Điều chỉnh giá điện 2 tháng/lần: 'Quá ngắn và chưa đủ cơ sở'

Tại dự thảo Nghị định Quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh, căn cứ lập và điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân đang được lấy ý kiến, Bộ Công Thương đã đề xuất rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện từ 3 tháng/lần, xuống 2 tháng/lần.

Đặc biệt, khi giá bán lẻ điện bình quân tăng từ 2% trở lên thay vì từ 3% như hiện nay, đồng thời, Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) có quyền điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện.

Như vậy, dự kiến mỗi năm sẽ có 6 đợt thay đổi giá, thay vì 4 đợt thay đổi giá như hiện nay, theo Quyết định 05/2024.

Theo Bộ Công Thương, việc điều chỉnh giá điện nhanh hơn sẽ giúp giá phản ánh đúng hơn biến động của chi phí sản xuất, tránh tình trạng tăng mạnh do dồn tích chi phí trong thời gian dài.

Tăng giá điện quá nhiều: Dấu hỏi về tính khả thi?

Đề xuất rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện xuống 2 tháng/lần được nhiều chuyên gia đánh giá là phù hợp với cơ chế thị trường. Tuy nhiên, cũng không ít ý thừa nhận rằng, tính khả thi của đề xuất này vẫn là một dấu hỏi lớn.

Theo đó, ông Đào Nhật Đình, chuyên gia năng lượng bày tỏ, trong khi quy định điều chỉnh giá điện 3 tháng/lần còn chưa được thực thi đầy đủ, nghiêm túc, thì việc đề xuất rút ngắn xuống 2 tháng liệu có làm được không?

Bên cạnh đó, vị chuyên gia này cũng chỉ ra rằng, việc minh bạch chi phí sản xuất điện ở từng loại nguồn điện, từng khâu vận hành làm cơ sở đưa ra mức giá phù hợp cũng là bài toán phải được tính đến.

Ông Đình dẫn chứng, ở Thái Lan, điện khí tự nhiên chiếm tỉ trọng lớn nên họ chốt cố định giá thành sản xuất điện. Sau đó, cứ 3 tháng họp một lần để xem xét các yếu tố tăng - giảm của nguyên liệu đầu vào, từ đó mới điều chỉnh giá.

“Trong khi ở Việt Nam, chi phí sản xuất - kinh doanh điện thường công bố mỗi năm một lần nên nhiều người vẫn băn khoăn về tính minh bạch, hiệu quả kinh doanh của ngành điện”, ông Đình nói.

Tương tự, PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường giá cả, Bộ Tài chính cũng bày tỏ băn khoăn khi thời gian điều chỉnh giá bán điện bình quân tối thiểu là 6 tháng kể từ lần điều chỉnh giá điện gần nhất cho đến nay vẫn không thực hiện được, bây giờ thay đổi và rút ngắn thời gian thì liệu có thực hiện được hay không.

"Với quyết định 6 tháng/ lần không thực hiện mà bây giờ lại đưa ra một phương án mới là 2 tháng điều chỉnh một lần thì tính khả thi có hay không? Việc rút ngắn chu kỳ điều chỉnh chỉ đảm bảo trong điều kiện hệ thống giá, quản lý minh bạch và đáng tin cậy, có nghĩa là hạch toán đúng, đủ, kịp thời và đáng tin cậy. Đồng thời, có sự hỗ trợ đối với nhóm dân cư dễ bị tổn thương như trợ giá hoặc trợ cấp. Cuối cùng là phải công khai và giải thích đầy đủ cơ chế về tính gía, tạo sự đồng thuận trong xã hội", vị chuyên gia này cho biết.

Thời gian điều chỉnh quá ngắn và chưa đủ cơ sở

Mặt khác, PGS.TS. Nguyễn Minh Duệ, Chủ tịch Hội đồng khoa học, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, việc điều chỉnh giá bán điện xuống 2 tháng/lần là quá ngắn và không đủ cơ sở để điều chỉnh.

Ông Duệ lý giải, việc điều chỉnh giá điện phụ thuộc vào giá thành bình quân của hệ thống, trong đó liên quan đến hàng loạt chi phí như phát điện, truyền tải, phân phối… nên rất phức tạp và đòi hỏi sự minh bạch, công bằng. Trong khi hiện tại, chi phí sản xuất điện cho từng loại điện, từng khâu vận hành ở Việt Nam còn chưa rõ ràng.

Chưa kể, việc điều chỉnh cũng cần có quy trình quản lý và giám sát. Theo ông Duệ, nếu điều chỉnh 2 tháng/lần, hệ thống giám sát phải minh bạch trong tính giá điện bình quân để tránh trục lợi, lạm dụng chính sách.

“Vậy, đơn vị nào sẽ kiểm tra và giám sát việc tính toán chi phí này? Với dữ liệu ngành điện đồ sộ như thế, doanh nghiệp vừa cung cấp thông tin để kiểm tra đợt này, lại tiếp tục cho đợt tới thì khó có thể đảm bảo”, ông Duệ đặt vấn đề.

Còn theo TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế chính sách, Đại học Quốc gia Hà Nội, sau khi đã có luật Điện lực, có cơ chế mua bán điện trực tiếp, rồi thí điểm tính giá điện 2 thành phần,..mà vẫn điều hành giá điện 2 tháng một lần là "hơi lạ".

"Chính phủ đang nỗ lực xây dựng thị trường điện có sự cạnh tranh lành mạnh. Thế nên, vấn đề không phải bao lâu điều chỉnh giá điện mà phải bảo đảm yếu tố minh bạch. Giá sản xuất điện hiện vẫn chưa được công khai rõ ràng; chính sách điều chỉnh giá điện 3 tháng/lần chưa thấy đánh giá về tính hiệu quả và mới được áp dụng chưa bao lâu, nay lại thay đổi nữa là điều khó hiểu ", ông Việt nói.

Ngoài ra, theo ông Việt, quy định liên quan về điều hành giá điện có vẻ chưa tương thích với chính sách đẩy mạnh phát triển năng lượng xanh, giảm phát thải và mục tiêu có thị trường mua bán điện cạnh tranh. Bởi nguyên tắc điều chỉnh giá cần gắn với cơ chế cạnh tranh cả đầu vào sản xuất điện và đầu ra là bán điện.

Trong khi đó, khâu truyền tải đang độc quyền, tức là không thể xác định chi phí khâu này theo cơ chế thị trường cạnh tranh. Bên cạnh đó, giá năng lượng tái tạo mua vào theo khung giờ, giá bán ra cũng theo khung giờ và theo mức tiêu thụ.