Bài toán chuyển đổi kép: Từ hiện trạng manh mún đến đột phá bền vững

Chuyển đổi kép trong sản xuất vẫn còn manh mún

Làn sóng chuyển đổi kép (kết hợp chuyển đổi số và phát triển bền vững) đang định hình lại ngành sản xuất toàn cầu. Tại Việt Nam, hành trình này của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) vẫn đang ở những bước đầu tiên, đầy thách thức nhưng cũng ẩn chứa những cơ hội đột phá.

Theo kết quả nghiên cứu của Fiin Group, chuyển đổi kép trong SMEs nhìn chung vẫn ở mức khởi đầu. Phần lớn doanh nghiệp mới dừng lại ở việc số hóa từng khâu riêng lẻ, trong khi các hoạt động xanh hóa chủ yếu mang tính tuân thủ tối thiểu, chưa trở thành một chiến lược cốt lõi.

Ông Nguyễn Hữu Hiệu - Tổng Giám đốc FiinGroup chỉ ra ba rào cản chính. Trong đó, thiếu hụt nguồn lực rào cản lớn nhất, với 86% SMEs được khảo sát coi thiếu kinh phí là vấn đề nan giải. Bên cạnh đó, hạn chế về nhân lực có chuyên môn và hạ tầng kỹ thuật cũng khiến các dự án chuyển đổi khó triển khai.

Tâm lý dè dặt, ngại thay đổi và thiếu một cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo khiến các sáng kiến chuyển đổi khó duy trì lâu dài. Ngoài ra, SMEs thường thiếu thông tin về các giải pháp phù hợp và gặp khó khăn trong việc tích hợp các giải pháp rời rạc thành một hệ thống tổng thể, hiệu quả.

Khảo sát của Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể năm 2024 cho thấy, mức độ sẵn sàng chuyển đổi số của DNNVV còn ở giai đoạn sơ khởi. Các doanh nghiệp tại TP.HCM tập trung vào công nghệ nâng cao trải nghiệm khách hàng, trong khi Hà Nội chú trọng số hóa các lĩnh vực nội bộ. Ở các ngành then chốt như dệt may, chế biến gỗ hay nông sản, việc ứng dụng công nghệ còn manh mún, thiếu một chiến lược tổng thể và chưa khai thác được sức mạnh của dữ liệu.

Ông Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân cũng cho rằng, SMEs Việt Nam đang phải đối mặt với một “bài toán kép” đầy khó khăn.

Về chuyển đổi số, 55% doanh nghiệp cho rằng chi phí đầu tư công nghệ và hạ tầng là rào cản chính. Nhiều doanh nghiệp khác e ngại chi phí ban đầu mà chưa thấy rõ lợi ích dài hạn, thậm chí một bộ phận không nhỏ chưa có bất kỳ sự chuẩn bị nào.

Về chuyển đổi xanh, hạn chế lớn nhất nằm ở chuyên môn nội bộ. Các doanh nghiệp thường phải thuê tư vấn ngoài nhưng kết quả lại chưa đáp ứng được các chuẩn mực quốc tế, trong khi nhu cầu được đào tạo chuyên sâu và hỗ trợ về cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng là rất lớn.

Trong khi đó, hệ thống chính sách cho chuyển đổi kép tại Việt Nam đã dần được hoàn thiện với hàng loạt nghị quyết quan trọng của Đảng (như Nghị quyết 57-NQ/TW về chuyển đổi số, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân) và các văn bản pháp lý như Nghị quyết 198/2025/QH15, Chiến lược tăng trưởng xanh hay Chương trình Chuyển đổi số quốc gia.

Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách này trên thực tế còn rời rạc, thiếu một đầu mối tổng thể để hỗ trợ doanh nghiệp một cách bài bản và xuyên suốt. Sự ra đời của một Trung tâm Hỗ trợ Chuyển đổi kép là cần thiết để lấp đầy khoảng trống này.

Trung tâm hỗ trợ chuyển đổi kép: “Bà đỡ” cho DN Việt bứt phá

TS. Bùi Thanh Minh chỉ ra những kinh nghiệm quốc tế quý báu. Liên minh Châu Âu (EU) coi chuyển đổi kép là ưu tiên cốt lõi, với mạng lưới các Trung tâm Số khu vực (EDIH) hoạt động như “đầu mối một cửa”, cung cấp dịch vụ “thử trước khi đầu tư” giúp SMEs giảm thiểu rủi ro.

Đức xây dựng mạng lưới Mittelstand-Digital trên toàn quốc, lấy SMEs làm trung tâm với dịch vụ tư vấn tại chỗ miễn phí và xây dựng các "phòng lab sống" (Living Labs).

Singapore lại tiếp cận thông qua nền tảng kỹ thuật số Greenprint (Gprnt), do Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) khởi xướng, cung cấp công cụ báo cáo ESG tự động miễn phí và một marketplace kết nối doanh nghiệp với các giải pháp bền vững.

Kế thừa những bài học đó, mô hình Trung Tâm Hỗ Trợ Chuyển Đổi Kép (Twin Transition Hub - TTH) cho Việt Nam được đề xuất theo cấu trúc mạng lưới linh hoạt và đa dạng về loại hình, hứa hẹn trở thành “bà đỡ” quan trọng, đồng hành cùng doanh nghiệp vượt khó.

Ông Bùi Thanh Minh cho biết, về tổ chức, TTH sẽ có một Trung Tâm Điều phối Trung ương (có thể tích hợp trong Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia - NIC thuộc Bộ Tài chính) đóng vai trò đầu mối xây dựng chiến lược, tiêu chuẩn và huy động nguồn lực. Dưới trung ương là mạng lưới các trung tâm vệ tinh được thiết lập theo vùng địa lý (miền Bắc, Trung, Nam) và theo ngành kinh tế trọng điểm để cung cấp hỗ trợ sát sao, phù hợp với đặc thù từng khu vực và lĩnh vực.

Về loại hình pháp lý, TTH có thể linh hoạt lựa chọn giữa mô hình đơn vị sự nghiệp công lập (như NIC), doanh nghiệp xã hội để tăng tính linh hoạt và huy động nguồn lực tư nhân, hoặc hình thức đối tác công-tư (PPP) trong giai đoạn đầu với sự tài trợ của các đối tác quốc tế như GIZ.

TTH sẽ cung cấp một gói dịch vụ toàn diện, từ tư vấn, đánh giá và lập lộ trình chuyển đổi kép cá nhân hóa; đào tạo, huấn luyện về các chủ đề từ quản trị carbon, kinh tế tuần hoàn đến kỹ năng số; kết nối giải pháp công nghệ và tài chính thông qua một cổng thông tin tích hợp; cho đến hỗ trợ triển khai thí điểm và đổi mới sáng tạo, đóng vai trò như một vườn ươm giải pháp thực tế.

Lộ trình triển khai được vạch ra 3 giai đoạn rõ ràng: Giai đoạn 2025-2026 tập trung chuẩn bị và thí điểm; Giai đoạn 2026-2028 mở rộng quy mô mạng lưới và xây dựng nền tảng số tích hợp; hướng tới năm 2030, TTH sẽ trở thành một thiết chế bền vững, tự chủ, là kênh tham mưu chính sách hiệu quả và cung cấp dịch vụ hỗ trợ trên toàn quốc.

TS. Bùi Thanh Minh nhấn mạnh, sự thành công của mô hình này không chỉ phụ thuộc vào vai trò kiến tạo của Nhà nước, mà còn cần sự đồng hành, hợp sức của cộng đồng doanh nghiệp, các hiệp hội ngành hàng, tổ chức tư vấn, định chế tài chính và đặc biệt là các đối tác quốc tế. Với một kiến trúc tổng thể bài bản và lộ trình rõ ràng, Trung Tâm Hỗ trợ Chuyển đổi kép kỳ vọng sẽ thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển mình của doanh nghiệp Việt, đặc biệt là SMEs, để nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức trong kỷ nguyên số và xanh.

Ông Nguyễn Hữu Hiệu cũng cho rằng, với một hệ sinh thái giải pháp đang dần hoàn thiện và sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, nhà cung cấp và chính các doanh nghiệp, con đường từ hiện trạng manh mún đến những bước đột phá bền vững là hoàn toàn khả thi. Thành công sẽ thuộc về những doanh nghiệp biết chủ động nắm bắt cơ hội, bắt đầu từ những bước đi nhỏ, vững chắc và có chiến lược.

9 đối tác đầu tiên của Twin Transition Hub, gồm LPBank, Beacon Fund, Ernst & Young Việt Nam, Hiệp hội sản xuất công nghiệp Bắc Ninh, Công ty Sáng tạo xanh Việt Nam, BambuUP, Hanel PT cùng các tổ chức quốc tế. Đây được xem là bước khởi đầu quan trọng để hình thành một hệ sinh thái tài chính – công nghệ xanh, huy động nguồn lực hỗ trợ doanh nghiệp.