'Cú sốc Trung Quốc' từng khiến Mỹ điêu đứng sắp càn quét thế giới?

Vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, Mỹ và toàn cầu đã phải trải qua một “cú sốc Trung Quốc” – sự bùng nổ của hàng hóa giá rẻ do Trung Quốc sản xuất. Vào thời điểm đó, thị trường thương mại toàn cầu tràn ngập hàng giá rẻ nhập khẩu từ Trung Quốc.

Cú sốc Trung Quốc đầu tiên xảy ra sau một loạt cải cách tự do hóa ở Trung Quốc vào những năm 1990 và việc nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001. Mặc dù không thể phủ nhận rằng những người có thu nhập thấp và trung bình đã được hưởng lợi từ điều này nhưng ở chiều ngược lại, đây lại là cơn ác mộng đối với các nhà sản xuất khác.

Các nhà kinh tế ước tính rằng Mỹ đã mất hơn 2 triệu việc làm trong giai đoạn 1999 – 2011 do hàng nhập khẩu Trung Quốc. Các nhà sản xuất đồ nội thất, đồ chơi và quần áo của Mỹ cùng nhiều nước khác gặp khó khăn trước sự cạnh tranh dồn dập của các công ty Trung Quốc. Nhiều nhà máy của Mỹ, Nhật Bản và châu Âu buộc phải phá sản.

Kịch bản này có thể lặp lại trong thời gian tới khi chính quyền Bắc Kinh đang tăng gấp đôi xuất khẩu nhằm phục hồi tăng trưởng của đất nước. Các nhà máy tại Trung Quốc đang sản xuất ra ngày càng nhiều ô tô, máy móc và thiết bị điện tử tiêu dùng, nhiều hơn mức mà nền kinh tế trong nước có thể hấp thụ được.

Các công ty Trung Quốc cũng xuất hiện tràn ngập ở thị trường nước ngoài với những sản phẩm mà họ không thể bán ở trong nước.

Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới, Trung Quốc chiếm 31% sản lượng sản xuất toàn cầu vào năm 2022 và 14% tổng lượng hàng hóa xuất khẩu. Vào hai thập kỷ trước, tỷ trọng sản xuất của Trung Quốc chưa đến 10% và xuất khẩu dưới 5%. 

Giá hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc cũng đã giảm 2,9% trong tháng 1/2024 so với một năm trước đó, trong khi giá hàng nhập khẩu từ Liên minh châu Âu, Nhật Bản và Mexico đều tăng.

Công ty tư vấn Capital Economics cho rằng, Bắc Kinh đang tìm cách tạo ra một bước ngoặt kinh tế bằng cách đổ tiền vào các nhà máy, đặc biệt là sản xuất chất bán dẫn, hàng không vũ trụ, ô tô và thiết bị năng lượng tái tạo, rồi bán phần sản phẩm dư thừa ra nước ngoài.

Kế hoạch thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu của Trung Quốc có thể đẩy toàn cầu vào tình thế: một thế giới tràn ngập hàng hóa Trung Quốc.

Tuy nhiên, không giống như đầu những năm 2000, phương Tây hiện xem Trung Quốc là đối thủ kinh tế, đối thủ địa chính trị. Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đều không muốn quá khứ lặp lại. Các quốc gia này đã chi hàng tỷ USD để hỗ trợ cho những ngành được coi là chiến lược và áp đặt hoặc đe dọa áp thuế đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc.

EU đang xem xét việc cắt giảm trợ cấp cho xe điện do Trung Quốc sản xuất, thậm chí tính đến các hạn chế nhập khẩu hoặc mức thuế mới. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, ứng cử viên cho cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, đã cam kết sẽ đánh thuế nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc – vốn đang ở mức cao – lên trên 60% nếu tái đắc cử.

Thế nhưng khi các nền kinh tế lớn có sự “phòng hộ” kỹ càng hơn, “cú sốc Trung Quốc” có thể chuyển trọng tâm sang các khu vực khác trên thế giới khi các nhà xuất khẩu Trung Quốc tìm đến các thị trường mới tại các quốc gia nghèo hơn.

Theo WSJ, những nền kinh tế đó có thể chứng kiến các ngành công nghiệp non trẻ của mình bị thu hẹp lại trước sự cạnh tranh đến từ Trung Quốc, hệt như những gì từng xảy ra vào đầu những năm 2000.