Nút thắt thị trường xăng dầu: 'Cơ chế điều hành mang tính chất hành chính'

Cơ chế nặng tính hành chính

Tại tọa đàm “Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả”, ông Phạm Văn Bình, Phó cục trưởng Cục Quản lý Giá cho biết, Bộ Công Thương đang được Chính phủ giao xây dựng một nghị định để thay thế cho nghị định xăng dầu hiện nay. Hy vọng sẽ có những bước chuyển biến trong hoạt động kinh doanh xăng dầu, hướng tới hoạt động kinh doanh xăng dầu phù hợp điều kiện thực tế.

Theo ông Bùi Ngọc Bảo - Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, mặt hàng xăng dầu hết sức nhạy cảm. Xăng dầu không hoàn toàn tuân thủ theo quy luật cung cầu thuần túy mà phụ thuộc nhiều vào địa chính trị như: chiến tranh, thiên tai, những sự đầu cơ quá lớn của các tổ chức tài chính bên ngoài… Do đó, Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng và không thể thoát ly được khỏi giá xăng dầu quốc tế.

Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường cũng cho rằng xăng dầu là mặt hàng nhạy cảm, thường xuyên biến động và Chính phủ đã có rất nhiều nỗ lực để điều hành, bình ổn giá.

Tuy nhiên theo ông Bảo, “Chúng ta đã bỏ ra nhiều vốn ngân sách, áp dụng nhiều biện pháp mang tính chất về hành chính, nhiều lúc có thể nói là phi thị trường, do đó những bất cập là liên tục xảy ra khi có những biến động”.

Ông Cường cũng chỉ ra rằng, việc điều hành như vậy đã mang lại kết quả khá tích cực, tuy nhiên vẫn mang tính chất mệnh lệnh hành chính của Nhà nước áp đặt cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Khi đã dùng hành chính áp đặt sẽ không bảo đảm lợi ích đứng về mặt lợi nhuận do hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp đó tính toán.

“Trong trường hợp dùng công cụ áp đặt quá mức, doanh nghiệp không còn lợi ích nữa thì đương nhiên doanh nghiệp sẽ tìm biện pháp để lảng tránh. Điển hình nhất là vừa qua có nơi người ta thông báo hết xăng dầu, không bán được”, ông Cường nói.

Ông Bảo nhấn mạnh, nút thắt trong tất cả các nghị định trong thời gian vừa qua cơ bản nhất vẫn là các cơ chế điều hành mang tính chất hành chính, đặc biệt là vấn đề giá.

Cái gì thuộc về thị trường để DN quyết định

Với trải nghiệm nhiều năm kinh doanh xăng dầu, ông Bảo cho rằng, cần phải có cơ chế để xác định cái gì thuộc về thị trường để các doanh nghiệp xăng dầu quyết định.

Đồng quan điểm, ông Cường phân tích, nếu để thị trường quyết định, đương nhiên các doanh nghiệp sẽ cố gắng, nỗ lực làm sao tiết giảm chi phí đầu vào. Thậm chí, họ có thể mua lúc rẻ và bán ra lúc đắt thì sẽ có giá hợp lý mà không chịu giá chung. Điều này khuyến khích các doanh nghiệp tạo ra tiềm lực tốt, kinh doanh tốt.

Ông Cường cho rằng phải hướng vào việc thay đổi cơ chế. Cơ chế quản lý hiện nay đang dùng là cơ chế quản lý hành chính Nhà nước, nên chuyển sang công cụ thị trường, để thị trường điều tiết.

“Từ đó, giá kinh doanh thế nào phải để cho các doanh nghiệp tự do xác định để có tính cạnh tranh. Nhà nước không nên can thiệp nhưng Nhà nước có công cụ để điều tiết. Nếu như doanh nghiệp bán với giá phi thị trường hay trong một giai đoạn nào đó liên kết với nhau để bán với giá cao thì phải chịu sự điều tiết của Nhà nước”, ông Cường nêu.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng khuyến nghị sử dụng các công cụ hiện đại để bình ổn giá xăng dầu, ví dụ công cụ về phái sinh. Một trong những công cụ quan trọng và phổ biến trên thế giới là việc tạo ra các cơ sở pháp lý và các điều kiện khuôn khổ cho các doanh nghiệp sử dụng công cụ phái sinh này để bình ổn.

Ông Bùi Ngọc Bảo cũng cho rằng phái sinh ở đây không thuần túy là việc đầu tư về tài chính mà đây là những nghiệp vụ phòng vệ giá, tức là bảo hiểm giá xăng dầu.

“Thực tế tất cả các doanh nghiệp xăng dầu trên thế giới đều làm nghiệp vụ phái sinh. Nhưng nếu sử dụng nghiệp vụ này ở Việt Nam, nếu đúng thì không sao nhưng nếu lỗ thì doanh nghiệp phải chịu hoàn toàn trách nhiệm bởi đây là hoạt động tài chính, không được tổ chức hoạch toán”, ông Bảo nói.