Chính sách nào để Việt Nam bắt kịp làn sóng AI?

Đây là nhận định của TS Nguyễn Sĩ Dũng, Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, trong cuộc trao đổi với Đầu tư Tài chính xung quanh những cơ hội và thách thức đối với Việt Nam trong làn sóng phát triển AI hiện nay.

Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, để bắt kịp làn sóng AI, Việt Nam cần tăng cường truyền thông về AI cho người dân, doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước; nâng cao hiểu biết về lợi ích và tiềm năng của AI. Cùng với đó, hoàn thiện khung pháp lý để quản lý việc phát triển và ứng dụng AI; ban hành các quy định về đạo đức AI.

- Sự xuất hiện của AI đã làm thay đổi nền kinh tế thế giới như thế nào, thưa ông?

TS Nguyễn Sĩ Dũng: Sự xuất hiện của AI đã làm thay đổi nền kinh tế thế giới theo hướng rất cơ bản. Đầu tiên, AI giúp tự động hóa các quy trình sản xuất và dịch vụ, giảm thời gian và chi phí, đồng thời tăng cường năng suất và hiệu quả.

Bên cạnh đó, AI cũng tạo ra các ngành công nghiệp mới. Ngành công nghiệp AI và các công nghệ liên quan (như robot, phân tích dữ liệu lớn) đã trở thành một phần quan trọng của nền kinh tế, tạo ra hàng triệu việc làm mới và kích thích đầu tư.

Cùng với đó, AI giúp thúc đẩy đổi mới trong nhiều lĩnh vực, từ y tế đến nông nghiệp, từ tự động hóa vận tải đến quản lý năng lượng, mở ra cơ hội cho các sản phẩm và dịch vụ mới. Đồng thời, giúp cá thể hóa sản phẩm và dịch vụ, từ quảng cáo trực tuyến đến khuyến mãi mua sắm, qua đó cải thiện trải nghiệm người dùng và tăng cường doanh thu.

Đặc biệt, AI đang làm thay đổi cấu trúc thị trường. Cụ thể, AI thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp nền tảng và kinh tế chia sẻ, thách thức các mô hình kinh doanh truyền thống và tái cấu trúc thị trường.

Mặc dù AI đang tạo ra nhiều việc làm mới nhưng cũng đe dọa đến các công việc truyền thống, tạo ra sức ép buộc người lao động phải nâng cao kỹ năng và thích nghi với công nghệ mới.

Tóm lại, AI đã và đang thay đổi cách chúng ta làm việc, sản xuất và tương tác trong nền kinh tế toàn cầu, mở ra cả cơ hội và thách thức mới. Theo dự báo của các tổ chức uy tín, AI có thể giúp kinh tế toàn cầu tăng trưởng thêm 15,7 nghìn tỷ USD từ nay đến năm 2030.

- Vậy cơ hội mở ra đối với Việt Nam là gì, thưa ông?

Những cơ hội AI mang đến cho thế giới thì cũng có thể mang đến cho Việt Nam. Nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế là cơ hội đầu tiên cần kể đến. Áp dụng AI vào sản xuất, nông nghiệp, dịch vụ, và quản lý doanh nghiệp có thể giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí, và tăng sức cạnh tranh.

Thêm vào đó, Việt Nam có cơ hội phát triển ngành công nghiệp công nghệ thông tin và dịch vụ công nghệ cao, thu hút đầu tư nước ngoài và xuất khẩu các sản phẩm, dịch vụ công nghệ.

Ứng dụng AI trong y tế, giáo dục và quản lý đô thị cũng có thể giúp cải thiện chất lượng dịch vụ, tăng cường tiếp cận và giảm bất bình đẳng trong cung cấp dịch vụ công. Việc sử dụng AI trong quản lý và bảo trì cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng và thông tin liên lạc có thể giúp nâng cấp cơ sở hạ tầng một cách hiệu quả và bền vững.

Sự phát triển mạnh mẽ của AI cũng mở ra nhu cầu lớn về nguồn nhân lực. Do đó, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội để đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao về AI, qua đó đáp ứng nhu cầu của thị trường toàn cầu.

Bên cạnh đó, đầu tư vào nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực AI có thể giúp Việt Nam tiếp cận với các công nghệ tiên tiến và tạo ra giải pháp công nghệ sáng tạo, đồng thời thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực công nghệ cao, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, để tận dụng những cơ hội này, Việt Nam cần có chiến lược đầu tư và phát triển bền vững, bao gồm đào tạo nhân lực, nâng cao năng lực nghiên cứu và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho sự phát triển của AI và công nghệ cao.

Hiện nay, Việt Nam đang sở hữu một số thuận lợi quan trọng trong quá trình tiếp nhận và phát triển công nghệ AI.

Thứ nhất là dân số trẻ và đam mê công nghệ. Việt Nam có dân số trẻ, năng động và có sự quan tâm lớn đối với công nghệ và đổi mới, tạo ra một lực lượng lao động tiềm năng lớn cho ngành công nghệ AI.

Thứ hai là thị trường công nghệ thông tin phát triển nhanh. Ngành công nghệ thông tin của Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong những năm qua, với sự hiện diện của nhiều công ty công nghệ lớn và startups công nghệ sáng tạo.

Thứ ba là chính sách hỗ trợ từ Chính phủ. Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách và kế hoạch hành động để thúc đẩy phát triển công nghệ, bao gồm cả AI, như ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và đào tạo nguồn nhân lực.

Thứ tư, Việt Nam nhận được sự quan tâm từ cộng đồng đầu tư trong và ngoài nước đối với các dự án công nghệ và startup, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các giải pháp AI.

Thứ năm, Việt Nam có mối quan hệ tốt với nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, mở cánh cửa cho sự hợp tác, chia sẻ kiến thức và chuyển giao công nghệ.

Thứ sáu, thị trường tiêu dùng lớn. Với dân số đông và nhu cầu tiêu dùng tăng cao, Việt Nam là thị trường tiềm năng lớn cho các sản phẩm và dịch vụ áp dụng AI, từ y tế đến giáo dục, từ thương mại điện tử đến giải trí.

Ngoài ra, sự phát triển của internet và công nghệ thông tin giúp Việt Nam dễ dàng tiếp cận với những tiến bộ công nghệ và nghiên cứu mới nhất về AI từ khắp nơi trên thế giới.

Những thuận lợi này tạo điều kiện cho Việt Nam có cơ hội phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực AI, cả về mặt ứng dụng công nghệ trong nước và khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế.

- Song hành với cơ hội chắc chắn cũng có những khó khăn. Ông có thể cho biết đâu là những khó khăn mà Việt Nam phải đối mặt trước làn sóng AI?

Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức khi tiếp nhận và phát triển công nghệ AI. Trước hết, chúng ta thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông ở Việt Nam vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc triển khai và áp dụng công nghệ AI.

Thêm nữa, việc thu thập, lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn, một yếu tố quan trọng của AI, đặt ra các thách thức về quyền riêng tư, an ninh dữ liệu và sự tin tưởng của người dùng.

Đáng chú ý, việc phát triển và ứng dụng AI đòi hỏi đầu tư lớn về tài chính, cơ sở hạ tầng và nhân lực, điều này có thể là một thách thức đối với các doanh nghiệp và ngành công nghiệp AI ở Việt Nam.

Việt Nam cũng phải đối mặt với thách thức của sự chuyển đổi trong thị trường lao động. AI có thể dẫn đến sự thay đổi lớn trong thị trường lao động, với việc tự động hóa thay thế một số công việc, đòi hỏi lao động phải có sự nâng cấp kỹ năng và chuyển đổi nghề nghiệp.

Việc mở rộng tiếp cận giáo dục và đào tạo chuyên sâu về AI cho tất cả các tầng lớp xã hội, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và kém phát triển, cũng là một thách thức lớn. Nhìn rộng ra, đó là thách thức trong việc phát triển và áp dụng AI một cách bền vững, đảm bảo công bằng và đạo đức. Ngoài ra, Việt Nam còn phải đối mặt với áp lực cạnh tranh từ các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới trong việc thu hút đầu tư, tài năng và công nghệ AI.

- Nhân lực được xem là một trong những rào cản lớn của Việt Nam trước làn sóng AI. Ông đánh giá như thế nào về vấn đề này và làm thế nào để Việt Nam có thể hoá giải được thách thức này?

Nhận định nhân lực là rào cản của Việt Nam trước làn sóng AI là hoàn toàn chính xác. Hiện nay, tại Việt Nam, số lượng kỹ sư AI có trình độ chuyên môn cao còn hạn chế, nhân lực AI nhìn chung còn thiếu kinh nghiệm thực tế và kỹ năng mềm cần thiết. Bản thân các chương trình đào tạo AI hiện nay cũng chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động. Bên cạnh đó, mức lương cho các kỹ sư AI chưa thực sự hấp dẫn so với các ngành nghề khác.

Để hóa giải những thách thức này, theo đó, Việt Nam cần thực hiện một số giải pháp sau: (1) Nâng cao chất lượng đào tạo AI, tăng cường thực hành và kỹ năng mềm; (2) Tạo liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp để đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu thực tế; (3) Nâng cao mức lương và chế độ đãi ngộ cho các kỹ sư AI; (4) Nâng cao nhận thức của cộng đồng về AI và khuyến khích các bạn trẻ theo đuổi lĩnh vực này.

Giữa bối cảnh cơ hội và thách thức đan xen như vậy, ông kiến nghị gì để Việt Nam đón đầu làn sóng AI?

Để đón đầu những cơ hội do AI mang lại, theo tôi, Việt Nam cần thực hiện một số kiến nghị sau:

Thứ nhất, tăng cường truyền thông về AI cho người dân, doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước; nâng cao hiểu biết về lợi ích và tiềm năng của AI.

Thứ hai, hoàn thiện khung pháp lý để quản lý việc phát triển và ứng dụng AI; ban hành các quy định về đạo đức AI.

Thứ ba, tăng cường đầu tư công cho nghiên cứu và phát triển AI; khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào AI.

Thứ tư, nâng cấp hạ tầng mạng, đầu tư vào các trung tâm dữ liệu; phát triển các công nghệ AI phù hợp với điều kiện hạ tầng của Việt Nam.

Thứ năm, hợp tác với các nước tiên tiến trong lĩnh vực nghiên cứu AI; chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi các mô hình phát triển AI thành công từ các quốc gia khác.

Thứ sáu, xây dựng môi trường khởi nghiệp sáng tạo cho các doanh nghiệp AI; khuyến khích đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực AI.

Thứ bảy, để phát triển nguồn nhân lực về AI, như tôi đã đề cập ở trên, Việt Nam cần đầu tư vào giáo dục và đào tạo AI, nâng cao chất lượng đào tạo và tăng cường thực hành và kỹ năng mềm; hợp tác với các doanh nghiệp để đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu thực tế; thu hút nhân tài bằng cách nâng cao mức lương và chế độ đãi ngộ cho các kỹ sư AI. Ngoài ra, Việt Nam cũng cần chú trọng phát triển các giải pháp AI phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước như: Ứng dụng AI trong nông nghiệp, giúp người nông dân quản lý cây trồng, vật nuôi và dự báo thời tiết; Ứng dụng AI trong y tế nhằm hỗ trợ chẩn đoán bệnh, điều trị và theo dõi sức khỏe; Ứng dụng AI trong giáo dục giúp cá thể hóa việc học tập, cung cấp cho học sinh các bài giảng phù hợp với nhu cầu của họ; Ứng dụng AI trong Chính phủ điện tử nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch của bộ máy nhà nước.

Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển AI. Với sự đầu tư đúng đắn và chiến lược phát triển phù hợp, Việt Nam có thể tận dụng lợi thế của AI để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

- Khi AI xuất hiện, nhiều người lo ngại AI sẽ thay thế con người. Theo quan điểm của ông, điều này liệu có đáng lo ngại?

Câu hỏi về khả năng AI thay thế con người là một chủ đề nóng hổi và gây tranh cãi trong nhiều năm nay. Đúng là AI đang phát triển với tốc độ chóng mặt và nó đã và đang thay thế con người trong một số lĩnh vực nhất định. Tuy nhiên, theo quan điểm của tôi, việc AI hoàn toàn thay thế con người là điều không thể xảy ra trong tương lai gần. Có 3 yếu tố quan trọng:

Thứ nhất, AI thiếu khả năng sáng tạo và tư duy phản biện. AI có thể xử lý dữ liệu và hoàn thành các nhiệm vụ theo lập trình, nhưng nó không có khả năng sáng tạo và tư duy phản biện như con người. Đây là những yếu tố quan trọng trong nhiều lĩnh vực, bao gồm nghệ thuật, khoa học và kinh doanh.

Thứ hai, AI thiếu khả năng cảm nhận và đồng cảm. AI không thể hiểu được cảm xúc của con người, do đó không thể thực hiện các công việc đòi hỏi sự đồng cảm và lòng trắc ẩn. Ví dụ, AI không thể thay thế con người trong các vai trò như bác sĩ, giáo viên, và nhà trị liệu.

Thứ ba, AI cần sự can thiệp của con người. Việc phát triển, vận hành và bảo trì AI đòi hỏi sự tham gia của con người. Con người lập trình ra AI, cung cấp dữ liệu cho AI và giải quyết các vấn đề mà AI không thể xử lý.

Vì vậy, thay vì lo lắng về việc AI thay thế con người, chúng ta nên tập trung vào việc sử dụng AI để hỗ trợ và nâng cao năng lực của con người. AI có thể giúp con người tự động hóa các công việc lặp đi lặp lại, phân tích dữ liệu và đưa ra quyết định tốt hơn.

- Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trao đổi!