Chuyển đổi số ngân hàng: Hoàn thiện cơ sở pháp lý là điều kiện tiên quyết

Tạp chí Đầu tư Tài chính đã có cuộc trò chuyện với TS. Trần Văn, Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển kinh tế số, nguyên Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính ngân sách của Quốc hội, xung quanh những giải để hoàn thiện bức tranh chuyển đổi trong lĩnh vực ngân hàng.

- Được biết, Hàn Quốc hiện nay đang được xem là điển hình thành công trong chuyển đổi số ngành tài chính – ngân hàng. Xin ông cho biết một số bài học từ Hàn Quốc?

TS. Trần Văn: Nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, Hàn Quốc đã sớm ban hành các luật có liên quan đến fintech và ngân hàng số hoàn toàn (internet-only bank hay neo-bank, còn gọi là ngân hàng ảo) như: Luật ngân hàng số; Luật Hỗ trợ đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng mà cốt lõi là các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) với phương châm “cấp phép trước, điều chỉnh sau”, với thời hạn thử nghiệm 2 năm và chỉ gia hạn một lần 2 năm.

Hiện nay, chiến lược chuyển đổi số lĩnh vực tài chính - ngân hàng của Hàn Quốc tập trung vào tăng cường khả năng cạnh tranh của các nền tảng dịch vụ tài chính và mở rộng mạng lưới các điểm dịch vụ kỹ thuật số. Các ngân hàng truyền thống, với các fintech lab và hệ thống startup fintech của mình, đang tăng cường khả năng cạnh tranh với các fintech, big tech qua phát triển các siêu ứng dụng trên nền điện thoại di động thông minh giống như các ngân hàng số, với nhiều tính năng, dịch vụ tài chính, thậm chí là phi tài chính được tích hợp, tối đa hóa sự tiện lợi, thân thiện với mọi đối tượng khách hàng, đáp ứng ngày càng rộng các nhu cầu của đời sống sinh hoạt của người dân.

Hàn Quốc khuyến khích các doanh nghiệp tài chính tự chịu trách nhiệm về việc thẩm định khách hàng và tự phát triển quy trình hoặc cơ chế kiểm tra nội bộ của mình. Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan thành lập Trung tâm Hỗ trợ Tài chính công nghệ (Fintech Support Center) nhằm tư vấn và tài trợ vốn cho các công ty thuộc lĩnh vực fintech. Các doanh nghiệp khởi nghiệp fintech cũng được nhận vốn tài trợ từ chính phủ Hàn Quốc thông qua các ngân hàng chính sách. Những doanh nghiệp tài chính điện tử khi gia nhập vào thị trường sẽ được giảm 50% vốn yêu cầu tối thiểu, những doanh nghiệp có quy mô nhỏ nhận được nhiều hỗ trợ từ Chính phủ. Nước này cũng phát triển hệ thống an ninh dữ liệu, ban hành các đạo luật về an ninh và bảo vệ dữ liệu, tăng cường giám sát các giao dịch tài chính trực tuyến và hoạt động của ngân hàng số.

- Từ câu chuyện của Hàn Quốc, ông nhìn nhận thế nào về thực tế chuyển đổi số của ngân hàng Việt Nam?

Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngân hàng số nhờ quy mô dân số lớn gần 100 triệu dân, cơ cấu dân số vàng, 56 triệu người tham gia thị trường lao động, tỷ lệ người dân sử dụng điện thoại thông minh ở mức cao (chiếm 72%), 62 triệu thuê bao 3G, 4G kết nối Internet, giới trẻ năng động, ưa thích trải nghiệm công nghệ mới.

Các ngân hàng truyền thống ở Việt Nam đã chủ động nghiên cứu các công nghệ mới ứng dụng trong hoạt động kinh doanh, bước đầu đạt kết quả nhất định. Hầu hết các ngân hàng đều có các siêu ứng dụng trên điện thoại di động giúp khách hàng tiếp cận nhiều dịch vụ gia tăng không chỉ liên quan đến hoạt động tài chính, tín dụng mà còn sử dụng được nhiều tiện ích khác.

Dịch vụ ngân hàng số phát triển với tốc độ nhanh chóng. Ví dụ số liệu từ Ngân hàng Nhà nước cho thấy, giao dịch thanh toán trên thiết bị di động ở Việt Nam tăng trưởng mạnh qua từng năm, nhiều ngân hàng đạt trên 90% giá trị giao dịch thực hiện trên kênh số, qua đó chứng minh được tầm quan trọng của chiến lược chuyển đổi số đối với ngành ngân hàng.

Tuy nhiên, việc thực hiện chiến lược chuyển đổi số của hệ thống ngân hàng Việt Nam còn gặp nhiều thách thức, đặc biệt là khung pháp lý về chuyển đổi số còn chưa thật sự đồng bộ trong quá trình thực hiện, thường đi sau sự phát triển của hạ tầng công nghệ, kỹ thuật số còn hạn chế và chưa đồng nhất trong hệ thống các ngân hàng; áp lực gia tăng từ các cuộc tấn công an ninh mạng và lừa đảo ngày càng gia tăng; sự cạnh tranh của các công ty fintech trong lĩnh vực tài chính...

Do đó, để có thể thực hiện chiến lược chuyển đổi số hiệu quả và thuận lợi hơn, các ngân hàng thương mại Việt Nam cần tiếp thu và học hỏi kinh nghiệm chuyển đổi số thành công của các ngân hàng ở những nước có nền kinh tế phát triển với nền công nghệ số hiện đại và thông minh. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng đang tích cực hành động, dẫn dắt lĩnh vực fintech, ngân hàng trong quá trình số hóa vì lợi ích chung của nền kinh tế, cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

- Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, xu hướng chính hiện nay là các ngân hàng ứng dụng công nghệ số để số hoá hoạt động của mình. Các fintech có 2 nhóm chính là cung cấp giải pháp kỹ thuật số cải thiện hoạt động thanh toán, tín dụng hoặc hợp tác với các định chế tài chính. Đặc biệt, tại Việt Nam chưa có ngân hàng số hoàn toàn và cũng chưa có các quy định của pháp luật về loại hình ngân hàng này. Vậy theo ông, đâu là giải pháp?

Việt Nam đã sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử 2005, Luật Phòng chống rửa tiền, và trong năm 2023 là hoàn thiện sửa đổi Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD), Luật Bảo hiểm tiền gửi, Luật Ngân hàng Nhà nước. Đó là những cơ sở pháp lý quan trọng thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, góp phần thúc đẩy 3 trụ cột chuyển đổi số quốc gia: Chính quyền số, kinh tế số và xã hội số.

Nhìn sang kinh nghiệm của Hàn Quốc, nước này đã ban hành Luật về ngân hàng số, cho phép các doanh nghiệp fintech có thể nắm giữ tối đa 34% cổ phần trong ngân hàng số, các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát sandbox trong lĩnh vực ngân hàng, fintech và đặc biệt là nền tảng Open Banking (2019) cùng với cơ sở dữ liệu mở MyData (2022) đã cho phép chia sẻ thông tin tài chính, tín dụng, ngân hàng vốn đang bị phân tán ở nhiều nguồn khác nhau.

Rõ ràng, Chính phủ Hàn Quốc đã tích cực hỗ trợ các fintech tham gia thị trường dịch vụ tài chính. Các ngân hàng số ở Hàn Quốc có thế mạnh về công nghệ khi nhân sự về công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu, bảo mật thông tin,… chiếm tới hơn 60% biên chế, cùng với nhân sự chuyên ngành tài chính - ngân hàng từ các định chế tài chính tham gia góp vốn, đã bảo đảm tính cạnh tranh của các ngân hàng số trong cung cấp các dịch vụ tài chính cho các doanh nghiệp, hộ kinh doanh nhỏ, siêu nhỏ và những đối tượng thu nhập thấp, yếu thế trong xã hội với lãi suất huy động không kỳ hạn 2%/năm và lãi suất cho vay thấp, chỉ 4%/năm.

Đối với Việt Nam, có lẽ cần sớm nghiên cứu, hình thành cơ sở pháp lý hoàn chỉnh, trước mắt là thử nghiệm có kiểm soát sandbox, thí điểm với những hạn chế về số lượng, quy mô, dịch vụ và thời gian để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư cho quá trình chuyển đổi số lĩnh vực tài chính - ngân hàng. Tôi được biết Ngân hàng Nhà nước đang tích cực, chủ động nghiên cứu sâu về vấn đề này để có những đề xuất cụ thể trong lần sửa đổi, bổ sung Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật các TCTD tới đây.