Năng lượng hydrogen xanh: Chi phí đầu tư lớn, khó huy động vốn

Đến nay, hydrogen đang nổi lên như một trụ cột mới trong chiến lược chuyển dịch năng lượng toàn cầu và Việt Nam cũng đang từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ phát triển năng lượng sạch, bền vững thông qua việc xây dựng lộ trình cụ thể và các chính sách thúc đẩy ngành công nghiệp hydrogen xanh.

Động lực thúc đẩy chuyển dịch năng lượng

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với biến đổi khí hậu nghiêm trọng, cạn kiệt tài nguyên và nhu cầu chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững, hydrogen đặc biệt là hydrogen xanh được xem là lời giải mang tính chiến lược.

Hiện nay, hơn 70 quốc gia đã công bố chiến lược phát triển hydrogen sạch, với mục tiêu hydrogen sẽ chiếm từ 10 – 30% tổng tiêu thụ năng lượng vào năm 2050 tại nhiều nền kinh tế lớn như Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc.

Hydrogen không chỉ là nhiên liệu sạch mà còn có thể được tích hợp linh hoạt trong các lĩnh vực từ sản xuất điện, công nghiệp nặng, giao thông vận tải cho tới các ngành sử dụng năng lượng cao như thép, xi măng, hóa chất… Điểm nổi bật là hydrogen xanh không phát thải carbon trong suốt vòng đời sử dụng, góp phần quan trọng vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0” mà cộng đồng quốc tế đang hướng tới.

Tại Việt Nam, nhiều chính sách lớn đã được ban hành nhằm thúc đẩy lĩnh vực hydrogen, đáng chú ý là Nghị quyết 55-NQ/TW về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, Quyết định số 893/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia và gần đây là Quyết định 165/QĐ-TTg ngày 7/2/2024 phê duyệt Chiến lược phát triển năng lượng hydrogen đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Các văn bản này đều xác định hydrogen, đặc biệt là hydrogen xanh sẽ là hợp phần quan trọng trong cơ cấu năng lượng mới, gắn với các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió ngoài khơi.

Theo ông Đặng Hải Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương) hiện nay, sản lượng hydrogen sản xuất trong nước chủ yếu từ quá trình lọc hóa dầu và sản xuất phân đạm (hydrogen xám và nâu), với tổng sản lượng khoảng 500 nghìn tấn/năm. Việc sử dụng hydrogen cũng tập trung chủ yếu tại các nhà máy đạm và lọc dầu như Dung Quất, Nghi Sơn, trong khi ứng dụng trong các ngành khác còn hạn chế.

Về hạ tầng, hệ thống tồn trữ, vận chuyển và phân phối hydrogen hiện chưa phát triển, chủ yếu sản xuất và sử dụng tại chỗ. Một số lượng rất nhỏ hydrogen được lưu trữ dưới dạng khí nén hoặc lỏng để phục vụ các phòng thí nghiệm, nhà máy thép, xi măng, điện tử… Từ khi Chiến lược hydrogen được ban hành, nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đã bắt đầu tham gia nghiên cứu, đề xuất dự án hydrogen xanh tại Việt Nam. Hầu hết các dự án đang ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư, chưa vận hành thương mại, nhưng đã tạo ra nhiều tín hiệu tích cực.

Đáng chú ý, công suất sản xuất hydrogen từ năng lượng tái tạo và các quá trình có thu giữ carbon hiện đạt khoảng 100 – 500 nghìn tấn/năm cơ bản phù hợp với mục tiêu đến năm 2030. Các Bộ, ngành cũng đang tích cực triển khai nhiều nhiệm vụ: xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, chính sách hỗ trợ, xúc tiến đầu tư, phát triển nhân lực, chuyển đổi công nghệ sản xuất...

Tuy nhiên, theo ông Hải Anh, hiện nay, vẫn còn không ít khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ. Đầu tiên là nhu cầu sử dụng hydrogen còn hạn chế, chủ yếu trong công nghiệp hóa dầu và phân bón; nhu cầu sử dụng hydrogen xanh gần như chưa hình thành.

Việc thu hút đầu tư còn gặp rào cản về cơ chế chính sách, chi phí đầu tư lớn và khó khăn trong huy động vốn.

“Về công nghệ, hydrogen là lĩnh vực mới, hiện đại, đòi hỏi thời gian và nguồn lực để nghiên cứu, làm chủ. Bên cạnh đó, hạ tầng phân phối, tiêu chuẩn kỹ thuật chuyên ngành vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, chưa đủ điều kiện triển khai trên diện rộng”, Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than chia sẻ.

Đồng bộ cơ chế để mở khóa tiềm năng hydrogen tại Việt Nam

Theo TS. Mai Duy Thiện, Chủ tịch Hiệp hội năng lượng sạch Việt Nam, Chiến lược phát triển năng lượng Hydrogen đến năm 2030, tầm nhìn 2050 là bước đi chiến lược thể hiện cam kết mạnh mẽ trong chuyển dịch năng lượng và hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng xanh.

Tuy nhiên, từ “tầm nhìn” đến “hành động” là một hành trình cần sự đồng lòng, kết nối, sáng tạo và hợp tác giữa tất cả các bên: từ Chính phủ, doanh nghiệp, các tổ chức quốc tế đến các viện nghiên cứu, trường đại học và toàn xã hội.

Theo ông Đặng Hải Anh, hiện nay, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương rà soát danh mục các dự án hydrogen tại Quy hoạch năng lượng quốc gia, đảm bảo sự phù hợp, thống nhất trong quy hoạch các dự án phát triển năng lượng hydrogen.

Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, đơn vị liên quan khẩn trương nghiên cứu hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển lĩnh vực năng lượng hydrogen xanh tại Việt Nam, trình cấp có thẩm quyền ban hành.

Bộ Xây dựng chủ trì xây dựng cơ chế chính sách, đề án, lộ trình chuyển đổi sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang nhiên liệu xanh, dự án nghiên cứu, khuyến khích sử dụng phương tiện giao thông xanh, năng lượng xạnh, trong đó có nhiên liệu hydrogen.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì xây dựng các chính sách giúp các doanh nghiệp, nhà sản xuất trong nước tiếp cận với các nguồn tín dụng xanh, tín dụng khí hậu, trái phiếu xanh, các tổ chức, chương trình hợp tác quốc tế như COP, JETP, AZEC,...

Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng các chính sách tăng cường hợp tác quốc tế, chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực nhằm thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và nội địa hóa về công nghệ sản xuất, lưu trữ, phân phối và sử dụng hydrogen, trọng tâm là hydrogen xanh. Phối hợp cùng các bộ ngành liên quan, ban hành các cơ chế chính sách đãi ngộ phù hợp để thu hút chuyên gia, nhà khoa học, nhân lực trình độ cao trong và ngoài nước làm việc trong lĩnh vực hydrogen.

UBND các tỉnh, thành phố chủ động nghiên cứu, tận dụng các lợi thế để kêu gọi đầu tư dự án sản xuất năng lượng có nguồn gốc hydrogen trên địa bàn, đảm bảo phù hợp với các Quy hoạch ngành quốc gia và Quy hoạch địa phương có liên quan.

Đặc biệt, vai trò của các tập đoàn, doanh nghiệp rất quan trọng trong xây dựng lộ trình xanh hóa trong các lĩnh vực sản xuất, trong đó khuyến khích sản xuất và sử dụng hydrogen xanh và các dẫn xuất.