Rủi ro rình rập trong hợp tác đầu tư

Ngày vui ngắn chẳng tày gang

Ngồi trong căn phòng khá rộng, nhưng oi bức vì bị cắt điện luân phiên những ngày đầu tháng 6/2023, T – chủ một đơn vị chuyên tư vấn tài chính, lấy ra một bản hợp đồng hợp tác đầu tư do công ty có cái tên “rất Tây” ký với khách hàng. Bản hợp đồng chỉ vỏn vẹn vài trang giấy, nội dung hợp tác được nêu khá sơ sài, nhưng điểm nhấn đáng chú ý nhất là lãi suất cam kết rất cao, 6%/tháng, tương đương 72%/năm.

“Đây là điển hình của một loại hợp tác đầu tư siêu rủi ro, lãi rất cao nhưng hợp đồng không có điều khoản bảo đảm nào. Doanh nghiệp này đã huy động được hàng trăm tỷ đồng từ khách hàng, nhưng chỉ trả lãi được 2 – 3 tháng đầu tiên rồi mất hút. Tới giờ, khách hàng vẫn không có cách nào để đòi lại được gốc và lãi”, T nói.

Thực tế cho thấy, thời gian qua, thị trường đã chứng kiến không ít vụ “vỡ nợ kỹ thuật” như thế này. Công ty bất động sản N, cũng huy động vốn từ khách hàng với lãi suất 6%/tháng (tương đương 144% cho kỳ hạn 2 năm), sau “tuần trăng mật” ngắn ngủi với trả lãi theo ngày, thậm chí trả lãi bằng tiền mặt, cũng đã mất khả năng thanh toán lãi và gốc cho khách hàng. Rất nhiều nhà đầu tư đã tới trụ sở công ty khiếu nại, nhưng điều duy nhất nhận về chỉ là những lời hứa hẹn.

Với công ty K, thuộc tập đoàn S, tình cảnh của khách hàng còn bi đát hơn khi lời hứa hẹn cũng không có. Khuyên – một nhà đầu tư rót hơn 2 tỷ đồng vào công ty này, đã không nhận được một đồng lãi nào sau khi kết thúc quá trình hợp tác có kỳ hạn 6 tháng (kết thúc vào tháng 3/2023). Chị cũng không biết ngày nào, tháng nào mình có thể lấy về tiền gốc, trong khi đó là số tiền có được từ việc bán nhà. Giờ nhà đã bán, tiền thì bị “chôn”, Khuyên phải đi thuê trọ và chẳng biết làm gì hơn ngoài… cầu nguyện.

Không ít khách hàng khác còn khổ sở hơn Khuyên khi số tiền họ hợp tác đầu tư còn tới từ khoản vay ngân hàng. Nguyên do là lợi nhuận cam kết của công ty cao hơn rất nhiều so với lãi suất cho vay nên nhiều nhà đầu tư đã vay ngân hàng để đem đi hợp tác đầu tư nhằm ăn chênh lệch. Nhưng người tính không bằng trời tính, công ty không trả được lợi nhuận cam kết còn khách hàng thì bị đẩy vào chân tường.

Trường hợp của các nhà đầu tư hợp tác với Bankland có lẽ là tồi tệ hơn cả, khi công ty này đã bị xác định là lừa đảo, lãnh đạo công ty bị khởi tố. Điều này đồng nghĩa tiền của nhà đầu tư đã như cá biển chim trời, chẳng biết ngày nào mới có thể vớt vát lại được, dẫu chỉ một phần.

Nhận diện rủi ro và hệ lụy

Theo một chuyên gia về hợp tác đầu tư, hầu hết hợp đồng hợp tác đầu tư của các công ty hiện nay có mức độ rủi ro khá cao đối với khách hàng. Khách hàng gần như không được cho biết vốn mà họ góp vào công ty sẽ dùng đầu tư vào đâu, đầu tư như thế nào, ai sẽ kiểm soát việc đầu tư.

Bên cạnh đó, nhiều hợp đồng hợp tác đầu tư không có điều khoản bảo đảm nào (như bảo đảm thanh toán, bảo đảm bằng tài sản). Điều này đồng nghĩa nếu công ty đầu tư thua lỗ, làm mất vốn thì khách hàng cũng chỉ biết “trơ mắt ếch”.

Vị chuyên gia nói trên cho hay trên thực tế, có những hợp đồng hợp tác đầu tư có điều khoản bảo đảm, ví dụ công ty K nói trên có tập đoàn S đứng ra bảo lãnh. Nhưng rốt cục, khách hàng của công ty K vẫn không được thanh toán khi đáo hạn, điều đó cho thấy bảo lãnh cũng chỉ là một từ được viết trong hợp đồng chứ không có cân nặng nào đáng kể. Bảo lãnh đáng kể nhất phải tới từ ngân hàng, nhưng điều oái ăm là nghiệp vụ ngân hàng không có bảo lãnh đối với hợp đồng hợp tác đầu tư. Do đó, nhà đầu tư chỉ có thể trông cậy vào tài sản bảo đảm. Song, vị chuyên gia cho hay, khá nhiều hợp đồng hợp tác đầu tư có tài sản bảo đảm chỉ bằng một nửa giá trị đầu tư, thậm chí có những tài sản bảo đảm (như bất động sản) còn chưa hoàn thiện về mặt pháp lý, không thể thanh khoản được.

Với loại hợp tác đầu tư vào dự án, rủi ro đối với khách hàng cũng ở mức tương tự, khi tiến trình thực hiện thủ tục để ra dự án là điều khách hàng không thể kiểm soát, theo cả nghĩa khách quan lẫn chủ quan. Trên thực tế, các dự án bất động sản có thời gian hoàn thành thủ tục thường kéo dài vài năm, thậm chí có những trường hợp lên tới cả chục năm.

Với điều khoản bảo đảm như vậy, nhà đầu tư rõ ràng là đang cầm dao đằng lưỡi trong các phi vụ hợp tác đầu tư. Đó là chưa kể, khi phi vụ hợp tác đổ bể, nhà đầu tư cũng rất khó kiện cáo để đòi lại tiền. Không hiếm trường hợp doanh nghiệp sau khi vi phạm nghĩa vụ trả nợ với nhà đầu tư đã thực hiện kế sách “ve sầu thoát xác” nhằm né tránh trách nhiệm, như đổi tên, chuyển trụ sở, thậm chí giải thể doanh nghiệp, để rồi ít lâu sau lại lập một pháp nhân mới, tiếp tục chiêu trò hút vốn qua hợp tác đầu tư.

Tuy nhiên, nói như vậy cũng không có nghĩa là doanh nghiệp gọi vốn qua hợp tác đầu tư không phải chịu rủi ro gì. Việc vi phạm nghĩa vụ nợ hoàn toàn có thể đẩy lãnh đạo các doanh nghiệp này vào tình cảnh đối diện với các rủi ro pháp lý, nặng hơn là bị hình sự hóa, mà trường hợp của Bankland là một ví dụ.

Xét ở bình diện vĩ mô, những rủi ro của hình thức hợp tác đầu tư là không thể xem thường, bởi nó có thể gây tác động xấu tới niềm tin của thị trường, làm méo mó môi trường đầu tư và gây ra những hệ lụy ít nhiều nghiêm trọng. Đặc biệt là trong trường hợp rất xấu, khi các doanh nghiệp gọi vốn qua hợp tác đầu tư ở tầm rất lớn đổ vỡ, đó hoàn toàn có thể là một “quả bom” đối với thị trường tài chính, tương tự như trái phiếu doanh nghiệp hồi 2022.

Những thực tế và nguy cơ nêu trên đang đặt ra các bài toán về quản lý, song trước hết là bài toán cho chính các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư nhỏ lẻ, thường “xuống tiền” theo cảm tính, chạy theo đám đông và chạy theo lợi nhuận cao một cách mù quáng, bất chấp các điều kiện an toàn tối thiểu cũng như phớt lờ các cảnh báo từ thị trường, để rồi khi hậu quả xảy ra, lại chỉ có thể nói bằng hai từ “giá mà”.