DN Việt đổi mới sáng tạo: Không chỉ để tồn tại mà để lớn nhanh hơn

Đổi mới sáng tạo: Động lực cho thời kỳ tăng trưởng mới

Trong hai thập niên đầu của thế kỷ XXI, tăng trưởng của Việt Nam dựa chủ yếu vào xuất khẩu, FDI và nhân công giá rẻ. Đến nay, mô hình đó đã dần tới giới hạn. Thế giới thay đổi nhanh với các tiêu chuẩn xanh, yêu cầu công nghệ, chuỗi cung ứng thông minh và cạnh tranh dữ dội. Doanh nghiệp Việt, đặc biệt là khu vực tư nhân, đang đứng trước câu hỏi: Nếu không đổi mới, liệu còn chỗ để tồn tại?

Đổi mới sáng tạo (ĐMST) vì vậy trở thành “động cơ” của thời kỳ phát triển mới, không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua thách thức mà còn mở ra cơ hội tăng trưởng đột phá.

Theo Báo cáo Đổi mới sáng tạo toàn cầu 2025 của WIPO, Việt Nam xếp hạng 44/132 quốc gia, tiếp tục dẫn đầu nhóm các nước có thu nhập trung bình thấp. Điều này phản ánh nỗ lực mạnh mẽ của khu vực doanh nghiệp trong việc dịch chuyển sang mô hình dựa trên tri thức, công nghệ và sáng tạo.

Tại một diễn đàn mới đây, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: “Việt Nam đang bước vào ‘cuộc đổi mới lần hai’ – lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực trung tâm để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.”

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn đã đi đầu trong xu hướng này. Vinamilk tích hợp ESG vào chiến lược số hóa sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo và quản trị bằng dữ liệu. TH Group ứng dụng công nghệ nông nghiệp số để truy xuất nguồn gốc, kiểm soát carbon và tiết kiệm nước. Viettel phát triển mô hình “chuyển đổi số xanh”, vừa nâng cao hiệu quả hoạt động, vừa giảm phát thải. Masan Group công bố báo cáo thường niên nói rõ về chiến lược phát triển bền vững và đổi mới sáng tạo,...

Điểm chung của các DN hàng đầu này là đều đặt đổi mới sáng tạo vào trung tâm chiến lược phát triển dài hạn, không chỉ để tối ưu lợi nhuận, mà để thích ứng với tiêu chuẩn toàn cầu và khẳng định vị thế mới của doanh nghiệp Việt.

Phát triển bền vững: Đích đến của hành trình sáng tạo

Nếu đổi mới sáng tạo là “động cơ”, thì phát triển bền vững chính là hướng đi. Mô hình tăng trưởng mới của doanh nghiệp Việt đang gắn liền với hai trụ cột: số hóa để tối ưu – xanh hóa để tồn tại.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, quá trình chuyển đổi của doanh nghiệp Việt đang diễn ra với tốc độ ngày càng rõ nét. Báo cáo công bố Chỉ số chuyển đổi số quốc gia năm 2024 cho thấy Việt Nam đã “tăng tốc hướng tới chuyển đổi số toàn diện” nhờ nền tảng công nghệ, hạ tầng dữ liệu và các chính sách thúc đẩy năng lực số trong cộng đồng doanh nghiệp.

Cùng với đó, hướng đi bền vững và xanh hóa đang trở thành xu thế quản trị mới. Báo cáo của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) và Bộ Công Thương về hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng chuẩn xanh quốc tế chỉ ra rằng doanh nghiệp Việt đang đứng trước “bước ngoặt chiến lược”, khi tiêu chuẩn môi trường – xã hội – quản trị (ESG) dần trở thành điều kiện để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, mở ra lợi thế cạnh tranh mới cho doanh nghiệp, nhưng đòi hỏi đầu tư dài hạn vào công nghệ, minh bạch dữ liệu môi trường và mô hình tăng trưởng xanh.

Quá trình chuyển đổi kép đang diễn ra mạnh mẽ, nhưng không đồng đều. Khối doanh nghiệp lớn và FDI đang đi nhanh, trong khi phần đông Doanh nghiệp nhỏ và vửa (SMEs) còn gặp rào cản về vốn, công nghệ, nhân lực và chính sách hỗ trợ.

Theo kết quả nghiên cứu của Fiin Group, chuyển đổi kép trong SMEs nhìn chung vẫn ở mức khởi đầu. Phần lớn doanh nghiệp mới dừng lại ở việc số hóa từng khâu riêng lẻ, trong khi các hoạt động xanh hóa chủ yếu mang tính tuân thủ tối thiểu, chưa trở thành một chiến lược cốt lõi.

Đại diện Cục Phát triển Doanh nghiệp tư nhân và Kinh tế tập thể (APED), Bộ Tài chính cho rằng: "Khu vực SMEs cần được tiếp cận tín dụng xanh và chuyển giao công nghệ nhằm phát triển theo hướng số hóa và xanh hóa. Trong bối cảnh đó, hệ sinh thái hỗ trợ đổi mới sáng tạo - gồm chính sách tín dụng, đào tạo nhân lực, kết nối công nghệ - được xem là nhân tố quan trọng để doanh nghiệp Việt không chỉ thích ứng mà còn phát triển bền vững.

Điều đó có nghĩa là, để đổi mới sáng tạo thật sự trở thành động lực tăng trưởng, Việt Nam cần chính sách “bà đỡ” đủ mạnh – vừa thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ, vừa tạo khung thể chế khuyến khích mô hình kinh doanh xanh, kinh tế tuần hoàn và tiêu dùng bền vững.

Từ xu hướng đến tất yếu: Chuyển đổi để lớn nhanh hơn

Thế giới đang bước vào thời kỳ mà đổi mới sáng tạo không chỉ quyết định năng suất, mà còn quyết định sự sống còn. Với doanh nghiệp Việt, đây không còn là câu chuyện của “đi tắt đón đầu”, mà là “đi nhanh để không bị bỏ lại”.

Dữ liệu thực nghiệm cho thấy tác động rõ rệt của chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo tới năng suất doanh nghiệp Việt Nam. Một nghiên cứu của Trường Đại học Tài chính Marketing đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm từ mẫu đại diện gồm 18.057 quan sát của 4.514 doanh nghiệp vừa và nhỏ tại miền Nam Việt Nam về tác động của chuyển đổi số đến năng suất lao động cho thấy, các SMEs áp dụng phần mềm quản lý đạt năng suất lao động cao hơn 7.2% so với những doanh nghiệp chưa áp dụng công nghệ.

Kết quả tương tự được ghi nhận trong nghiên cứu của Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, khẳng định kỹ năng công nghệ số thể hiện qua 7 kỹ năng phổ biến có tác động tích cực đến năng suất lao động của doanh nghiệp. Cụ thể hơn, DN có nguồn nhân lực có kỹ năng công nghệ số cao có năng suất lao động cao hơn so với các DN có kỹ năng thấp.

Không chỉ trong lĩnh vực số hóa, các mô hình đổi mới hướng tới kinh tế xanh cũng cho thấy hiệu quả cao. Một nghiên cứu của Trường Kinh tế, Đại học Bách khoa Hà Nội thực hiện chỉ ra, đầu tư công nghệ xanh giúp doanh nghiệp đồng thời tăng năng suất và giảm chi phí vận hành.

Đó chính là bằng chứng cho thấy đổi mới sáng tạo – số hóa – xanh hóa đang tạo ra lợi thế cạnh tranh mới, và doanh nghiệp Việt đang có cơ hội vàng để bứt phá. Vấn đề còn lại là họ có đủ quyết tâm để đi đến cùng hay không.

Tại Hội thảo khoa học quốc gia “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững”, ông Huỳnh Thành Đạt - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương nhấn mạnh: “Phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo là yếu tố quyết định giúp Việt Nam đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số, hướng tới trở thành nước công nghiệp hiện đại vào năm 2030 và nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Trong khi đó, chuyển đổi xanh là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.”

Trong kỷ nguyên mà tiêu chuẩn xanh, kinh tế số và tri thức sáng tạo đang trở thành “luật chơi” toàn cầu, doanh nghiệp Việt cần nhiều hơn những quyết định táo bạo – đầu tư vào con người, vào công nghệ, và vào giá trị dài hạn. Bởi chỉ khi tự đổi mới mình mỗi ngày, doanh nghiệp mới đủ sức định hình tương lai của chính họ và của nền kinh tế Việt Nam.