Quản lý thuốc lá thế hệ mới: 'Vừa đóng lại vừa mở' được không?

Theo đó, Bộ đang xem xét các phương án để quản lý đối với thuốc lá thế hệ mới: có thể “mở” hoặc “cấm” cùng lúc cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, hoặc “cấm” với loại này và “mở” với loại kia, hoặc chỉ “mở” đối với một số sản phẩm của hai loại này và còn lại là “cấm”.

Bám sát thực tiễn, đảm bảo tính toàn diện của chính sách

Nếu đi theo quan điểm của Bộ Y tế, có thể sẽ cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trên thị trường hiện nay, bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, không loại trừ bất cứ loại nào vì đặc tính kỹ thuật tương đồng của những sản phẩm này.

Tuy nhiên, song song với việc khẳng định đang xây dựng chính sách quản lý theo hướng tiệm cận nhất với ý kiến của Bộ Y tế, Bộ Công Thương cũng dự kiến sẽ đưa mặt hàng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Dự kiến Bộ sẽ trình Chính phủ ban hành Nghị định nêu trên trong quý 4/2023.

Trước đó, Bộ Công Thương đã có 2 tờ trình báo cáo Thủ tướng về việc ban hành Nghị quyết thí điểm chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới.

Theo số liệu của Tổng Cục quản lý Thị trường, Bộ Công Thương, tình hình sử dụng thuốc lá thế hệ mới lậu ngày càng gia tăng. Trong đó, tỷ lệ nhập lậu thuốc lá điện tử nhiều hơn 9 lần so với thuốc lá làm nóng. Tỷ lệ nhập lậu này là tương ứng với số liệu gần 90% tổng số người dùng TLTHM hiện tại sử dụng thuốc lá điện tử. Khảo sát của Bộ Y tế năm 2021 cũng cho thấy chỉ trong 5 năm (2015 - 2020) tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng tới 18 lần.

Rõ ràng, trong bối cảnh thuốc lá điện tử nhập lậu đang chiếm lĩnh thị trường hiện nay, yêu cầu cấp bách nhất với việc quản lý thị trường thuốc lá thế hệ mới chính là cần đưa thuốc lá điện tử có chứa nicotin vào khungpháp lý.

Nếu thiết kế chính sách theo hướng bám sát thực tiễn của thị trường thì sẽ đảm bảo được tính toàn diện, bao quát của chính sách đồng thời giải quyết đúng và trúng thực trạng cũng như nhu cầu của thị trường, giảm nhập lậu, kiểm soát những bất cập về vấn đề sử dụng hàng nhập lậu, kém an toàn, rủi ro cho sức khỏe người dùng, đáp ứng được yêu cầu chống thất thu thuế và góp phần đảm bảo trật tự xã hội.

Cần một khung pháp lý đồng bộ

Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần khảo cứu thêm các kinh nghiệm quốc tế giúp quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Theo các chuyên gia, thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng đều có đặc tính kỹ thuật tương đồng nhau, đều nằm trong cùng phân nhóm sản phẩm thuốc lá không đốt cháy, được sản xuất từ nguyên liệu thuốc lá với mục đích cung cấp nicotin cho người dùng, cả hai  đều có sử dụng hương liệu. Đây cũng là lý do các dòng sản phẩm thuốc lá mới (bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) đã được Hải quan Thế giới (WCO) phân loại vào phân nhóm khác so với thuốc lá truyền thống.

Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã tạo ra phân nhóm mới cho dòng sản phẩm này trong Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, tạo ra sự nhất quán cũng như thiết lập được cơ sở pháp lý ban đầu trong việc quản lý, kiểm soát và phân loại đối với các sản phẩm liên quan đến thuốc lá. Do đó, đi theo hướng này, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng nên cần được quản lý thí điểm cùng lúc, tạo sự đồng bộ trong quản lý, giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội để xây dựng các chính sách phù hợp nhất và áp dụng lâu dài.

Thuốc lá điện tử có hai loại: hệ thống đóng và hệ thống mở. Tính an toàn của thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin được đảm bảo hơn do được sản xuất theo các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của nhà sản xuất, phù hợp với quy chuẩn hoặc tiêu chuẩn quốc gia với đầu chứa dung dịch được đóng kín nên nhà bán lẻ, hay người dùng không thể thêm bớt, hay điều chỉnh được dung dịch. Điều này khác với thuốc lá điện tử có thiết kế mở (thường được gọi là thuốc lá điện tử hệ thống mở) mà trong đó, các chất khác có thể được thêm vào bởi chính người tiêu dùng, các nhà phân phối đem lại nhiều rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng.

Do đó, nếu mở cửa đối với thuốc lá điện tử thì chỉ nên cho phép lưu thông thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin để người dùng có thể được tiếp cận với các sản phẩm an toàn hơn và được kiểm soát nghiêm ngặt hơn trong việc đảm bảo phù hợp với tiêu chuẩn và quy chuẩn.

Rõ ràng, trong bối cảnh thực tiễn thị trường hiện nay, giải pháp thích hợp nhất chính là đồng thời thí điểm hoặc quản lý cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin dưới cùng khung pháp lý. Việc ưu tiên thí điểm trước một loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới sẽ gây nhiều hệ lụy như công tác quản lý thị trường trở nên phức tạp hơn do thiếu vắng sản phẩm hợp pháp còn lại phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng, ngân sách nhà nước tiếp tục bị thất thu, đồng thời chưa tạo lập được môi trường kinh doanh hoàn chỉnh, bình đẳng cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Ngoài ra, việc bổ sung mặt hàng thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng vào Dự thảo sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt cũng là bước đi cần thiết để khi các sản phẩm này được phép sản xuất, kinh doanh thì có thể áp dụng các mức thuế phù hợp ngay giúp hạn chế và định hướng kịp thời việc tiêu dùng mặt hàng này.