi khi, trong buổi chiều lặng gió, tôi cứ thế bước đi, tôi không đến một nơi chốn nào cố định, chỉ muốn ngồi hàng giờ liền bên bờ đá ven sông, mở hết tốc lực cặp mắt để hưởng chút gió từ phía ngoài mặt sông thổi vào làm táp những cuống lá ngô đồng, chờ đợi thời gian ngắn lại để ngắm hoàng hôn về muộn trong buổi chiều tà mà lúc nào tôi cũng chờ đợi, trước đó tôi đã không khám phá nổi dòng sông của tôi lại mang trên mình một lịch sử to lớn gợi nhớ đến linh hồn của một nước Việt xa xôi.

Và rồi, cũng chính trên bến sông ấy tôi đã gặp gỡ những người cả đời sống trên sông nước, những người ăn sóng nói gió, giữa con nước trùng khơi dập dềnh chở đầy tôm cá và những con tàu phả khói trên mặt sông đang đi lại vào bến cảng mua hàng.

Dòng sông chỗ nào cũng lấp loáng. Tôi sợ rằng mình sẽ lạc lối, vì thế bao giờ tôi cũng đi theo hướng những nhịp cầu nối để từ bên bờ sông này sang bờ sông khác. Đôi khi tôi tự thuê những con thuyền để tự mình trải nghiệm.

Trên con thuyển bé nhỏ ấy, cô hướng dẫn viên đã kể cho tôi về những địa danh. Đây Hàm Tử - Chương Dương, đây Đông Bộ Đầu, đây Bến Tây Long... Cô ấy nói sông Hồng giờ đã khác, những con nước khó tính đã được nắn dòng để tạo nên một thành phố ven sông đầy màu sắc, trong lúc tôi chỉ thốt lên một tiếng: kỳ tích.

Tôi khỏa tay xuống dòng sông lấp loáng như mặt gương soi, vợi những giọt nước trong như nước mắt, chẳng buồn để ý xem hành động đó có thể khiến tôi quên mất thời gian: Nước buổi sớm - Theo dòng chủ lưu chạy suốt đến đường chân trời.

Chúng tôi quay trở lại bãi giữa có tên gọi là Trung Hà, nơi xanh um cây trái có những doi cát chuyển động qua lại. Cô ấy chỉ cho tôi chỗ dòng sông cạn nhất về mùa khô, dường như “chúng chỉ ngập đến khuỷu gối”.

Trong một tâm trạng hồ hởi, cô ấy nói với một vài người thuyền chài, giọng dứt khoát: “Bác giúp cậy ấy nhé”. Ông mỉm cười với tôi và cầm lấy mái chèo-mái chèo kiên cố-chắc nịch dưới bàn tay to bản.

Trên mặt sông, giữa sóng nước mênh mang, tôi ngồi trên mui thuyền thả hờ đôi bàn chân xuống làn nước tịch mịch. Tôi luôn nghe thấy lớp sóng vỗ. Tiếng nói thì thầm giữa những con sóng phù xa.

Trên mặt sông gió bắt đầu thổi mạnh. Khẽ đưa người về phía trước, tôi ngửi thấy mùi sương khói mơ màng từ phía lòng sông hắt lên và cái tiếng sông Mẹ ấy. Đôi tay tôi chạm vào lòng con nước, nước du hồn tôi bằng một điệu hò quen thuộc.

Chúng tôi ngồi trò chuyện hàng giờ liền trên mặt sông, nơi hướng gió thổi nhẹ. Chúng tôi vừa đi vừa ca hát, hát những bài “Gửi em ở cuối sông Hồng”. Thùy Dung luôn luôn là người khởi xướng. Buổi dã ngoại không kéo dài lắm, và Thùy Dung đã nghĩ tôi muốn tìm thêm vài điểm khác dọc bờ sông này. Cô lục tìm trong cuốn sổ tay rồi tra Google, cuối cùng cũng đưa tôi đến những địa danh mà trong ký ức của tôi còn mới mẻ.

Cô để mặc tôi một mình quan sát dòng sông, ánh mắt nhìn ra phía xa, nói những tiếng nói sông nước nghe thân thương. Cô nói những cư dân sông nước đã ký thác cuộc đời mình vào đời sông, còn những người làm nên lịch sử đã thiên di đến các vùng đất mới. Cô ấy hướng về phía tôi, giọng nói nhanh như hơi thở: “Lần sau, chúng ta sẽ khám phá những điểm du lịch tiềm năng dọc dòng sông này nhé...”

Sau đó, chúng tôi đã tìm đến “xóm thuyền phao” đợi một vài người làm nghề sông nước trở về ban đêm. Tôi là người mở đầu câu chuyện trước, muốn hỏi xem họ đã làm nghề sông nước này ở đây lâu chưa, họ là cư dân sở tại hay từ các nơi khác đến.

Điều thú vị là, họ đều có gốc tích ở gần Hà Nội thôi. Họ sống ở đây đã nhiều năm tháng rồi. Ngày hôm đó họ đã không đi làm mà ngồi trò chuyện với tôi hết giờ này sang giờ khác, trên bến sông. Và ước mơ của họ là: sớm được lên bờ.

Anh chàng Nhiếp ảnh Trần Hoàng xuống chỗ chúng tôi, trả cho tôi những bức ảnh toàn cảnh về dòng sông. Anh muốn biết tôi đã hài lòng với chuyến du lịch sông Hồng chưa và còn có ý định đến những nào nữa không, và kiểu du lịch sông nước này có khiến tôi tìm được khoảng không gian tĩnh lặng.

Tôi nói với anh tôi đã gặp lại dòng sông trong giấc mơ. Rất khó để xác định dòng sông của tuổi thơ cụ thể, nhưng tôi thường nhớ về sông Mẹ, ở một nơi nào rất gần.

Đôi khi tôi đi trên các triền đê dọc con sông trong những giấc mơ quay lại. Giữa làng quê hai bên sông, tiếng sóng từ ngoài vũng vịnh Tháng Ba đang ào ạt làm tôi tỉnh giấc, theo mùa con nước lên. Con sông đã không hề thay đổi trong suốt dòng chảy từ thượng nguồn đổ về ấy.

Tôi đứng trên tòa nhà cao nhất trước ô cửa kính, nhìn vào chỗ xoáy nước sâu, làn nước đổi dòng và cái bờ ke sông kiên cố được sắp xếp như thể bao bọc lấy những làng quê đã mất. Khi tôi quan sát dòng sông, các tòa nhà vươn lên, một thành phố Hà Nội đang say ngủ, đổ bóng xuống. Nhưng trước mắt tôi, con sông vẫn gợn màu thép biếc.

Bất giác, quãng đời tôi đã neo đậu vào lòng sông trong sự hiện diện với những cuộc đời đi qua trước mắt và mất hút vào đấy nước sâu ấy. Những dòng nước ngạo nghễ, đỏ nặng phù sa và những tiếng sóng chùm khít lên nhau dưới đáy sông tĩnh lặng.

Hẹn gặp lại ngày mai

Sông Hồng của tôi mặc một chiếc áo mới, lúc nào cũng trong như nước mắt của người thiếu nữ mơ màng. Giờ đây tôi lại thấy nó tĩnh lặng không chảy nữa, trong cơn bão tố đang kéo về từ cửa biển Đồng Châu, trước khi xuôi về biển cả. Nhưng những con suối sâu mới làm nên biển lớn.

Mỗi giọt nước và mỗi hạt phù sa của con sông-người con gái đẹp nhất vịnh Bắc bộ mới chỉ được tìm thấy, còn những báu vật nghìn năm thì vẫn chìm sâu và nằm yên ở đó. Cuộc đời mỗi người thì ngắn lại còn đời sông thì dài thêm, gợi nhớ đến ký ức vẹn nguyên.

Tôi luôn luôn đứng trên hai bờ sông, mắt mở rộng, bàn tay vốc từng giọt nước. Dòng sông luôn luôn thay áo mới, màu của sự sống bất tận và những cánh đồng bồi bãi xanh một màu xanh trù mật.

Lần đầu tiên trong đời tôi đã gặp lại tuổi thơ trên những nhịp cầu vắt ngang qua dòng sông ấy, sông Mẹ bao bọc cuộc đời tôi, nó trào lên rồi tiếp tục hòa mình trong dòng chảy.

Tôi ngồi xuống chỗ một cái hố cát. Với tôi, từng hạt cát long lanh lóng lánh như vỏ xà cừ và mỗi hòn sỏi thật nhỏ bé trước những cỗ máy xúc trên công trường sôi động lúc nào cũng có thể bị nhuốt chửng trong một lực nước mạnh mẽ.

Tôi cố giữ thăng bằng, để có thể chụp được vài bức ảnh về dòng sông. Giữa khung hình tranh tối tranh sáng ấy, tôi và thành phố của tôi như cùng thu nhỏ trước sự lớn mạnh và vĩ đại của sông Mẹ.

Ban đầu, tôi sững sờ mỗi khi thấy con sông liên tục đổi màu. Đôi khi sông chỉ mang màu đỏ vào mùa mưa lũ, nếu không nó cứ trong xanh mãi không đục bao giờ.

Buổi chiều, dòng sông đẹp đến nao lòng, nhưng vào mùa Hè và qua đến mùa Đông, con sông trở bên băng giá, dòng nước cứ buồn thỉu buồn thiu và vài cánh bèo trên dập dềnh trên sóng nước.

Tôi đã không nhận ra sông Mẹ ngay, giữa những tiếng còi tàu qua lại phả khói trên không trung, tiếng máy đạp chân vịt nhẹ nhàng của ghe xuồng và giữa những người đánh bắt bắt tôm, cua, ốc hến, đang trở về muộn.

Đôi khi, tia nắng cuối cùng rút đi, mặt sông dần trở nên phẳng lặng và yên ả. Chẳng bao giờ tôi đi trên dòng sông mà không gặp một vài người đi làm trong buổi sớm, thậm chí lần nào tôi cũng thấy họ trở về đầy ắp tôm cá trong khoang thuyền với tâm trạng hồ hởi.

Tôi luôn nghĩ rồi đầy sẽ chẳng còn ai mặn mà với nghề đánh bắt này nữa, họ đã từ giã bến sông và đi đâu đó. Nhưng rồi một ngày, giữa trưa hè tĩnh lặng, ở một khúc sông tĩnh lặng, họ vẫn mải miết với con nước, buông cần, trên bến sông rộng mở.

Mỗi khi từ biệt dòng sông Mẹ của tôi, những cuộc đời trên bến dưới thuyền ấy lại trở lại rõ rệt hơn. Tôi đã không bao giờ còn gặp lại họ nữa, họ mất hút vào dòng nước mênh mang. Nhưng họ đã sống như một nhân chứng cuối cùng ở đó, thậm chí chẳng muốn rời xa và kiếm sống bằng nghề đánh bắt sông nước.

Sau ngày từ biệt Hà Nội tôi dường như ít quan tâm đến sông Hồng hơn, những buổi chiều cùng cô bạn gái Nguyễn Thị Thanh Thủy, sinh năm 1994, quê gốc Bắc Kạn, ngắm cảnh và chụp ảnh, đã thưa dần.

Nhưng càng rời xa con sông tôi càng thấy cuộc sống của tôi trở nên trống vắng. Và vào những ngày nghỉ Thứ Bảy và Chủ Nhật, tôi vẫn ra đó ngồi lặng vừa ngắm cảnh vừa cho lòng mình thư thái.

Tôi chủ động tìm đến bãi đá cạnh đó, nó nằm khiêm tốn bên bờ sông của phường Nhật Tân, nơi cứ vào các buổi chiều, những người bạn trẻ, những gia đình trong các đô thị lớn vẫn đến chụp ảnh cho mình và tìm cho gia đình một buổi chiều bình yên. Đó quả là một điểm view mơ màng và lãng mạn.

Những giờ lênh đênh trên sông nước và đắm mình với nơi đây, tôi chỉ muốn ở lại mãi. Vì nếu bạn chỉ đến bãi đá để picnic hoặc cắm trại sẽ không mất phí, nhưng nếu muốn vào vườn hoa chụp ảnh thì bạn phải trả tiền.

Tôi cầm trên tay tấm vé đó, nó có mức giá dao động từ 50.000 VND đến 70.00, đôi khi phí gửi xe sẽ là 5.000 VND/xe, có chỗ giá dịch vụ chỉ từ 50.000 đến 100.000 VND/ người tùy vào từng vườn hoa mà những nhà vườn sẽ định thêm hoặc giảm giá. Theo cảm nhận của tôi, mức giá này dường như không quá đắt đỏ đối với những người có thu nhập ổn định ở một nơi giàu có như Hà Nội.

Những người mà tôi gặp trên bãi đá hôm ấy, họ đã bắt đầu từ biệt lối sống thực dụng và hòa mình vào thiên nhiên, sông nước, thắng cảnh như một cách để tìm lại giây phút bình yên, vừa như gần gũi thiên nhiên vừa khám phá tâm hồn.

Đôi khi, họ thường tụ tập trên cây cầu Long Biên, Thăng Long, Chương Dương hoặc ngồi trên các khu nhà thuyền bồng bềnh mà lướt qua các thắng cảnh Đầm Mẫu Thủy, làng gốm Bát Tràng, Đền Chử Đồng Tử...

Họ thường dành khoảng một tuần và luôn luôn trở về sớm hơn, không bao giờ để trễ nải công việc. Tôi chưa nghĩ ra cách nào để đánh thức tiềm năng du lịch sông Hồng như trong một cuộc trao đổi với một vị lãnh đạo ngành văn hóa - du lịch Thủ đô, sau một chặng đường dài “ngủ đông”, nhưng khi đi trên dòng con sông vĩ đại này, tôi vẫn thấy sẽ có một điều khởi sắc đang đến gần: một thành phố văn minh ven sông sẽ được nhen nhóm và thắp sáng trong nay mai...

Tôi chưa dành đủ quỹ thời gian để đi hết con sông Mẹ mà tôi yêu quý ấy. Tôi nhìn con sông của tôi ở một nơi khác, ở yên trong lòng mình. Đương nhiên, độ lùi thời gian, sông Mẹ - theo cách gọi thân thuộc - vẫn không bao giờ cách xa dù nó vẫn đứng yên ở đó, còn con nước thì vẫn nghìn năm mải miết chảy về phía biển Đông.

Khi đi trên dòng sông mà mình yêu quý, bao giờ cũng thấy mùi sông nước chênh chao bứt rứt. Cái màu phù sa luôn luôn thảy đổi. Hai bên sông, các làng quê với những con người lao đông thật thà và đáng mến, vẫn giữ được nét hồn hậu và cổ kính, một màu xanh của ngô, khoai, chuối, bí, những con đê chắn sóng vững vàng và một trong những điều đặc biệt của sông Hồng là nó lớn lên cùng đất nước, một dòng sông từ phía thượng nguồn đổ về trông giống như một cái nan quạt mà nhờ hình thế ấy nó đã làm nên một dân tộc với đầy đủ sắc màu văn hóa.

Những đêm ở Nhật Tân tôi không tài nào chợp mắt nổi. Tiếng sóng từ ngoài mạn bờ sông vọng vào làm tôi tỉnh giấc, trôi dạt trong một giấc mơ. Tôi đã phải lòng bến sông này, nên đã dừng bước nơi đây.

Vào lúc nào đó, đôi khi tôi sẽ thấy mình trôi nổi như sự đục trong của dòng sông này. Con sông tuổi thơ mà có đến hàng giờ liền tắm mát tuổi thơ có quay trở lại không?

Tôi đồ rằng nó đã bỏ đi đâu mất tăm mất dạng rồi. Hai vợ chồng tỉnh xa mà tôi gặp hôm ấy, cái ốc đảo thu nhỏ, bạt ngàn cây trái, ruộng nương, hoa màu, những người cả đời trên bến dưới thuyền, không bao giờ biết rời xa và chẳng biết đi đâu. Họ đã ký thác đời mình vào đời sông như thế.

Những ngày ngột ngạt, tôi muốn rời xa thành phố để tận hưởng không khí bình yên. Lúc đó tôi bị lạc bước vào ngôi đền mang tên vị công chúa nhân hậu: Đền Ghềnh, hướng mặt ra sông, và không gian rộng mở ở vị trí quan sát đó khiến tôi có thể nhìn sông Mẹ và cuộc đời đến nỗi tôi chẳng muốn rời đi.

Nhưng tôi sợ quang cảnh mơ màng và dịu vợi sẽ giữ mình lại. Thế là tôi mất hút, ra khỏi khúc sông ấy. Tôi bước đi dọc những triền đê của có các điểm canh với những con đường đổ bê tông sạch sẽ, dẫn vào làng hoa Tây Tựu, rồi đi sâu vào làng Thượng Cát nơi sắp khởi công một cây cầu mới bắc ngang lòng sông, nối từ các phía Bắc sang phía Nam sông Hồng.

Nhiều ngày trước, tôi đã cầm trên tay tấm vé 10.000 VND/vé trên bến phà Giáng, Quang Lãng, Phú Xuyên và sang bên kia sông để sang Hưng Yên. Hôm nay khách không đông như mọi khi, vẫn như thế thôi.

Vài phút trôi qua, một vài khoảnh khắc trên sông nước dập dìu khiến tôi nôn nao vì sóng nước. Những người từ hai bên sông vẫn đi chợ vào buổi sáng, ngồi chờ đợi ở ngôi nhà thuyền rồi trở về nhà vào lúc chiều tối.

Sông nước chênh chao. Sương khói của buổi chiều quê tĩnh lặng. Tôi lại đi dọc các khu nhà vườn ở làng hoa Xuân Quan, Hưng Yên rồi tận hưởng mùi hương nhãn nồng nàn mà quên mất mình đang ở vị trí nào của con sông Mẹ.

Từ lâu rồi, tôi vẫn thấy họ đi về, từ bến sông này sang bến sông kia. Những con phà nhỏ bé của nhà thuyền đã trở thành điểm kết nối giữa hai thành phố, Hà Nội và Hưng Yên, để mở ra hướng làm ăn mới.

Họ chở đầy rau, củ, quả, ở trên các yên xe, trong lúc nhu cầu thực phẩm sạch cho các nhà hàng luôn luôn được chào đón. Họ vừa làm kinh tế vừa làm bạn của nhau. Họ làm ngắn lại khoảng cách nhưng vẫn chờ những nhịp cầu nối những niềm vui. Và lúc nào đó, tôi đã thấy họ đi lại dễ dàng từ bờ sông này sang bờ sông kia, nơi họ sống và làm việc, trong khi dòng sông vẫn còn cách xa đời họ...

Căn phòng trọ tôi ở phường Hàng Bột, Ba Đình cách không xa sông Hồng và khu nhà vườn ở các bãi đá. Có một buổi chiều, trong cơn mưa vẫn đổ về trên thành phố, tôi nhìn thấy dòng sông không giống như mọi khi, nó đã thay đổi sắc diện cùng với dòng nước ghềnh thác từ thường nguồn đổ về.

Và cứ đêm đến luôn luôn là tiếng gió thổi man mát như thể làm tan nóng nực mùa hè, trong khi thành phố vẫn luôn vắng bóng những hàng cây xanh. Tôi và một vài người bạn, vào ngày Thứ bảy và chủ Nhật, vẫn ra nơi bến sông ấy. Chúng tôi ngồi ngắm khía khung cảnh cạnh các khách sạn ven sông. Chúng tôi từng ở lại qua đêm trên dòng sông ấy.

Những giờ nôn nao trên sông nước, không có điều gì khiến tôi nhớ hơn là những tên gọi mà đám sinh viên chúng tôi vẫn nghi ngờ trong tiết học địa lý. Nếu cái tên sông Hồng đã in đậm vào trí nhớ của mọi người dân cả nước, thì những cái tên sông Cái, sông Cả, sông Thao, Nhị Hà, Nhĩ Hà vẫn còn xa lạ, trong khi Hồng Hà được nhắc đến nhiều hơn trong sách sử.

Bởi người thầy đặc biệt của tôi nói rằng, từ xưa, đất nước của chúng ta theo chế độ Mẫu hệ mà từ “Cái” ra đời và nhắc đến như một sự kính trọng đối với sự to lớn vĩ đại. Đôi khi tôi chỉ lặng ngắm sông Mẹ bao dung mà đâu có biết nó có xuất xứ thế nào.

Rồi một ngày đăm đắm, bước chân tôi náo nức về nơi đầu nguồn, ở đúng chỗ nó chảy vào đất Việt, với tổng chiều dài trên 1.149 cấy số vuông nơi khởi nguồn là tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, đi qua nhiều tỉnh miền Bắc, đổ ra vịnh Bắc Bộ và kết thúc đời sông ở cửa biển Ba Lạt, Tiền Hải, Thái Bình.

Con sông bao giờ cũng thay đổi và dòng chảy dữ dội đến mức khung cảnh trên bến dưới thuyền cũng rạng lên cái màu đục trong đó. Còn tôi, trong các buổi chiều mưa bụi, tôi mặc chiếc áo phô tơi cũ kỹ lấm lem, cầm trên tay chiếc máy ảnh mà muốn thu vào ống kính một khung hình về một dòng sông không bao giờ mất.

Tuy nhiên, có lúc tôi đã không hiểu điều gì đã làm nên con sông lớn lao, ghềnh thác đó bởi ánh nhìn của tôi lại nằm ở dòng sông tuổi thơ nơi quê nhà nhiều hơn sông Mẹ yêu thương và bao dung này.

Ở góc độ nào, sông Hồng vẫn là một khối nước xanh, làn nước lúc đục lúc trong như tuôn ra từ những dãy núi hiểm trở, và những cây cầu bắc ngang qua lòng sông với một lịch sử vạm vỡ, nhịp cầu đã han rỉ theo thời gian.

Nhìn từ trên cao, dòng sông như tỏa ra thành hình nan quạt, với những thành phố xa xưa và miền phụ cận, với những làng xóm quanh năm cây trái; những cánh đồng bồi bãi xanh mơn mởn ruộng nương, đồng cỏ, nương ngô, có những con đê nhỏ chắn song, và rải rác đây đó là những vũng nước sâu, nhỏ, lùi dần vào đất liền.

Vì vậy khi từ nhìn độ cao nhất định, tôi nghĩ rằng những tiếng Nhịp cầu-nhịp sống-nhịp sông đó, là những cuộc đời hòa mình trong dòng nước, tất cả hoa trái trên sông, cả bầu trời giữa các mùa chuyển dịch nữa đều cùng với dòng nước xanh của sông Hồng mà bồi đắp lên, chảy mãi, chảy mãi.

Tôi đã có lúc muốn cùng ông chú Vũ Đức Ơn, (giờ vẫn theo nghề của cha chú), là thuyền viên kỳ cựu để khám phá tận cùng con sông Mẹ như một nhà “địa chất học mơ màng”, nhưng đó là một chuyến đi không dễ dàng, vì ông nói rằng những cơn say sóng có thể làm tôi nôn nao và ói mửa hoặc sẽ chẳng có cách nào tốt hơn là tôi phải luyện cho mình cảm giác với sông nước.

Chỉ cần tập luyện khoảng một tuần là sẽ làm quen với cảm giác đó. Một hôm, tôi đi ra cái bãi đá giữa lòng sông cố tình chụp vài bức ảnh để làm tiêu đề cho bài phóng sự mà tôi đang chờ đợi và ấp ủ, một người đàn ông đã nói với tôi: “Sông chỉ đẹp khi còn tĩnh lặng”.

Thoạt tiên, tôi cứ nghĩ rằng lời nói gay gắt của ông chỉ là cách người ta chối bỏ dòng sông của tôi. Nhưng ông đã hoàn toàn nói đúng. Vì dòng sông của tuổi thơ, tuổi đời đã mất, còn cuộc đời đất nước và mỗi người vẫn sẽ lớn lên, trong cơn bão tố dập dồn mà muốn tìm một phút bình yên cũng thật khó.

Đời người cũng chẳng bao giờ bình yên như đời sông. Chỉ có con nước nghìn năm xuôi về biển cả là vẫn còn tĩnh lặng và chảy mãi, còn mỗi người, theo thời gian, đã mất dấu tuổi thơ trong cùng một dòng sông đi mãi.

Họ nói với tôi rằng con sông của tuổi thơ là con sông đang sống trong ký ức, hoài niệm, còn con sông đang hiện hữu, sẽ rất khó để tìm về. Vì dù sao, bây giờ, người ta tìm đến ham muốn cuộc sống tiện ích nhiều hơn mà hiếm khi nào tìm được phút bình yên bên dòng sông đã có một thời tắm mát tâm hồn.

Tôi đã không lỡ dùng chiếc bút bi để viết những ký hiệu lên cái mối cầu Thăng Long trong lúc tôi ra đó cùng với đám bạn đại học trong dịp kỷ niệm 999 lễ hội Đèn hoa đăng năm 2009, với 600 chiếc đèn hoa đăng, 600 ngọn đèn trời, khiến dòng sông sáng bừng lên màu lấp lánh, giống như cách mà các bạn trẻ vẫn viết lên Tháp Hòa Phong ở Hồ Hoàn Kiếm, vì tôi sợ những điều tôi viết ra sẽ làm hoen ố cây cầu, nó là một chứng nhân lịch sử còn sót lại, trong khi dưới chân cầu nước vẫn trong xanh chảy ngược.

Tôi chỉ dám khiêm tốn gửi một lời tâm tình bằng những câu thơ bất chợt mà tôi nhặt được trong một buổi chiều lặng gió, trên ngôi Đền Chèm, Bắc Từ Liêm, Hà Nội:

Tôi đến đây giữa sông Hồng mênh mang

Dòng sông quê chiều nay gió vẫy gọi

Màu hoa chuối, nương ngô xanh trễ nải

Bác lái đò ơi, sao vội vã đi?

Sông Hồng ơi, có thật không những khi

Cuộc cha ông kiếm tìm mở đất mẹ

Dọc đôi bờ tiếng đất thở khe khẽ

Ta trở về uống nước ngọt phù sa

Nào ai biết bến sông đã bị cuốn ra xa

Như cuộc thiên di ngầm phẳng lặng

Chiều nay con nước trôi chầm chậm

Biển ngoài kia tiếng sóng gọi âm thầm

Dòng sông quê, nghĩa tình sâu cay mặn

Đã làm nên một Hà Nội - anh hùng

Ai chưa uống nước sông quê sẽ biết mình chưa từng

Ngoảnh phía nào, nơi đó cũng quê hương.

Tạm biệt nhé, dòng sông của tình thương

Tôi tìm về thành phố xa lạ

Những ngôi nhà ánh điện đường sáng quá

Chẳng thể nào quên nổi một người thương.

(Thơ Vũ Minh Phúc)

Nhưng tôi không biết là có thật mình đang kể chuyện, câu chuyện về dòng sông nữa hay không. Vì thời gian đã xa mà ký ức thì mờ nhạt. Con sông vẫn nghìn đời như thế. Trở về trong nỗi nhớ vô tận: tôi cũng như mọi người, luôn luôn như vậy, vì suy cho cùng, tôi đã hoàn toàn mất dấu dòng sông ấy trong cùng một cuộc đời, bởi trí nhớ của tôi đã dành cho những ước muốn cuộc sống của hôm nay và ngày mai.

Cơn mưa đầu mùa hạ tạnh từ lúc nào. Nắng bừng lên chói chang trên mặt sông đầy khói sóng. Ngoài phía xa, tiếng sóng vẫn vỗ ì oạp vào hai bên mạn bờ đá kiên cố và những tiếng sóng âm thầm của dòng sông.

Trong sắc màu xám xịt của buổi chiều hôm đó, màn sương ảo ảnh lững lờ tan loãng trên mặt sông và những cây cầu bắc ngang dòng sông đẹp quá. Màu xanh nhức mắt của lúa, ngô, khoai, sắn đang nảy mầm cùng sự bồi đắp của những hạt phù sa lấp lánh còn trở lại tôi trong ký ức.

Và tôi luôn luôn trở lại bến sông mà tôi đã ở đó, cùng với tuổi thơ đã mất, những gì còn lưu giữ được, đơn giản và hiển nhiên, để giữ lấy những gì thân thân thương máu thịt, chẳng ai có thể tắm hai lần trên cùng một dòng sông.

Phía những dòng sông, phía những tiếng gọi dưới lấp sóng đang cuộn trào trên sông Mẹ yêu thương, như thể tiếng gọi ngày về của tuổi thơ, con sông Mẹ đã làm nên một hình hài đất nước từ những cuộc đời rất thật.

Bất giác, tôi nhớ đến câu nói cuối cùng của một người bạn đến từ nước Pháp xa xôi, Nitaz, trạc 40 tuổi, người gốc Tunisia, khi anh đứng trên cầu Long Biên chụp ảnh về Hà Nội và sông Hồng: “Tạm biệt Hà Nội! Tạm biệt các bạn Việt Nam thân mến! Tôi gửi lại ở đây cuộc đời tôi và một phần tương lai nhân loại!”.