Đánh thức sông Sài Gòn: Không chỉ TP.HCM, kinh tế cả vùng cùng hưởng lợi

Sông Sài Gòn: “Dòng chảy tơ lụa trên bến dưới thuyền”

Từ thế kỷ XVII, sông Sài Gòn đã song hành cùng sự đổi thay của TP.HCM từ một địa danh không tên tuổi trở thành đô thị sông nước, cảng thị sầm uất, dẫn đầu về giao thương của quốc gia. Một “hòn ngọc Viễn Đông” nức tiếng của cả khu vực.

Năm 2023, tổng thu ngân sách nhà nước của TP.HCM đạt gần 450.000 tỷ đồng, GRDP đạt hơn 1.620.000 tỷ đồng với tỷ trọng thương mại dịch vụ chiếm đến 64,9%. Trong đó có rất nhiều hoạt động thương mại, xuất nhập khẩu, du lịch và cả bất động sản gắn với yếu tố sông nước mà cụ thể là sông Sài Gòn.

Có thể thấy, suốt vài thế kỷ phát triển của TP, sông Sài Gòn luôn vẫn giữ vai trò quan trọng, là nền tảng thúc đẩy giao thương và luân chuyển hàng hóa của các tuyến hàng hải quốc tế đến - đi từ TP.HCM. Đặc biệt trong bối cảnh, tốc độ đô thị hóa nhanh, sự phát triển của công nghiệp ở vùng Đông Nam Bộ, vùng Đồng bằng sông Cửu Long và sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam, nhu cầu đối với hoạt động thương mại ngày càng lớn, vai trò của sông Sài Gòn càng được phát huy.

Theo KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP.HCM, đoạn sông Sài Gòn qua khu vực huyện Củ Chi còn là điểm quy tụ dồi dào giá trị văn hóa, lịch sử, sinh thái... Muốn phát huy những tiềm năng, lợi thế đặc thù trên, cần hình thành chuỗi đô thị, thương mại, dịch vụ dọc bờ sông phục vụ phát triển kinh tế, đặc biệt là du lịch.

Mặt khác, sông Sài Gòn ngày nay đang giữ vai trò kết nối thương mại đường thủy quan trọng, nhưng tương lai cần phải là “xương sống”, là dòng chảy “tơ lụa”, là dòng “sông tiền” đem lại giá trị kinh tế bền vững cho cả một vùng đô thị sông nước xanh, hiện đại kéo dài từ Tây Ninh, qua Củ Chi đến trung tâm TP.

Do vậy, hành lang ven sông phải là không gian dịch vụ, du lịch đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương, là điểm đến ưa thích của du khách trong và ngoài nước và là “miền đất hứa” của các nhà đầu tư. Suốt dải sông Sài Gòn với “nóc nhà Nam Bộ” – Núi Bà Đen đến khu sinh thái, di tích lịch sử Củ Chi, tới trung tâm TP sẽ là “dòng chảy” du lịch sinh thái - văn hóa - nghỉ dưỡng khác biệt, cao cấp, trở thành hình mẫu về sức sống sôi động, tấp nập trên bến dưới thuyền của cả khu vực.

Nhấn mạnh về điều này, TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử TP.HCM cho rằng, quy hoạch sông Sài Gòn không chỉ hình thành nên các sản phẩm du lịch, giao thông đường thủy... mà còn phải tạo nên một hệ sinh thái hạ tầng đa dạng gắn chặt với kinh tế ven sông.

Vị tiến sĩ này cũng lưu ý việc phát triển kinh tế ven sông Sài Gòn không nên chỉ chăm chăm nhìn vào hai bên bờ sông, mà cần nhìn rộng về các lợi ích dọc hành lang sông. Khi đó, xuôi theo dòng chảy của sông sẽ là những không gian phát triển du lịch, thương mại, dịch vụ, logistics đồng bộ, bài bản mà không tách rời khỏi nét đẹp văn hóa, bản sắc của dòng sông.

Ông Phan Văn Mãi, Chủ tịch UBND TP.HCM chia sẻ, thành phố mong muốn xây dựng tuyến đường chạy dọc sông Sài Gòn từ khu vực trung tâm đến huyện Củ Chi nhằm khai thác tiềm năng kinh tế và bảo tồn nét đẹp sông Sài Gòn.

Thành phố xác định các ngành kinh tế dịch vụ có tiềm năng phát triển ven sông, bao gồm: giao thông vận tải đường thủy; du lịch sinh thái, văn hóa lịch sử, làng nghề; du lịch đường thủy; khách sạn, ẩm thực; giải trí, du thuyền, thể thao; các hệ sinh thái dịch vụ, kinh tế sáng tạo... hứa hẹn mang lại hàng tỷ USD mỗi năm nếu khai thác tốt mặt nước, bờ sông và quỹ đất ven sông.

Ủng hộ quan điểm này, nhiều chuyên gia đều cho rằng, sông Sài Gòn qua Tây Ninh – Củ Chi - TP.HCM sở hữu tiềm lực có thể đem tới nguồn thu lớn cho cả khu vực. Vì thế, tầm nhìn của các quy hoạch sắp tới cần mở rộng ra cả vùng và liên vùng. Trước mắt cần đặt quyết tâm về một đại lộ 4-10 làn xe bao gồm cả đường bộ và đường sắt đô thị LRT ven sông từ Sài Gòn lên tận Tây Ninh như là một xúc tác kích hoạt động lực Sông Sài Gòn, cũng như hướng đến tầm nhìn xa của thành phố: trở thành hình mẫu thành phố toàn cầu.

Khơi thông dòng chảy, khơi nguồn thịnh vượng cả khu vực

Được so sánh như “con rồng xanh” uốn lượn, sông Sài Gòn vẫn đang không ngừng mang lại nhiều giá trị về kinh tế, là nơi lưu giữ những tài nguyên “vô giá” về văn hóa – lịch sử, sinh thái. Tuy nhiên, dòng sông được đánh giá vẫn còn rất nhiều dư địa phát triển chưa được khai phá. Bởi vậy, vấn đề cốt lõi và cũng là bài toán mà quy hoạch chung TPHCM giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn 2050 cần giải đó là: Làm sao để sông Sài Gòn “thức giấc”, từ đó kinh tế cả vùng TPHCM, Đông Nam Bộ sẽ cùng phát triển.

Ông Nguyễn Hồng Hải, Kiến trúc sư Tập đoàn Becamex đánh giá, Vùng Đông Nam Bộ là mặt tiền quốc gia, là cửa khẩu, cánh cổng đi ra quốc tế, là điểm kết của hành lang kinh tế xuyên Á. Bởi vậy vai trò vùng Đông Nam Bộ nhìn rộng ra quốc tế đặc biệt quan trọng. Khu vực này luôn đóng góp đến khoảng 40% GDP cả nước. Nhưng điểm “nghẽn” lớn nhất mà vùng đang gặp phải đó là hạ tầng gia tăng tính liên kết vùng, tạo động lực tăng trưởng mới.

Trong khi, quan sát lại vùng đồng bằng sông Hồng, trong 10 năm qua đã đầu tư rất nhiều cho giao thông và liên kết vùng, nhờ đó đồng bằng sông Hồng liên tục trên 10 năm tăng trưởng trên 10%.

"Chúng ta thấy là nếu khai thác được liên kết vùng tốt thì những thứ địa phương này cần, địa phương kia sẽ có. Bằng cách khai thác vùng TP.HCM sẽ khai thác mạnh giá trị về dịch vụ, thương mại, du lịch và logistics rất tốt. Khi các tỉnh càng tăng trưởng thì TP.HCM sẽ càng tăng tốc. Cho nên đây là thế mạnh vùng mà TP.HCM nên khai thác.", KTS Nguyễn Hồng Hải – đại diện Tập đoàn Becamex chia sẻ.

Trong khi, nhận định về yếu tố liên kết vùng này, TS Trần Ngọc Chính – nguyên Thứ trưởng Bộ Xây Dựng, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị TPHCM nhấn mạnh: “Hướng phát triển TPHCM- Tây Ninh cần được quan tâm bởi trục phát triển này không chỉ là trục văn hóa – du lịch mà còn kết hợp khai thác kinh tế với cửa khẩu Mộc Bài. Tầm nhìn xa, khi quỹ đất trung tâm TPHCM hết, thành phố cũng sẽ cần mở rộng các đô thị vệ tinh đến tận Tây Ninh.”

Và đặc biệt để xứng tầm với quy mô của một thành phố toàn cầu tương lai, TS Trần Ngọc Chính cũng cho rằng trong quy hoạch, 2 bên bờ sông Sài Gòn từ TPHCM qua Củ Chi lên Tây Ninh phải là những tuyến đường quy mô 4-10 làn xe. Và trục hành lang ven sông Sài Gòn này sẽ không chỉ là trục liên kết chuỗi kinh tế quốc tế, mà cũng là trục "xương sống" về du lịch đối với TPHCM. Khi phát triển được trục hạ tầng du lịch cao cấp, hạ tầng giao thông hiện đại gồm đường sông, đường bộ, đường sắt song song kết nối từ TPHCM – Củ Chi – Núi Bà Đen - Tây Ninh, sẽ tạo ra không gian "trên bến dưới thuyền" sôi động cho hành lang sông Sài Gòn như cách các thành phố lớn trên thế giới đã thành công nhiều năm nay.

Bởi vậy, kế hoạch cụ thể để “đánh thức” những tiềm lực sẵn có của sông Sài Gòn, khơi dậy sức sống phồn hoa của dòng sông, định hình rõ nét vai trò đầu tàu của TP.HCM trong phát triển kinh tế -xã hội vùng Đông Nam Bộ, tiến đến mục tiêu trở thành top điểm đến hàng đầu châu Á vào năm 2030, thành phố toàn cầu vào năm 2045 là một trong những nhiệm vụ cấp thiết hàng đầu, cần được đưa vào Quy hoạch TP.HCM thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050.

Bà Nguyễn Thu Trà, Giám đốc dự án quy hoạch chiến lược phát triển hành lang sông Sài Gòn (AVSE Global) cho biết, liên danh tư vấn gồm AVSE Global và Viện Quy hoạch vùng Paris (IPR) đã phối hợp với Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP.HCM xây dựng ý tưởng, định hướng và phát triển dọc hành lang sông Sài Gòn, vận dụng kinh nghiệm quy hoạch quản lý sông Seine vào nghiên cứu các quy hoạch mà TP.HCM đang thực hiện.
Theo đó, với độ dài 256 km, riêng đoạn chảy qua TP.HCM khoảng 80 km, sông Sài Gòn được nhóm nghiên cứu đề xuất phát triển hành lang ven sông với 4 phân khu.

Phân khu 1 (khu Bắc kết nối bản sắc) dài 48km, từ TX.Thủ Dầu Một (Bình Dương) đến ranh giới TP.HCM và tỉnh Tây Ninh.

Phân khu 2 (giao diện trù phú và bao trùm) dài 25km, từ cầu đường sắt đến cầu Thủ Dầu Một.

Phân khu 3 (Thanh Đa trải nghiệm hạnh phúc) dài 13,5km, bao gồm bán đảo Thanh Đa và vùng phụ cận từ Quốc lộ 52 đến đường sắt TP.HCM - Hà Nội.

Phân khu 4 (khu trung tâm cánh cửa tương lai) dài 16km, chạy từ ngã ba sông Đồng Nai/Nhà Bè đến Quốc lộ 52.