Quỹ bình ổn giá xăng: Dù chưa tốt nhưng vẫn phải duy trì?

Quỹ bình ổn xăng dầu: Một “sáng tạo” của Việt Nam

Tại Hội thảo Góp ý Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 95 và 83 về kinh doanh xăng dầu hồi tháng 2/2023, TS Phạm Thế Anh - Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, quỹ bình ổn xăng dầu là một “sáng tạo” của Việt Nam. Quỹ này hoạt động theo nguyên tắc trích lập trước, chi sau qua giá nên không giúp hạ thấp chi phí xăng dầu. Quỹ bình ổn xăng dầu có xu hướng trích lập khi giá thế giới kỳ trước giảm và ngược lại. Ngoài ra, việc trích lập khi giá thế giới tăng cũng khá phổ biến. Vì vậy, nguyên tắc này không đảm bảo "bình ổn" và Quỹ bình ổn xăng dầu chưa thực hiện tốt chức năng bình ổn giá.

Theo tính toán của ông Phạm Thế Anh, có thời điểm, cơ quan quản lý điều hành ngược khi trích lập vào quỹ lúc giá xăng dầu thế giới tăng. Tiêu biểu như năm 2022, giá xăng gần 30.000 đồng/lít nhưng người dân vẫn phải đóng vào quỹ khiến giá xăng tiếp tục tăng. Hiện nay, giá xăng hơn 22.000 đồng/lít nhưng vẫn xả quỹ để bù vào giá xăng dầu.

Một bất cập nữa của Quỹ bình ổn giá xăng dầu là có tái phân phối thu nhập theo hướng làm gia tăng bất bình đẳng. Cụ thể, xăng E5 RON92 có số lần được chi quỹ nhiều hơn hẳn số lần phải trích lập. Các loại dầu phải trích lập nhiều hơn chi. Điều này khiến người sử dụng dầu đang phải “trợ giá’’ cho những người dùng xăng.

“Việc trích quỹ của dầu ít lần hơn so với xăng nhằm khuyến khích sử dụng xăng E5 chưa hợp lý. Nếu muốn khuyến khích người dân sử dụng xăng E5, cơ quan chức năng cần hạ thuế, tăng thuế bảo vệ môi trường chứ không phải dùng quỹ để điều tiết giá”, TS Phạm Thế Anh nhấn mạnh.

Quỹ bình ổn xăng dầu cũng chưa có quy tắc điều tiết minh bạch. Việc xác định loại xăng, dầu nào phải trích lập hoặc được chi khá tùy hứng. Quy mô trích lập, chi cũng không tuân theo quy tắc nào. Quỹ bình ổn chưa thực hiện tốt chức năng bình ổn giá, thể hiện qua mức độ biến động (đo bằng độ lệch chuẩn) của giá xăng dầu (từng ngày) sau khi sử dụng quỹ có xu hướng cao hơn trong 3 năm gần đây (2020-2022).

Xăng dầu ở Việt Nam chưa vận hành theo thị trường

Tại báo cáo giải trình Luật Giá (sửa đổi) gửi Quốc hội ngày 17/5,  Chính phủ nhấn mạnh: "Trong bối cảnh hiện nay, việc bỏ quỹ này là chưa phù hợp vì thị trường xăng dầu ở Việt Nam chưa vận hành theo thị trường, còn điều tiết Nhà nước; chu kỳ điều hành giá trong nước còn dài và lượng dự trữ mỏng", Chính phủ nêu quan điểm.

Phản ánh từ thực tế điều hành, các cơ quan quản lý cho rằng, khi giá dầu thế giới biến động, Quỹ bình ổn đã phát huy vai trò điều hòa, góp phần giảm tần suất và mức điều chỉnh tăng giá bán, giảm biên độ biến động và tác động tiêu cực tới sản xuất, kinh doanh.

Theo giải trình của Chính phủ, ý kiến nhân dân về quỹ này hiện đa chiều, có người muốn bỏ nhưng cũng có quan điểm ủng hộ. Trong khi đó, quan điểm của các bộ, ngành, hiệp hội đều đồng tình giữ quỹ. Vì thế, Bộ Công Thương sẽ đánh giá, sửa quy định về quỹ trong quá trình sửa Nghị định 95/2021 cho phù hợp thực tế.

Liên quan đến nên bỏ hay giữ Quỹ bình ổn xăng dầu, Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam đã nhiều lần kiến nghị bỏ quỹ bình ổn xăng dầu để hoạt động theo cơ chế thị trường. Mặt khác, khi bỏ quỹ bình ổn xăng dầu, tính minh bạch công khai trong điều hành giá sẽ tốt hơn, tạo cơ hội bình đẳng trong hệ thống các doanh nghiệp đầu mối.

Trong khi đó, ông Thế Anh khuyến nghị, quỹ chỉ nên hoạt động trong những tình huống đặc biệt khi nhà nước muốn trợ giá cho doanh nghiệp và người tiêu dùng, sử dụng nguồn thu vượt dự toán từ các khoản thu liên quan đến xăng dầu. Đồng thời cần rút ngắn thời gian điều hành giá và tái cấu trúc thị trường xăng dầu theo hướng cạnh tranh hơn.