Từ số hóa đến xanh hóa: AI mở đường cho doanh nghiệp Việt

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng “xanh” và “số”, khái niệm chuyển đổi kép – tức là song hành giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh – đã trở thành cụm từ được nhắc đến thường xuyên trong giới doanh nghiệp Việt Nam.

Báo cáo thường niên Chuyển đổi kép 2025 chỉ ra, AI không chỉ là công cụ hỗ trợ năng suất, mà là nền tảng giúp doanh nghiệp đạt được cả hai mục tiêu – tăng trưởng số và phát triển bền vững. Bên cạnh tiềm năng to lớn, việc ứng dụng AI trong trong tái cấu trúc doanh nghiệp cũng đối mặt với thách thức không nhỏ về vốn, nhân lực và tư duy lãnh đạo.

Theo khảo sát của Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể năm 2024, hơn 90% doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) Việt Nam đã có ít nhất một hình thức ứng dụng công nghệ số trong vận hành, nhưng chỉ một phần nhỏ đang khai thác AI một cách hệ thống.

Trong khi đó, thế giới đang bước vào giai đoạn AI phát triển theo cấp số nhân: 77% doanh nghiệp toàn cầu đã sử dụng AI để đo lường tiêu hao năng lượng và phát hiện lãng phí trong sản xuất, theo McKinsey 2024. Đây là dấu hiệu cho thấy khoảng cách giữa doanh nghiệp Việt Nam và thế giới đang ngày càng rõ rệt nếu không có hành động kịp thời.

AI: Động cơ chuyển đổi kép cho doanh nghiệp Việt

Nền kinh tế toàn cầu hiện nay là một bức tranh của áp lực và cơ hội đan xen. Tác động từ chiến tranh thương mại, gián đoạn chuỗi cung ứng, hay rào cản phi thuế quan về môi trường và truy xuất nguồn gốc đang buộc doanh nghiệp phải thích ứng nhanh hơn bao giờ hết. Chính sách, chuẩn mực quốc tế và xu hướng tiêu dùng xanh là những động lực tự nhiên buộc doanh nghiệp phải thay đổi.

Trên thế giới, các quốc gia như Đức, Hàn Quốc và Singapore đã có nhiều kinh nghiệm trong việc thúc đẩy chuyển đổi kép. Đức đặt ra chiến lược “Industrial Strategy 2030” cùng các quỹ hỗ trợ quy mô lớn, Hàn Quốc triển khai chương trình “K-Green Guarantee” bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp xanh, còn Singapore đã lồng ghép chuyển đổi số – xanh vào chương trình “Enterprise Sustainability Program”.

Các chuyên gia cho rằng Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi các mô hình này, nhưng cần đặt DNNVV vào trung tâm của lộ trình quốc gia, vì đây mới là nhóm doanh nghiệp tạo ra sức bật thực sự của nền kinh tế.

Bà Nguyễn Việt Huệ, đại diện Cục Phát triển Doanh nghiệp tư nhân và Kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) nhấn mạnh: “Sự kết hợp giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là hai quá trình không tách rời mà gắn bó chặt chẽ, bổ trợ cho nhau để hình thành mô hình kinh doanh hiện đại, bền vững và có sức cạnh tranh lâu dài. Đối với DNNVV – khu vực chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng, tạo việc làm và ổn định xã hội – việc thực hiện chuyển đổi kép vừa là cơ hội, vừa là thách thức lớn”.

Dù chiếm đến 98% tổng số doanh nghiệp, nhưng đa phần DNNVV Việt Nam đang ở giai đoạn “chuyển đổi sơ khởi” – chủ yếu tập trung vào tự động hóa sản xuất và báo cáo dữ liệu xuất khẩu, trong khi thiếu đầu tư vào kiểm soát chất lượng, bảo trì hay quản trị phát thải.

Bà Nguyễn Hương Quỳnh - Giám đốc điều hành nền tảng đổi mới sáng tạo BambuUP, nhận định: “Đây là giai đoạn manh mún và rời rạc. AI chính là yếu tố có thể giúp kết nối những mảnh ghép đó thành một mạng lưới thông minh – nơi dữ liệu, quy trình và con người vận hành thống nhất.”

Hành trình ứng dụng AI: Từ ý tưởng đến hành động

Theo bà Nguyễn Hương Quỳnh, quá trình ứng dụng AI trong chuyển đổi kép cần được triển khai theo 5 bước liên hoàn: đánh giá hiện trạng và xác định mục tiêu; chuẩn hóa dữ liệu và hạ tầng công nghệ; thí điểm nhanh các ứng dụng AI đơn giản; lãnh đạo cam kết và đào tạo nhân lực; cuối cùng là đo lường, tối ưu và mở rộng quy mô. “Điều quan trọng nhất không phải là quy mô đầu tư, mà là sự kiên định và khả năng nhân rộng sau mỗi lần thử nghiệm thành công,” bà nói.

Xu hướng “AI-as-a-Service”, tức là doanh nghiệp có thể thuê và trả phí theo mức sử dụng, giúp DNNVV dễ tiếp cận công nghệ hơn mà không cần đầu tư lớn ban đầu. Bên cạnh đó, các nền tảng AI không mã (no-code/low-code) cũng đang giúp doanh nghiệp tự triển khai giải pháp AI mà không cần đội ngũ kỹ thuật phức tạp.

Một số ví dụ điển hình về doanh nghiệp Việt Nam đã triển khai thành công chuyển đổi kép nhờ AI. Công ty cổ phần Kết nối Thời trang Faslink đã số hóa 80% quy trình nội bộ qua nền tảng Base.vn, ứng dụng phân tích dữ liệu bằng SAP Analytics Cloud để dự báo nhu cầu nguyên liệu, đồng thời tích hợp tiêu chuẩn ESG vào quản trị sản xuất.

Công ty Phúc Sinh, doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, đã ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn và tự động hóa dây chuyền để kiểm soát chất lượng, minh bạch nguồn gốc sản phẩm.

Từ góc nhìn thực tế, bà Trần Thị Thu Trang - Chủ tịch Hiệp hội Sản xuất Công nghiệp Bắc Ninh, Chủ tịch Hanel PT cho biết, doanh nghiệp từng ứng dụng AI của Google, chỉ một sáng kiến nhỏ mà năng suất tăng 30%, chi phí đầu tư thu hồi chỉ sau một năm. “Nếu có thêm hỗ trợ tài chính, doanh nghiệp sản xuất có thể đi nhanh hơn và bền vững hơn rất nhiều", bà Trang chia sẻ.

Theo bà, việc triển khai ESG và chuyển đổi xanh tuy tốn kém ban đầu nhưng giúp doanh nghiệp giảm rủi ro môi trường – xã hội và tăng sức cạnh tranh quốc tế. Do đó, các chương trình tín dụng xanh – số không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn là bước đệm để doanh nghiệp hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Qua đó cho thấy khi doanh nghiệp ứng dụng AI trong hoạt động, kết quả mang lại không chỉ là tăng năng suất mà còn là niềm tin của thị trường quốc tế.

Bên cạnh triển vọng, báo cáo Chuyển đổi kép 2025 cũng chỉ ra những điểm nghẽn cố hữu mà DNNVV Việt Nam cần vượt qua để AI thực sự trở thành động lực phát triển bền vững. Rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở tài chính, nhân lực và văn hóa đổi mới. Khoảng 86% DNNVV coi chi phí đầu tư công nghệ là trở ngại chính; trong khi đó, thiếu chuyên gia tư vấn và kỹ năng số khiến nhiều doanh nghiệp “không biết bắt đầu từ đâu”.

Các nghiên cứu quốc tế cũng củng cố nhận định này. Theo VIR (2025), chỉ khoảng 44% DNNVV Việt Nam xác định AI là khoản đầu tư ưu tiên, song những doanh nghiệp đã triển khai báo cáo mức tăng năng suất trung bình tới 66%. Việc tích hợp AI còn giúp doanh nghiệp đáp ứng chuẩn mực ESG và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu – nơi yếu tố “xanh” và “minh bạch dữ liệu” đang trở thành yêu cầu bắt buộc.

Dù vậy, tín hiệu tích cực đã xuất hiện. Một số dự án hợp tác quốc tế như Trung tâm Chuyển đổi kép (Twin Transition Hub) đang được triển khai với hỗ trợ kỹ thuật từ Cộng hòa Liên bang Đức, nhằm cung cấp tư vấn và đào tạo cho DNNVV. Đây được xem là nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp tiếp cận công nghệ AI, dữ liệu ESG và tài chính xanh trong giai đoạn tới.

Theo bà Nguyễn Hương Quỳnh, chuyển đổi kép không chỉ là quá trình kỹ thuật, mà là cuộc cách mạng về tư duy. Lãnh đạo doanh nghiệp cần thay đổi cách nhìn từ “chi phí” sang “đầu tư cho tương lai”. Khi AI được tích hợp đúng cách, doanh nghiệp có thể dự báo rủi ro, tối ưu năng lượng, tạo ra sản phẩm thân thiện môi trường và mở rộng thị trường quốc tế. “Chuyển đổi kép không phải chuyện xa vời – mà là con đường tất yếu để doanh nghiệp Việt Nam trụ vững trong thập kỷ tới,” bà kết luận.