Cách đây hơn một tuần, sau vụ việc 20 du khách Hàn Quốc tại Đà Nẵng than phiền khi bị cách ly vì đến từ vùng dịch Covid-19, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều ý kiến lo ngại, chẳng hạn “Như vậy liệu có làm mếch lòng khách du lịch Hàn Quốc?”, “Nhỡ Samsung rút khỏi Việt Nam thì sao?”...
Là một trong những nền kinh tế có độ mở lớn nhất thế giới, sự gắn kết về lợi ích giữa Việt Nam và nhiều quốc gia khác ngày càng được thể hiện đậm nét qua các chỉ số kinh tế lẫn trong chính cảm nhận của người dân. Rõ ràng, đóng góp của khách du lịch Hàn Quốc, của Samsung vào tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đã đủ lớn để người dân xem đó như một yếu tố mà chính quyền cần cân nhắc, dù là trong một hành động mang tính khẩn cấp giữa mùa bệnh dịch.
Dẫu vậy, “Nhỡ Samsung rút khỏi Việt Nam thì sao” không nên chỉ là một câu hỏi bất chợt. Khi doanh nghiệp này ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của chúng ta (có những năm kim ngạch xuất khẩu của Samsung chiếm khoảng 25% tổng kim ngạch xuất khẩu của đất nước), thì câu hỏi này xứng đáng để những nhà hoạch định chính sách phải suy ngẫm.
Như bất cứ mối quan hệ nào khác, việc hợp tác giữa Samsung với Việt Nam hiển nhiên phải được đặt trên cơ sở những lợi ích cốt lõi mà hai bên có thể tìm thấy trong mối quan hệ đó.
Truyền thông đã nói rất nhiều về những lợi ích mà Việt Nam có được khi Samsung xuất hiện. Trong nhiều năm, doanh nghiệp này đóng góp rất lớn vào vào mức tăng trưởng của ngành công nghiệp chế biến chế tạo, xuất khẩu lẫn tăng trưởng GDP. Có những năm, doanh thu của Samsung gần bằng 30% GDP của Việt Nam. Và có những năm (như 2017), các chuyên gia lẫn những nhà quản lý đều phải thừa nhận rằng “tăng trưởng kinh tế dựa nhiều vào Samsung (và Formosa)”.
Các chỉ số tăng trưởng ấn tượng tạo cảm giác rằng Việt Nam được hưởng lợi nhiều trong cuộc hợp tác, cho dù những gì Samsung nhận được cũng rất đáng kể. Bên cạnh các ưu đãi về thuế, đất đai, chi phí điện - nước… thì chi phí nhân công rẻ (thấp hơn 10 lần so với ở Hàn Quốc) và mức độ sẵn lòng làm thêm giờ của công nhân Việt Nam cũng là một yếu tố quan trọng.
Đặc biệt, so với các quốc gia đang phát triển khác mà Samsung cũng đang hướng đến như Ấn Độ, Bangladesh thì Việt Nam nắm giữ đồng thời hai ưu thế vượt trội: tình hình chính trị ổn định và vị trí gần sát Trung Quốc – nơi tập trung rất nhiều nhà sản xuất linh kiện lớn, là đầu vào cho các nhà máy lắp ráp điện thoại của Samsung.
Với những lợi ích rõ rệt thu được từ Việt Nam, chúng ta có thể kỳ vọng về nhiều năm hợp tác nữa với Samsung.
Nhưng điều đáng nói hơn là bên cạnh thành công, những hệ lụy của mối quan hệ Việt Nam – Samsung cũng đã bắt đầu xuất hiện. Đã có nhiều nhà phân tích cảnh báo về tình trạng lệ thuộc quá mức của nền kinh tế vào Samsung cũng như các doanh nghiệp FDI lớn. Khi chỉ có thể tham gia vào những khâu mang ít giá trị gia tăng nhất trong chuỗi giá trị toàn cầu như gia công hay lắp ráp, các doanh nghiệp nội địa sẽ không có nhiều cơ hội để nâng cao công nghệ và tham gia vào các công đoạn giá trị cao hơn như thiết kế, phân phối, marketing...
Về lâu dài, nếu chỉ làm gia công, doanh nghiệp nội địa sẽ không thể nâng cao năng lực và dễ dàng tan vỡ nếu có sự biến động trong chuỗi cung ứng – chẳng hạn nếu Samsung rời khỏi Việt Nam và mang theo toàn bộ những đơn hàng gia công đặc thù.
Rõ ràng, “Nhỡ Samsung rút khỏi Việt Nam” là tình huống cần được thảo luận ngay từ bây giờ, đặc biệt là đối với các địa phương đang có sự đầu tư lớn của Samsung như Bắc Ninh hay Thái Nguyên.
Năm 2018, người viết bài này đã tham gia một nhóm nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của tỉnh Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu khẳng định lại hai thực trạng đã được báo chí phản ánh từ năm 2014: thứ nhất, nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp cấp ba đã không chọn vào đại học mà chọn đi làm công nhân cho Samsung Thái Nguyên; thứ hai, doanh nghiệp này cũng là điểm đến của rất nhiều sinh viên tốt nghiệp đại học.
Khi biểu diễn số lượng sinh viên ở Thái Nguyên qua các năm, các đồ thị đều đi lên, cho đến khi tất cả đồng loạt giảm vào năm 2013. Xu hướng giảm này còn kéo dài cho đến 2018. Có lẽ không phải là trùng hợp khi năm 2013 chính là năm mà Samsung bắt đầu đầu tư vào địa phương này.
(Nguồn: tác giả vẽ lại từ số liệu Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên)
Chỉ thuần túy làm gia công lắp ráp nên Samsung Thái Nguyên không yêu cầu trình độ đại học đối với công nhân. Họ từ chối luôn các cử nhân ứng tuyển vì sợ cử nhân chỉ xem đây là công việc tạm thời và sẽ sớm nhảy việc. Tuy vậy, chuyện “cử nhân giấu bằng đại học đi làm công nhân” ở Samsung phổ biến đến mức trên mạng internet, giới tuyển dụng công nhân vẫn truyền tai nhau “thủ thuật phát giác cử nhân” bằng cách kiểm tra vết chai ở bàn tay, còn một phỏng vấn khác cho thấy trong một tổ làm việc có 20 công nhân thì đã có đến 6 cử nhân.
Chuyện “cử nhân giấu bằng đi làm công nhân” thách thức rất nhiều kết quả nghiên cứu vốn cho rằng thu nhập của một người tỉ lệ thuận với số năm đi học của người đó. Tuy vậy, sẽ dễ lí giải nếu đặt mức lương công nhân Samsung 7-8 triệu bên cạnh mức lương gần 3 triệu ở khu vực nhà nước, hoặc 4-5 triệu ở khu vực tư nhân cho cử nhân mới ra trường. Về lâu dài, nguy cơ suy giảm nguồn nhân lực trình độ đại học của Thái Nguyên là có thật.
Bên cạnh đó, sẽ còn là một sự lãng phí rất lớn công sức và thời gian của cá nhân, tiền bạc của gia đình và nguồn lực của xã hội nếu những người tốt nghiệp đại học không thể duy trì và phát triển kiến thức và kỹ năng của họ.
Mặc dù làm việc trong công xưởng sản xuất ra những chiếc điện thoại tiên tiến hàng đầu thế giới, nhưng công việc của những cử nhân này chỉ dừng lại ở việc vặn ốc. Bài toán đặt ra là: sau nhiều năm, tương lai của lực lượng lao động kỹ năng thấp này sẽ như thế nào, khi mà kiến thức đã thui chột và cơ hội nâng cao trình độ nghề nghiệp gần như bằng không?
Câu hỏi “Nhỡ Samsung rút khỏi Việt Nam thì sao” một lần nữa cần phải được đặt ra ngay từ bây giờ, bởi áp lực giải quyết việc làm cho hơn 60.000 nhân công thiếu kỹ năng sẽ là rất lớn.
Không chỉ chất lượng nhân lực, mà cơ cấu nhân lực của Thái Nguyên cũng đang bị thách thức khi mặt bằng lương cao của Samsung đang liên tục thu hút người từ các ngành nghề khác. Một nghiên cứu cho thấy khoảng 18.000 lao động của tỉnh này đã chuyển sang làm việc cho các doanh nghiệp thuộc cụm ngành điện tử với Samsung là hạt nhân.
Có thể nói, sự có mặt của Samsung tại Thái Nguyên đã làm thay đổi đáng kể cơ cấu lao động theo nhóm ngành của địa phương. Các doanh nghiệp nội địa khác phải chịu sự cạnh tranh to lớn trước sức hút nhân lực từ Samsung.
Năm 2018, trong số 29 doanh nghiệp Việt Nam là nhà cung ứng cấp 1 của Samsung, không hề có doanh nghiệp nào trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Liệu có phải chính vì nguồn nhân lực được đào tạo bài bản đã bị suy giảm cũng như bị hút về phía Samsung cho nên đã không có một doanh nghiệp nội địa nào ở Thái Nguyên đủ điều kiện trở thành nhà cung ứng cấp 1 của ông lớn này?
“Tấm huy chương nào cũng có mặt trái”, câu nói này cũng đúng với các doanh nghiệp FDI lớn như Samsung hay Formosa. Đó có thể là những động lực to lớn hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, nhưng cũng có thể đem lại nhiều hệ lụy khó nhìn thấy hơn và chỉ bộc phát trong dài hạn.
Sẽ dễ dàng quan sát khí thải hay nước thải từ một nhà máy thép, nhưng sẽ khó hơn nhiều để nhận ra sự xói mòn trong năng lực thay đổi và sáng tạo của doanh nghiệp nội địa hay sự xáo trộn trong cơ cấu nhân lực địa phương. Đó là lí do ngay trong mỗi bước phát triển, chúng ta phải luôn nhìn lại, nhắc nhở nhau và tự đặt câu hỏi cho chính mình. Có thể bắt đầu bằng một câu đơn giản thôi: “Nhỡ Samsung rút khỏi Việt Nam thì sao?”
(*) Thạc sĩ Chính sách công, cấp bởi Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, hiện đang làm việc tại Cơ quan hợp tác quốc tế Đức (GIZ).
Tags:
(VNF) - Tiêu dùng của người dân chiếm gần 64% GDP đang suy yếu, kéo theo niềm tin giảm mạnh. Trong bối cảnh xuất khẩu bấp bênh, đầu tư công chậm giải ngân, các chuyên gia cảnh báo: muốn đạt tăng trưởng 10%, Việt Nam phải khơi thông túi tiền và củng cố niềm tin tiêu dùng của dân.
(VNF) - Quá trình M&A trong lĩnh vực giáo dục không chỉ là vấn đề tài chính mà còn đòi hỏi sự nhạy bén trong quản trị văn hóa và vận hành. Đây là bài học mà ông Punendu Sharma, Giám đốc đầu tư (CIO) của EQuest Education Group, rút ra sau nhiều năm tham gia các thương vụ M&A tại Việt Nam.
(VNF) - Quỹ đất xanh tại các thành phố lớn đang dần thu hẹp, đặt ra thách thức với các cơ sở giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh. Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trò chuyện với bà Lê Nguyễn Trung Nguyên – Tổng giám đốc Hệ thống Giáo dục Victoria School về cách tiếp cận mô hình xanh, các cân nhắc về chi phí và vận hành, cũng như những khó khăn thực tế khi áp dụng tại môi trường đô thị Việt Nam.
(VNF) - Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đặt mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm giai đoạn 2026–2030 – một tham vọng rất lớn trong bối cảnh mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và FDI đã cạn dư địa. Các chuyên gia nhấn mạnh, muốn đạt được mục tiêu này, Việt Nam phải chuyển sang tăng trưởng dựa trên việc tăng năng suất và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - TS Nguyễn Minh Cường cho rằng khi bàn về việc xây dựng trung tâm tài chính, cần đặt vấn đề trong bối cảnh: Liệu đây có phải là bước phát triển tiếp theo sau giai đoạn tự do hóa thương mại? Trung tâm tài chính có thể trở thành xuất phát điểm và động lực để thúc đẩy quá trình tự do hóa tài chính hay không?
(VNF) - Việt Nam đang hoàn thiện thể chế để thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ, coi tri thức và công nghệ là động lực tăng trưởng mới và bền vững. Để làm điều đó, việc tạo hành lang pháp lý rõ ràng sẽ mở 'đường băng' đưa kết quả nghiên cứu và sáng tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường, thúc đẩy nền kinh tế tri thức.
(VNF) - Theo các chuyên gia, hiện tại là giai đoạn "vàng" để doanh nghiệp Việt tận dụng cơ hội từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA). Tuy nhiên, các quy định mới của EU về phát triển bền vững và bảo hộ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động thích ứng, nếu không muốn bỏ lỡ lợi thế mà EVFTA mang lại.
(VNF) - Cơ chế Nhà nước đặt hàng doanh nghiệp tham gia vào các dự án lớn không chỉ mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc xây dựng xây dựng đội ngũ doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh mà còn mở ra cơ hội để nâng cao năng lực nội sinh cho nền kinh tế.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, trí tuệ nhân tạo (AI) phải đi trong một “hành lang hẹp” giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta là định hướng bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại.
(VNF) - TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng, nếu không có đột phá mạnh mẽ về thể chế và nâng cao năng suất, chất lượng, nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn tăng trưởng theo chiều rộng.
(VNF) - Bà Đào Thị Thu Thủy, Giám đốc chương trình MBA, Chánh văn phòng Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) khẳng định, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò trung tâm trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số mà Việt Nam hướng tới trong những thập niên tới, nhờ vàosức mạnh của động lực nội sinh, tính linh hoạt cao, khả năng tạo việc làm lớn và sức cạnh tranh ngày càng gia tăng.
(VNF) - TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, cho rằng Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng, bởi mô hình dựa nhiều vào mở rộng nguồn lực đã bộc lộ hạn chế. Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, nền kinh tế cần chuyển dịch sang hướng chú trọng hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - Trong bối cảnh pháp luật còn chồng chéo, việc phân định rủi ro kinh doanh thông thường và hành vi vi phạm hình sự không hề dễ dàng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện thể chế để bảo vệ doanh nghiệp, doanh nhân, đồng thời giữ nghiêm kỷ cương pháp luật. Tạp chí Đầu tư Tài chính đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SB Law, về vấn đề này.
(VNF) - Theo nữ tỷ phú Nguyễn Thị Phương Thảo, chuyện "giải cứu" HoSE cho thấy khu vực tư nhân hoàn toàn có đủ năng lực thúc đẩy các lĩnh vực công nghệ then chốt.
(VNF) - Ngô Bình An, sinh năm 2009 tại Cà Mau, hiện là một trong những gương mặt trẻ được quan tâm trong lĩnh vực an ninh mạng tại Việt Nam.
(VNF) - Từ câu chuyện của VEAM, có thể thấy Nhà nước cần đứng ra tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển ngành ô tô - xe máy Việt Nam.
(VNF) - Theo ông Hồ Đức Thắng - Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia, việc đưa AI vào giảng dạy ngay từ bậc tiểu học là bước đi táo bạo, song để “đi nhanh mà chắc”, cần một lộ trình thận trọng, khả thi và đặt an toàn cũng như chất lượng giáo dục lên hàng đầu.
(VNF) - Bà Natalie Nguyễn – Chuyên gia hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành bán dẫn quốc tế cho rằng Việt Nam đang đứng trước một “cửa sổ cơ hội” hiếm hoi để chen chân vào bản đồ bán dẫn thế giới, nếu có chiến lược đúng và hành động kịp thời.
(VNF) - Ông Chu Thúc Đạt - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo nhận định: "Đổi mới sáng tạo không thể chỉ dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm mà phải được thương mại hóa, tạo ra giá trị thực tiễn. Chuyển giao công nghệ trở thành chiếc cầu nối giúp đưa ý tưởng và kết quả nghiên cứu ra thị trường, giải quyết các bài toán của quốc gia, ngành và địa phương, đồng thời mở ra dòng chảy giá trị mới cho doanh nghiệp".
(VNF) - Theo TS. Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp VCCI, để xây dựng nền công nghiệp tự chủ và hùng cường, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao năng lực, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và các tổ chức hỗ trợ trong việc mở rộng khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng nội địa và toàn cầu.
(VNF) - AI và công nghệ được xem là “ánh sáng” của thời đại mới, mở ra cơ hội giúp Việt Nam bứt phá. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, song hành với khát vọng đi nhanh, đất nước phải bảo đảm an sinh xã hội, đầu tư cho con người và thu hẹp khoảng cách công nghệ, nếu không sẽ tạo ra những bất bình đẳng mới.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng, chiến lược phát triển AI của Việt Nam là “vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn”. AI phải phục vụ con người, là trợ lý cho con người, không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người với tầm nhìn tầm nhìn AI sẽ trở thành “hạ tầng trí tuệ” của quốc gia.
(VNF) - Đại tướng Lương Tam Quang - Bộ trưởng Bộ Công an cảnh báo: Trí tuệ nhân tạo có thể bị lợi dụng vào các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, hoặc dẫn tới các dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng, thông tin và dư luận
(VNF) - Theo ông Nguyễn Văn Hậu - CEO NetVietTV, Chủ tịch VSBC, AI đang bùng nổ toàn cầu, nhưng tại Việt Nam, tỷ lệ người dùng AI đúng cách chưa tới 5%. Nguyên nhân không nằm ở “prompt chưa hay” mà ở chỗ chưa có tư duy hệ thống, thiếu chiến lược dữ liệu và dễ sa vào trào lưu FOMO.
(VNF) - Các chaebol Hàn Quốc sử dụng đòn bẩy tài chính rất cao trong thời kỳ phát triển công nghiệp và cao hơn đáng kể Vingroup của Việt Nam hiện nay - vốn cũng đang dồn lực phát triển mảng công nghiệp.
(VNF) - Tiêu dùng của người dân chiếm gần 64% GDP đang suy yếu, kéo theo niềm tin giảm mạnh. Trong bối cảnh xuất khẩu bấp bênh, đầu tư công chậm giải ngân, các chuyên gia cảnh báo: muốn đạt tăng trưởng 10%, Việt Nam phải khơi thông túi tiền và củng cố niềm tin tiêu dùng của dân.
(VNF) - Dự án Khu phức hợp công nghiệp – đô thị – dịch vụ Tiên Tiến (Mường Central) do Công ty cổ phần Thương mại Dạ Hợp thực hiện, với quy mô diện tích lên tới 82ha.
