'Đánh thức' Mũi Cà Mau

Tôm – cua ôm rừng ngập mặn

Chúng tôi đi trên tuyến đường Hồ Chí Minh chặng cuối cùng phía Nam trên đất liền của tổ quốc, suốt huyện Ngọc Hiển, hai bên đường là rừng ngập mặn san sát nối nhau chạy dài hàng chục km. Xen kẽ giữa các vạt rừng là những rạch nước, dưới đó nông dân đã phát triển mô hình nuôi tôm – cua kết hợp, góp phần giảm rủi ro do dịch bệnh và nâng cao giá trị kinh tế, hướng đến sản xuất bền vững.

Ghé thăm rừng đước ngập mặn của hộ gia đình anh Đinh Văn Đường, ấp Xưởng Tiện, xã Viên An Đông, anh Đường cho biết từ năm 2018, gia đình anh được Ban quản lý rừng phòng hộ Đất Mũi phối hợp với dự án GCF (Dự án tăng cường khả năng chống chịu với những tác động của biến đổi khí hậu cho các cộng đồng dễ bị tổn thương ven biển Việt Nam), giao 4 ha đất ngập mặn để trồng rừng. Anh đào các rạch nước xen kẽ, lấy đất đắp thành những dải đất cao, sau đó trồng cây đước thành rừng. Năm 2019, gia đình anh Đường được Dự án GCF hỗ trợ tiền mua con giống thủy sản để thả nuôi dưới các rạch nước trong rừng do gia đình quản lý.

“Từ khi trồng rừng ngập mặn, cản được bão gió, hạn chế xói lở. Dưới tán rừng nuôi tôm, cua, ốc len... theo hình thức quảng canh. Nhờ có tán rừng che nắng, khí hậu mát mẻ, tôm cua có chỗ ém, sinh trưởng tốt hơn. Lại có rong rêu, có tảo làm thức ăn, không tốn chi phí thức ăn, nên lợi nhuận cao hơn. Nuôi tôm cua kết hợp, tôm và cua bể có tính cộng sinh nên khi nuôi chung đều phát triển rất tốt, thích nghi tốt với môi trường ao nuôi, cho năng suất cao hơn so với với nuôi tôm độc canh trước đây”, anh Đường chia sẻ.

Theo kinh nghiệm của anh Đường, thường phải thả tôm trước từ 1,5 - 2 tháng, sau đó mới thả cua để tránh hiện tượng ăn nhau giữa 2 loài. Cua được thả nuôi ở mật độ thưa khoảng mỗi m2 thả 1 con, trung bình từ 2 - 3 tháng bổ sung cua giống 1 lần. Khi cua đạt kích cỡ thương phẩm thì thu tỉa. Mỗi tháng, thu hoạch tôm 2 lần vào những ngày con nước (giữa tháng và cuối tháng âm lịch). Hiện, tôm sú loại 20 con/kg bán được giá 180-190 nghìn đồng/kg; tôm thẻ giá 110-120 nghìn đồng/kg; tôm bạc giá 50 nghìn đồng/kg. Với 4 ha rừng ngập mặn nuôi tôm, bình quân mỗi tháng bán tôm được 24 - 28 triệu đồng, sau khi trừ chi phí, còn lãi khoảng 15 triệu đồng. Ngoài con tôm, trung bình mỗi năm thu hoạch từ 150 - 200 kg cua bể, bán được cho thương lái với giá 200.000 đồng/kg, được thêm 40 triệu đồng.

“Nuôi tôm quảng canh, tuy không mất chi phí thức ăn, nhưng phải mua con giống bổ sung và phải thường xuyên thuê người và máy móc về nạo vét rạch. Bởi khi rạch cạn nước, không nuôi tôm được. Mỗi khi triều cường lên, áp lực nước mạnh nên bờ bị vỡ, phải đắp lại. Phải thuê máy múc đào đắp, chứ không thể đắp bằng tay được. Đất và rừng là của Nhà nước, nên mình không được phép chặt, chỉ được nuôi thủy sản làm sinh kế”, anh Đường chia sẻ.

Tương tự, anh Nguyễn Văn Miễn, 46 tuổi, ở ấp Xưởng Tiện, cũng được giao 4 ha đất rừng ngập mặn. Ngoài nuôi tôm cua, gia đình anh Miễn đang có đàn dê 16 con. Cách đây 3 năm, anh được dự án GCF hỗ trợ tiền mua 4 con dê. Từ những con dê đầu tiên này, anh nuôi cho sinh sản, dê con cứ nuôi đến khoảng 25 kg là xuất bán. Hàng ngày anh hái lá đước làm thức ăn cho dê, nên không mất chi phí thức ăn khi nuôi dê. “Trước kia không có sinh kế, tôi đi làm thuê, thu nhập rất bấp bênh. Từ khi được giao đất trồng rừng ngập mặn, gia đình đã có thu nhập ổn định từ tôm, cua bể, dê... bình quân mỗi tháng được hơn 20 triệu đồng”, anh Miễn tâm sự.

Nhắc đến mô hình nuôi thủy sản sinh thái dưới tán rừng ngập mặn, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Viên An Đông, ông Lương Huỳnh Hảo hào hứng kể: “Toàn bộ diện tích của 14 ấp trên địa bàn xã đều đang nuôi tôm, cua sinh thái, trong đó có hơn 6.300 ha với 1.203 hộ đã được công nhận đạt tiêu chuẩn Naturland, ASC, Selva Shrimp của EU, Hà Lan. Hiện nay, toàn bộ diện tích này đã được Tập đoàn Minh Phú và Công ty Xuất nhập khẩu thủy sản Năm Căn ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm”.

Theo ông Hảo, ngoài lợi nhuận từ tôm, cua, các hộ dân còn được chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng. Chỉ tính riêng dịch vụ chi trả môi trường rừng, hiện 1.203 hộ này hàng năm được nhận hơn 1,2 tỷ đồng. “Kể từ khi nuôi tôm sinh thái, tình trạng chặt phá cây rừng gần như không còn, thậm chí người dân còn trồng rừng nhiều hơn so với diện tích theo quy định. Hầu hết người dân ở đây đều trồng rừng đước, bởi vì đước là cây cho gỗ, trong khi các cây mắm, bần không thể bán gỗ. Quy định người dân trồng rừng đước phải đủ 12 năm thì mới được phép thu hoạch và phải trồng lại rừng mới. Với một chu kỳ khoảng 12 năm, 1 ha rừng có thể mang về cho người dân từ 150-200 triệu đồng. Đây là của để dành đáng kể”, ông Hảo tâm đắc nói.

Con đường phá thế cô lập cho Đất Mũi

Mới chỉ cách đây 10 năm trở về trước, huyện Ngọc Hiển như một ốc đảo tách ra khỏi đất liền, không có con đường bộ nào đến được nơi này. Giao thông đến huyện hoàn toàn phụ thuộc vào đường thuỷ. Suốt bao đời này, tâm lý “nghe nói Mũi Cà Mau xa lắm” đã ăn sâu trong lòng du khách, ngán ngại với nhà đầu tư chiến lược, khiến Ngọc Hiển mãi hoang vu. Năm 2015, Cây cầu Năm Căn thuộc Dự án đường Hồ Chí Minh bắc qua sông Cửa Lớn nối liền 2 huyện Ngọc Hiển và Năm Căn, được khánh thành và đưa vào sử dụng đã chính thức phá thế cô lập cho huyện Ngọc Hiển. Cầu Năm Căn là một điểm nhấn quan trọng, đưa đường Hồ Chí Minh, tuyến đường bộ đầu tiên đến trung tâm huyện Ngọc Hiển, thông xe đến Ðất Mũi, mảnh đất cuối cùng của Tổ quốc.

“Từ khi cầu Năm Căn khánh thành, bà con Ngọc Hiển vui lắm, bởi mình có đường bộ, đường xe để đi rồi, ước mơ ngàn đời đã thành hiện thực. Từ đó, nhiều con đường liên xã được xây dựng, các ấp cũng được quan tâm đầu tư xây dựng lộ bê tông. Đến thời điểm này, hầu hết các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Ngọc Hiển đã thông xe đi về trung tâm huyện”, ông Phạm Chí Hải, Bí thư Huyện uỷ huyện Ngọc Hiển chia sẻ.

Nhờ cây cầu và con đường, Ngọc Hiển được đánh thức, thương mại tiêu thụ nông sản được thuận lợi, sinh kế của nông dân trên địa bàn được chuyển đổi mạnh mẽ. Nuôi trồng thuỷ sản vẫn là sinh kế chính của người dân ở Ngọc Hiển. Trước đây, nông dân chủ yếu nuôi thuỷ sản theo hình thức quảng canh. Nhờ giờ đây, người dân đã sang nuôi tôm và cua bể sinh thái, với trên 21.500 ha đạt chứng nhận quốc tế, được xem là mô hình giúp người dân phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo vệ môi trường sinh thái rừng. Ðối với nuôi tôm sinh thái dưới tán rừng, năng suất tôm nuôi mỗi năm đạt khoảng 220 kg/ha, tăng khoảng 40 kg so với nuôi tôm truyền thống trước đây. Khai thác thuỷ sản vốn là nghề truyền thống của cư dân bản địa. Toàn huyện có trên 400 tàu cá khai thác, thu mua hải sản trên biển, hoạt động chủ yếu ở cửa biển Rạch Gốc, Tam Giang Tây và Ðất Mũi. Sản lượng khai thác thuỷ sản đến nay đạt 31.100 tấn/năm.

Trong 5 năm trở lại đây, kinh tế du lịch ở huyện Ngọc Hiển cũng đã có bước phát triển mạnh. Sở hữu thương hiệu Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới, Ngọc Hiển đã phát triển mạnh mẽ các loại hình du lịch sinh thái; nhiều công trình văn hoá du lịch đặc trưng, nổi bật được đầu tư và đưa vào khai thác, tạo điểm nhấn riêng có cho du lịch địa phương.

Theo lãnh đạo huyện Ngọc Hiển, đến thời điểm này, Quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh trên địa bàn vẫn là tuyến đường độc đạo, huyết mạch, từ TP Cà Mau về huyện Ngọc Hiển dài trên 100 km. Ðây là tuyến đường mở ra cơ hội phát triển kinh tế, cơ hội thu hút đầu tư các dự án trọng điểm, như: Khu Kinh tế Năm Căn, Cảng Năm Căn, Cảng tổng hợp Hòn Khoai; phát huy tiềm năng và lợi thế Khu Du lịch Quốc gia Mũi Cà Mau... Tuy nhiên, thực trạng con đường này vẫn nhỏ, hẹp, chỉ có 2 làn xe, các phương tiện di chuyển rất vất vả bởi mặt đường xấu, xảy ra tình trạng cứ mưa là xuống cấp nhanh chóng, triều cường là ngập. Do đó, tỉnh Cà Mau đã đề xuất Dự án nâng cấp, mở rộng Quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh trên địa bàn tỉnh Cà Mau có tổng mức đầu tư gần 10 ngàn tỷ đồng cho toàn tuyến dài 106 km. Tỉnh Cà Mau đã kiến nghị Bộ Giao thông vận tải xem xét, báo cáo Thủ tướng Chính phủ giao cho đơn vị tiếp tục triển khai dự án nâng cấp, mở rộng và ưu tiên cân đối, bố trí nguồn vốn để sớm triển khai thực hiện trong giai đoạn đến 2025 và những năm tiếp theo.

Ấn tượng du lịch Mũi Cà Mau

Đến Mũi Cà Mau, chúng tôi ngỡ ngàng trước khu rừng ngập mặn rộng miên man, tại đây không chỉ có biểu tượng Mũi Tàu vẫn xuất hiện nhiều trên báo chí lâu nay, mà nổi lên giữa màu xanh của cây rừng là rất nhiều công trình mới xây rất kỳ vĩ. Đi xe điện, chúng tôi được chiêm ngưỡng: Biểu tượng cột mốc điểm cuối đường Hồ Chí Minh trên biển, Ðền thờ Lạc Long Quân, Tượng Mẹ Âu Cơ, Biểu tượng Mũi Tàu, tượng Con cua, biểu tượng ốc len, cá thòi lòi, cầu làng rừng … Đặc biệt giữa rừng xanh và sóng biển, vươn lên nền trời xanh thằm là công trình Cột cờ Hà Nội tại Mũi Cà Mau do Đảng bộ và nhân dân Thủ đô Hà Nội tặng cho tỉnh, được khánh thành năm 2019. Du khách có thể đi bộ lên những tầng cao tại công trình Cột Cờ Hà Nội để ngắm toàn cảnh rừng ngặp mặn Cà Mau, biển Đông rộng lớn, cụm đảo Hòn khoai ẩn hiện từ phía xa. Cảnh rừng và biển hòa quyện vào nhau tạo nên một khung cảnh đẹp, nên thơ hiếm nơi nào có được.

Nơi cuối cùng, dải đất nhô ra biển theo hình mũi thuyền mang tên Đất Mũi là nơi có thể ngắm mặt trời mọc ở biển Đông vào buổi sáng và cũng nhìn thấy mặt trời lặn ở biển Tây. Vị trí đẹp nhất để nhìn khung cảnh này là bờ kè chắn sóng trải dài uốn lượn, bao bọc khu rừng đước và phần đất phía trong Đất Mũi, hoặc ngay ở các điểm dừng chân ở bãi bồi (nơi phần đất liền đang nở ra).

Từ lâu, Đất Mũi Cà Mau là một địa điểm rất thiêng liêng, xa xôi, mang đậm nét văn hóa miền Tây sông nước. Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau được thành lập năm 2003 khi Khu bảo tồn thiên nhiên Đất Mũi được chuyển thành Vườn quốc gia trong hệ thống các khu rừng đặc dụng của Việt Nam. Đây là khu rừng ngập mặn nguyên sinh lớn nhất nước ta, nơi tiếp giáp với biển Đông và biển Tây nên chịu ảnh hưởng cả hai chế độ thủy triều: bán nhật triều biển Đông và nhật triều biển Tây. Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau có diện tích khoảng 41.862 hecta. Trong đó, khoảng 15.262 hecta là diện tích vùng đất liền, còn lại 26.600 hecta là diện tích vùng ven biển tiếp xúc với đất liền. Vườn được chia thành 4 phân khu chính: phân khu bảo vệ nghiêm ngặt (12.203 ha), phân khu phục hồi sinh thái (2.859 ha), phân khu hành chính – dịch vụ (200 ha), phân khu bảo tồn biển (26.600 ha).

Hiện nay, vườn quốc gia Mũi Cà Mau có số lượng động thực vật sinh sống rất phong phú đa dạng, với khoảng 28 cho đến 32 loài cây ngập mặn; khoảng 26 loài thú, 93 loài chim, 43 loài động vật bò sát, 139 loài cá khác nhau, với 9 loài lưỡng cư, 49 loài sinh vật phù du, và còn nhiều loài quý hiếm khác… Trong đó có hai loài nằm trong sách đỏ thế giới là khỉ đuôi dài (Macaca fascicularis), voọc bạc (Trachypithecus cristatus) và bốn loài có trong sách đỏ Việt Nam.

Theo các vị cao niên nơi đây, Mũi Cà Mau mỗi năm bồi tiến ra biển hàng trăm mét mà không cần có sự tác động của con người. Hệ sinh thái thực vật nơi đây với hai loại chính là cây đước và cây mắm sống đan xen hỗ trợ lẫn nhau. Cây mắm dần bò tiến ra biển, tồn tại bằng cách vươn những rễ cây lên đón phù sa để sinh tồn, nhưng rể mắm cũng làm “kè chắn sóng” bao bọc những trái đước rụng cắm xuống đất sinh trưởng. Cây đước lớn vững chãi, vươn những rễ dài cứng, bao bọc cây mắm tích tụ phù sa để nuôi dưỡng những cây đước con dần lớn lên.

Tại đây, nhiều hộ dân đã bắt đầu chuyển hướng sang làm du lịch cộng đồng. Đến nay huyện Ngọc Hiển có 9 hộ làm du lịch cộng đồng với nhiều sản phẩm phục vụ đa dạng, phong phú, hấp dẫn. Mũi Cà Mau đã trở thành lựa chọn của du khách trong nhiều tour, nhất là du khách trong nước. Bởi vì, rất nhiều người muốn được đến nơi vùng đất cuối cùng của đât nước Việt Nam, được tận mắt chứng kiến kỳ thú của thiên nhiên khi lãnh thổ của quốc gia cứ dần mở rộng về phía biển. Theo UBND huyện Ngọc Hiển, năm 2023, huyện đã thu hút 750 ngàn lượt khách đến tham quan du lịch, doanh thu đạt gần 500 tỷ đồng. Ước tính năm 2024, có 820 nghìn lượt du khách đến huyện Ngọc Hiển.

Theo ông Phạm Chí Hải, Bí thư Huyện uỷ, từ một huyện có điểm xuất phát thấp, đến nay tổng vốn đầu tư toàn xã hội trên địa bàn huyện Ngọc Hiển đạt gần 3 ngàn tỷ đồng, tăng gấp 21,3 lần so với thời điểm mới tách huyện (năm 2003); thu nhập bình quân đầu người năm 2024 đạt gần 54 triệu đồng, tăng gấp 7,7 lần. Cuối năm 2024, hai xã Viên An Đông và Tân Ân sẽ được công nhận nông thôn mới, Tân Ân Tây đạt chuẩn xã nông thôn mới nâng cao; thị trấn Rạch Gốc đạt chuẩn văn minh đô thị. Vừa qua, các đơn vị tài trợ đã cam kết hỗ trợ 208 tỷ đồng để sẽ triển khai xây dựng hơn 1.200 căn nhà cho hộ nghèo, hộ có hoàn cảnh khó khăn; 25 cầu giao thông nông thôn; hơn 68km đường giao thông trục ấp, liên ấp, cùng một số hạ tầng thiết yếu phục vụ dân sinh. Huyện đang phấn đấu đến năm 2025, 2 xã còn lại của Ngọc Hiển là Viên An, Đất Mũi “về đích” nông thôn mới, góp phần giúp Ngọc Hiển đạt chuẩn huyện nông thôn mới.