Đánh thức những miền đất: Người biến đồng đất bấp bênh thành ‘vàng’

Đó là Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu, Chủ tịch HĐQT Tổ hợp Công ty Cổ phần Gốm Đất Việt, người luyện đất sét thành "vàng", người thay đổi phương thức sản xuất gạch ngói Việt Nam đương đại, đưa sản phẩm đất sét nung Quảng Ninh đứng vững trên thị trường vật liệu xây dựng cao cấp trong và ngoài nước.

Ra đi từ đất lúa

Ông Nguyễn Quang Mâu sinh năm 1950 tại huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. Thừa hưởng truyền thống của quê hương và gia đình, ngay từ nhỏ ông đã nổi tiếng hiếu học.

Học hết bậc trung học, ông tham gia Hợp tác xã làm thư ký đội, chuyên ghi chép, tính công. Trung thực, thẳng thắn, chưa bao giờ có ý nghĩ làm lợi cho mình, vì vậy ông luôn được nhân dân yêu quý, tin tưởng giao cho những nhiệm vụ quan trọng.

Năm 19 tuổi, ông đến với đất mỏ để thực hiện những ước mơ, hoài bão của mình. Đó là những năm Mỹ ném bom miền Bắc, ông ra làm tại Nhà máy điện Uông Bí. Đất nước thanh bình, ông về làm ở Công ty Gốm Hạ Long, sau này là Công ty Viglacera Hạ Long.

Khi đất nước đổi mới, ông làm Giám đốc, Tổng Giám đốc, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐQT. Với ước mơ làm thế nào để thay đổi chất lượng sản phẩm và đời sống công nhân, ông đã có quyết định táo bạo là thay đổi toàn bộ công nghệ tạo hình và nung sấy bằng một nhà máy hiện đại nhất thế giới. Đó là nhà máy gạch COTO.

Ông đã cất công nghiên cứu khắp nơi về công nghệ, lăn lộn thương trường tìm kiếm đầu ra. Ông đã làm thay đổi hoàn toàn bộ mặt của Công ty trở thành một doanh nghiệp nổi tiếng, là hình mẫu doanh nghiệp nhà nước tiêu biểu để các doanh nghiệp đến học tập kinh nghiệm.

Thành danh nhờ đất sét

Nhìn lại bức tranh sản xuất vào những năm 70 của thế kỷ trước, không ai có thể phủ nhận được sự tiến bộ vượt bậc của Công ty này. Một nhà máy cũ nát, người công nhân mệt mỏi, trì trệ; viên ngói, hòn gạch sản xuất ra thì èo uột trôi nổi.

Đời sống của công nhân vô vàn khó khăn, không ai muốn gắn bó lâu dài. Ông Nguyễn Quang Mâu đã thay đổi toàn bộ hệ thống thiết bị máy móc để sản xuất ra những sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế. Tên tuổi ông gắn liền với thương hiệu Viglacera Hạ Long từ đó.

Sau 10 năm phấn đấu bền bỉ, dưới sự lãnh đạo của ông, công ty ngày càng đổi mới phát triển. Từ một đơn vị sản xuất nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu đã vươn lên vị thế của một nhà sản xuất đất sét nung hàng đầu Việt Nam. Năm 2009, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới.

Về hưu nhưng không nghỉ, ông khảo sát khu vực ruộng đồng bấp bênh ở xã Tràng An, huyện Đông Triều thấy nguồn nguyên liệu phong phú, con em nông dân thiếu việc làm rất nhiều.

Đông Triều là đệ tứ chiến khu xưa - một vùng đất địa linh nhân kiệt, nguồn nguyên liệu dồi dào, trữ lượng lớn, giàu hàm lượng ô xít sắt vượt trội các mỏ sét thông thường khác. Vậy là ông huy động đồng nghiệp, anh em xây dựng công ty để tận dụng nguồn tài nguyên quý giá này từ đầu năm 2009. Ngày 25/1/2010, Đất Việt ra mẻ hàng đầu tiên.

Thế nhưng, câu chuyện đã rẽ theo một lối khác, hoàn toàn trái với tưởng tượng của ông. Gốm Đất Việt bị đẩy vào cuộc đua hạ giá, đứng trước nguy cơ phá sản. Đối thủ cạnh tranh còn ra văn bản gửi đi tất cả các đầu mối, đại lý yêu cầu không được để mẫu, không được bán hàng cho Gốm Đất Việt...

Có thể nói, hai công ty sản xuất ra đời không gặp thời cơ - đặc biệt là Công ty Cổ phần Gạch ngói Đất Việt. Buổi sáng động thổ, thì buổi tối truyền hình thông báo các ngân hàng đồng loạt tăng lãi suất cho vay.

Thế rồi, công ty tiêu hết gần 150 tỷ đồng tiền vay cộng 20 tỷ đồng tiền cổ đông đóng góp. Nhà máy xây dựng xong bước vào hoạt động thì chính nhà đầu tư 141 tỷ đồng vốn trung dài hạn để san lấp mặt bằng, xây dựng nhà xưởng, mua máy móc thiết bị chủ yếu nhập ngoại lại không cho vay vốn lưu động.

Sản phẩm làm ra chất lượng ngang ngửa nhà sản xuất có thương hiệu số 1 Việt Nam, nhưng giá bán chỉ bằng trên dưới 70% cũng không bán được. Hàng tồn kho ngập tràn bãi chứa - sức ép trả lãi vay nặng nề, một số công nhân xin đến làm việc rồi ra đi lặng lẽ.

Ông Mâu nhiều đêm mất ngủ. Vò đầu bứt trán nhìn công ty lâm vào cảnh ngàn cân treo sợi tóc. Ông cùng lãnh đạo công ty bàn đến việc đóng cửa, bán khoán cho thuê, phá sản nhà máy và trên cả nước giai đoạn này (2011-2013) nhiều doanh nghiệp lâm vào tình trạng vô vàn khó khăn, hoặc ngừng sản xuất hoặc phải đóng cửa.

Thực tế lúc đó, Gốm Đất Việt vốn vay là chính, đã thế lãi suất ngân hàng lại cao, có khi lên đến 22% nhưng nhiều ngân hàng còn không giải ngân cho vay. Cổ đông đua nhau rút vốn. Nhiều bạn hàng cung cấp nguyên liệu đầu vào cũng e dè...

Đã có lúc ông Mâu tính đến phương án hay là đóng cửa nhà máy, tuyên bố phá sản! Nhưng ông nghĩ tới chuyện những người đã cùng mình đồng cam cộng khổ, đã “rồng rắn” kéo cả vợ con về vùng đồng đất bếp bênh này dựng nghiệp với mình, giờ phá sản họ sẽ đi đâu?

Cuối cùng, ông Mâu quyết định không bán cơ nghiệp. Và rồi không bán lại hoá may. Không phải tất cả đều quay lưng lại với Gốm Đất Việt. Nhiều đại lý ủng hộ cho Gốm Đất Việt. Vượt qua khó khăn trước mắt, ông chấp nhận bán hàng dưới giá thành để giải phóng hàng, thu hồi vốn, trả lương cho công nhân.

Để cầm cự, ông và nhiều cán bộ của mình đã phải mang nhà đi cầm cố để vay vốn. Có vốn, Công ty tiếp tục khởi công thêm một nhà máy. Và phải thi công thật khẩn trương để nhanh có sản phẩm, thu hồi vốn quay vòng tái sản xuất...

Một điều tạo sức mạnh cho Gốm Đất Việt lúc đứng ở ngã ba đường chính là luồng gió cách mạng của công nhân Vùng mỏ anh hùng và chí khí cha ông Đệ tứ Chiến khu Đông Triều ùa về lay động.

Đặc biệt, Đảng, Nhà nước lúc này có chỉ đạo hệ thống ngân hàng cho doanh nghiệp giãn nợ, khoanh nợ. Nhờ đó cán bộ, công nhân Tổ hợp Gốm Đất Việt có niềm tin quyết tâm khắc phục khó khăn, phát động phong trào sáng kiến cải tiến kỹ thuật, thành lập Trung tâm Nghiên cứu phát triển khoa học kỹ thuật và công nghệ, coi đó là cơ sở then chốt để tăng năng suất lao động, tăng chất lượng sản phẩm, hạ giá thành công xưởng, bù đắp lao động thiếu hụt, giảm nặng nhọc cho công nhân, cải tiến môi trường làm việc, chăm lo đào tạo nguồn nhân lực, lấy yếu tố con người là quan trọng nhất. Khó khăn dần qua đi, rồi Gốm Đất Việt đã đứng vững trên thương trường.

Nhưng rồi đại dịch Covid-19 lan tràn, Gốm Đất Việt lại phải đối phó giá xăng dầu, lãi vay, chi phí lương công nhân và giá than tăng trong khi đó giá bán sản phẩm giảm. Khó khăn như mưa dập gió vùi dồn dập.

Nhiều doanh nghiệp lao đao thu hẹp sản xuất, thậm chí đóng cửa nhưng Gốm Đất Việt vẫn đảm bảo sản xuất. Gần 1.000 lao động có việc làm ổn định, thu nhập từ 13-15 triệu đồng/người/tháng.

Bên cạnh nhiệm vụ kép vừa phát triển kinh tế vừa phòng chống dịch, Gốm Đất Việt còn đẩy mạnh việc nắm bắt những cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Tổ hợp Gốm Đất Việt đã hăng hái nghiên cứu và ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

Tổ hợp đã đưa vào sử dụng máy móc tự động phân phối nguyên vật liệu và bốc dỡ sản phẩm thay cho con người. Công ty cũng lắp đặt chế độ tự động cảnh báo an toàn tại các vị trí có nguy cơ cao xảy ra mất an toàn lao động cho người và máy móc thiết bị. Ngoài ra, Công ty Cổ phần Kinh doanh – Xuất nhập khẩu Gốm Đất Việt đang sử dụng giải pháp quản lý DMS nhằm tối ưu hóa công tác kiểm soát cho doanh nghiệp.

Việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất đã mang lại những hiệu quả rõ rệt trong hoạt động sản xuất của Công ty Gốm Đất Việt, thể hiện qua việc giải phóng sức lao động của công nhân, cải thiện môi trường lao động và tăng năng suất lao động. Nhờ đó, Gốm Đất Việt không phải thuê lao động thời vụ, giảm lao động, tăng năng suất lao động khoảng 1,5 lần so với thời gian chưa áp dụng công nghệ.

Không chỉ ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ của nước ngoài, Gốm Đất Việt còn rất quan tâm đến việc tự nghiên cứu phát triển công nghệ. Nhiều sáng kiến mang tính đột phá đã được áp dụng vào sản xuất như: đưa hệ thống nghiền siêu mịn thay cho hệ thống nghiền khô và nghiền ướt truyền thống; tận thu khí thải để sấy sản phẩm và bỏ bầu đốt sấy bằng than, vừa tiết kiệm chi phí, tận thu được cả đá cứng vào làm nguyên liệu sản xuất tiết kiệm tài nguyên đất sét vừa hạn chế khí thải ra ngoài môi trường…

Những sáng kiến này không chỉ giúp Công ty Gốm Đất Việt nâng cao năng suất lao động mà còn mang về bằng sáng chế, bằng độc quyền về giải pháp hữu ích của Cục Sở hữu trí tuệ, giải Vàng Chất lượng quốc gia và nhiều giải thưởng uy tín khác.

Đặc biệt, công ty vinh dự đạt 2 kỷ lục thế giới và 22 kỷ lục Việt Nam về sản xuất gạch ngói, đất sét nung, được công nhận là đơn vị khoa học công nghệ. Tháng 9/2020, Liên minh Kỷ lục thế giới (WorldKings) đã xác lập 2 kỷ lục thế giới cho Gốm Đất Việt gồm “Đơn vị sở hữu dây chuyền sản xuất gạch cotto siêu mịn với nhiều chủng loại, màu sắc và vượt công suất thiết kế cao nhất thế giới” và “doanh nghiệp sản xuất gạch ngói, đất sét nung có nguồn nguyên liệu đất sét tại chỗ chất lượng tốt với trữ lượng lớn, sử dụng nhiều bằng độc quyền giải pháp hữu ích nhất để cho ra các sản phẩm gạch ngói khoa học và công nghệ chất lượng cao”.

Công ty Cổ phần Gạch ngói Đất Việt đã được công nhận là “Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ” doanh nghiệp đầu tiên của ngành công nghiệp đất sét nung Việt Nam vinh dự đạt danh hiệu này; được hưởng các quyền lợi cùng chế độ ưu đãi của Nhà nước về thuế, tiền thuê đất cũng như được khuyến khích nghiên cứu khoa học - áp dụng tiến bộ của KHKT-CN trong thực tiễn sản xuất tại đơn vị.

Năm 2021, Công ty Cổ phần Gốm Đất Việt đã được Bộ Khoa học và Công nghệ công nhận “Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ” với kết quả khoa học công nghệ: Áp dụng công nghệ nghiền khô siêu mịn trong sản xuất gạch cotto chất lượng cao.

Sau 13 năm hình thành phát triển, từ chỗ chưa có tên tuổi, đến nay, Gốm Đất Việt đã trở thành doanh nghiệp văn hóa - khoa học và công nghệ đầu tiên trong ngành sản xuất gạch ngói đất sét nung Việt Nam, doanh nghiệp có dây chuyền sản xuất hiện đại, đồng bộ, tuần hoàn tạo nên chất lượng sản phẩm tốt nhất Việt Nam; được tặng 63 giải thưởng trong nước, 33 giải thưởng quốc tế, cao quý nhất là Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ. Đặc biệt, hiện nay sản phẩm của Gốm Đất Việt đã có mặt ở 63 tỉnh, thành phố trong cả nước và vươn xa đến 51 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới.

Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu, không chỉ say sưa sáng tạo khoa học công nghệ mà còn tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống. Trước đó, khi còn làm Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Viglacera, Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu đã xây dựng mô hình du lịch công nghiệp, nhà máy sạch đẹp, còn có điền trang chăn nuôi trồng trọt, vừa đáp ứng nguồn thực phẩm cho nội bộ, vừa tạo cảnh quan du lịch.

Khi ấy, đơn vị của Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu đã từng tiên phong cho mô hình du lịch công nghiệp. Trong khuôn viên tổ hợp Công ty Cổ phần Gốm Đất Việt tại phường Tràng An ông đã thiết kế và xây dựng không gian làng quê Việt với mô hình tiểu cảnh kết hợp hội họa.

Ban đầu có hơn 100 bức tranh tổng diện tích là trên 3.000m2 tập trung vào chủ đề làng quê Việt Nam. Hình ảnh ấn tượng nhất chính là chiếc cổng làng, bộ phận cấu thành không thể thiếu của làng quê cổ truyền vùng Bắc bộ. Cổng làng có cổng chính, cổng phụ là ranh giới, thể hiện địa phận giữa các làng.

Bên cạnh cổng làng là cổng đình, cổng chùa làng quê Việt.Toàn bộ các sản phẩm trong tiểu cảnh, đường làng, cổng làng, cổng đình, cổng chùa được xây dựng từ vật liệu do công nhân của Gốm Đất Việt sản xuất.

Ông Mâu cũng cho trưng bày ở không gian này nhiều sản phẩm đất sét nung được đơn vị sản xuất từ trước đến nay. Được thiết kế như một không gian trưng bày, triển lãm hiện đại nhưng không thể thiếu đi nét bình dị, thân thương của làng quê Việt Nam. Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu chia sẻ: “Chúng tôi xây dựng nhận diện thương hiệu của Gốm Đất Việt, đó là thương hiệu của làng quê Việt. Và chúng tôi tự hào về điều đó”.

Tổ hợp Công ty Cổ phần Gốm Đất Việt đã xây dựng được nền tảng văn hóa doanh nghiệp vững chắc, trở thành nội lực phát triển của thương hiệu gốm sứ Việt Nam. Ông Nguyễn Quang Mâu cho đó là một kinh nghiệm thành công: Gốm Đất Việt thành công nhờ sự hội tụ tinh hoa giữa tình đất và tình người.

Vùng đất trầm tích địa chất ngàn năm Đông Triều đã ưu ái ban tặng cho Gốm Đất Việt nguồn đất sét quý giá để làm nên những sản phẩm tiêu biểu cho niềm tự hào đất sét nung Việt Nam.

Có thể nói, dưới sự chèo lái của Anh hùng Lao động Nguyễn Quang Mâu, Gốm Đất Việt đã làm được những việc tưởng chừng không thể. Từ một doanh nghiệp lênh đênh bên bờ vực thẳm phá sản, đến nay, con thuyền Gốm Đất Việt đã là doanh nghiệp khoa học công nghệ, doanh nghiệp văn hóa đang băng băng rẽ sóng ra khơi, góp phần rạng danh đất sét nung Việt Nam trên trường quốc tế, sánh vai các cường quốc công nghệ nghiền khô phối liệu siêu mịn tiên phong trên thế giới.