SME trước nguy cơ bị bỏ lại phía sau, trợ lực nào để DN nội vượt lên?

Niềm tin doanh nghiệp 2025: Cơ hội mở rộng đang hình thành

Bức tranh kinh tế toàn cầu những năm gần đây ghi nhận nhiều biến động: thương mại quốc tế đối mặt căng thẳng thuế quan, chuỗi cung ứng toàn cầu thay đổi nhanh chóng, trong nước lãi suất và chi phí vốn còn là gánh nặng. Thế nhưng, theo Báo cáo Niềm tin Kinh doanh 2025 do Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Tư nhân (BNPT) công bố, niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam đã có sự khởi sắc rõ rệt so với năm trước.

Cụ thể, tỷ lệ doanh nghiệp có kế hoạch mở rộng sản xuất và kinh doanh đã tăng từ 1,7% vào cuối năm 2024 lên 2,4% trong năm 2025. Dù mức tăng có vẻ khiêm tốn, nhưng theo đánh giá của giới chuyên gia, đây là tín hiệu tích cực, cho thấy sức chịu đựng và khát vọng phát triển của doanh nghiệp trong bối cảnh nhiều biến số bất định. Trong đó, ngành công nghiệp ghi nhận mức điểm trung bình 2,8% – cao nhất trong các lĩnh vực được khảo sát – phản ánh niềm tin mạnh mẽ vào khả năng phục hồi và mở rộng của khối sản xuất.

Các chuyên gia nhận định, việc niềm tin cải thiện phần nào đến từ sự điều hành vĩ mô ổn định: lạm phát được kiểm soát, tỷ giá không biến động mạnh, các hiệp định thương mại tự do tiếp tục phát huy hiệu quả. Ngoài ra, nhu cầu dịch chuyển đầu tư sản xuất từ các tập đoàn đa quốc gia trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung đã mở ra cơ hội cho Việt Nam, từ đó khích lệ doanh nghiệp nội địa tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, để chuyển hóa niềm tin thành hành động cụ thể, nhiều doanh nghiệp nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách hỗ trợ rõ ràng hơn: cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện tiếp cận vốn và đất đai, đồng thời có khung pháp lý cho phát triển sản xuất xanh, bền vững. Các nhà phát triển khu công nghiệp cũng cho rằng thay vì áp dụng đồng loạt một chuẩn mực xanh – thông minh, cần có sự đa dạng về phân khúc để phù hợp với nhiều loại hình nhà đầu tư. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, có thêm cơ hội lựa chọn mô hình phù hợp với khả năng tài chính của mình.

Góc nhìn SME: Khó khăn và giải pháp

Trái ngược với bức tranh lạc quan từ chỉ số niềm tin, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) vẫn đối mặt hàng loạt thách thức khi bước vào kế hoạch mở rộng sản xuất.

Theo các chuyên gia tại Tọa đàm Chiến lược đầu tư hiệu quả và mở rộng sản xuất công nghiệp cho doanh nghiệp SME trong khuôn khổ triển lãm quốc tế Viet Industry 2025, trở ngại lớn nhất chính là vấn đề vốn và tối ưu chi phí đầu tư, vận hành. Chỉ số khó khăn của doanh nghiệp SME trong 5 năm qua có xu hướng tăng, đến 57% trong năm 2024. Trong đó đặc biệt là khó khăn về vốn và tiếp cận tín dụng. Dù Ngân hàng Nhà nước đã nới hạn mức tín dụng, nhưng lãi suất thương mại vẫn cao so với khả năng chịu đựng của nhiều SME. Không ít doanh nghiệp phải vay tín dụng ngoài hệ thống ngân hàng với chi phí lớn, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh.

Có doanh nghiệp chia sẻ, họ muốn đầu tư một nhà máy theo tiêu chuẩn xanh để đáp ứng yêu cầu ESG từ khách hàng quốc tế, song lại không biết bắt đầu từ đâu và lo ngại chi phí đầu tư ban đầu. Ngoài ra, chi phí vận hành trong các khu công nghiệp cũng là vấn đề khiến nhà đầu tư cân nhắc.

Ông Cao Đại Thắng - Chủ tịch HĐQT Intech Group nhận định, một phần khó khăn nữa đến từ bên ngoài, những bất ổn chính trị của thế giới, chính sách thuế quan, tình hình sau sáp nhập doanh nghiệp đang chờ mọi thứ ổn định và rõ ràng.

Tiếp theo là vấn đề nhân lực. Trước đây, khi xây dựng nhà máy, nhiều doanh nghiệp có thói quen tự làm tất cả từ khâu xây dựng, vận hành, đến cải tạo cảnh quan như trồng cây, san lấp mặt bằng… Việc “tự tay làm” được cho là tiết kiệm, nhưng thực tế lại bộc lộ nhiều hạn chế, nhất là tại miền Bắc, nơi sự cạnh tranh gay gắt khiến doanh nghiệp dễ bị sa lầy trong quá trình triển khai.

Khó khăn tiếp theo đến từ kinh nghiệm xây dựng. Nhiều chủ đầu tư muốn tiết kiệm chi phí ban đầu, cắt giảm vài trăm triệu đồng ở hạng mục tư vấn hay thiết kế. Tuy nhiên, khoản tiết kiệm trước mắt lại dẫn đến phát sinh chi phí lớn hơn về sau, khiến tiến độ kéo dài, chi phí vận hành đội lên nhiều lần. Không ít trường hợp, vì thiếu tư vấn chuyên nghiệp mà nhà máy sau khi hoàn thành không đạt hiệu quả như kỳ vọng, thậm chí không kịp thời đưa vào sản xuất, dẫn đến mất cơ hội kinh doanh.

Một ví dụ điển hình là có doanh nghiệp từng lên kế hoạch xây dựng “nhà máy trong mơ” với kỳ vọng hiện đại, tiết kiệm chi phí, nhưng do thiếu tư vấn và kinh nghiệm, dự án rơi vào bế tắc, không thể vận hành đúng tiến độ, mất cơ hội cạnh tranh.

Ông Cao Phan Tuân, Trưởng phòng cấp cao phòng marketing khu công nghiệp VSIP Bắc Ninh và VSIP Lạng Sơn chia sẻ, một khó khăn lớn đối với các nhà đầu tư nhỏ, đặc biệt là doanh nghiệp FDI quy mô vừa và nhỏ, chính là việc tiếp cận quỹ đất và nhà xưởng phù hợp. Rất nhiều khách hàng đặt câu hỏi liệu có nhà xưởng dưới 3.000 m² hay 4.000 m² để bắt đầu quy mô nhỏ hay không. Thực tế, nguồn cung phân khúc này còn hạn chế, khiến doanh nghiệp khó triển khai kế hoạch bước đầu.

Cùng quan điểm, bà Trần Vân Khánh - Giám đốc Công ty tư vấn đầu tư VKI cho biết, một khó khăn khác của doanh nghiệp vừa và nhỏ là lựa chọn vị trí, địa điểm và khu vực đầu tư. "Nhiều doanh nghiệp sau khi đi khảo sát còn băn khoăn vì đầu tư nhà máy sản xuất là một tài sản bền vững trong thời gian dài, có thể là 50-70 năm, họ chưa biết tiêu chí quan trọng nhất để lựa chọn địa điểm đặt nhà máy, nên họ cân nhắc rất kỹ", bà Khánh nói.

Ngoài ra, theo ông Đào Ngọc Long - Tổng giám đốc tập đoàn vật liệu xây dựng Greenpan, các doanh nghiệp khi bước ra thị trường quốc tế thường đối diện với yêu cầu về tiêu chuẩn rất khắt khe. Nhiều doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt là SME, gặp khó khăn khi không biết nên bắt đầu từ đâu, hoặc rơi vào tình trạng “quá nhiều tiêu chuẩn” khiến quá trình tiếp cận bị bế tắc.

Thực tế này đặt ra yêu cầu cho cả Nhà nước và khu vực tư nhân: cần hình thành những khu công nghiệp, cụm công nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, tích hợp sẵn hạ tầng xanh cơ bản, để SME có thể “cắm” vào mà không phải gánh chi phí đầu tư ban đầu quá lớn.

Một giải pháp được các chuyên gia khuyến nghị là SME nên lựa chọn thuê nhà xưởng có sẵn, thay vì đầu tư mới. Điều này giúp giảm rủi ro vốn đầu tư ban đầu, đồng thời tận dụng được kinh nghiệm xây dựng của nhà phát triển. Sau khi hoạt động ổn định, doanh nghiệp có thể mở rộng dần quy mô hoặc chuyển sang đầu tư dài hạn.

"Thay vì bỏ ra hàng trăm tỷ đồng để dựng nhà máy, họ có thể chỉ cần vài trăm nghìn USD để thuê xưởng, tập trung nguồn lực vào xoay vòng vốn, phát triển sản phẩm và thị trường. Đây cũng là cách giúp doanh nghiệp duy trì sự linh hoạt, giảm rủi ro và nhanh chóng thích ứng với thay đổi" - Ông Cao Đại Thắng nhận định.

Ông Đào Ngọc Long chia sẻ, việc đạt được các chứng chỉ, tiêu chuẩn quốc tế không phải chuyện ngày một ngày hai, mà là cả một quá trình dài, thậm chí kéo dài 5–10 năm. “Điều đầu tiên là phải tìm hiểu kỹ lưỡng, tham khảo từ sản phẩm và nhà cung cấp ở các nước phát triển. Họ đang áp dụng tiêu chuẩn nào, tại sao họ áp dụng, hiệu quả mang lại ra sao. Khi hiểu được bản chất, doanh nghiệp mới có thể quyết định theo đuổi con đường đó,” ông nói.

Theo ông, để đạt được các tiêu chuẩn quốc tế, yếu tố quan trọng nhất là sự kiên trì và quyết tâm từ lãnh đạo. Doanh nghiệp không thể tự làm một mình, mà phải phối hợp với các tổ chức chứng nhận, trải qua quá trình kiểm tra, đánh giá và giám sát liên tục.

“Đây là một quá trình tốn kém và đòi hỏi rất nhiều nỗ lực, nhưng lợi ích mang lại cũng rất lớn. Khi đã có tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp dễ dàng được ưu tiên trong các dự án, đặc biệt là những dự án có vốn nước ngoài hay các tập đoàn đa quốc gia. Uy tín được nâng cao, niềm tin từ khách hàng cũng lớn hơn,” ông Long nhấn mạnh.

Dẫu vậy, ông cũng thừa nhận mỗi doanh nghiệp có một hành trình riêng. Không phải công ty nào cũng đủ nguồn lực để theo đuổi tất cả các chứng chỉ quốc tế. Quan trọng là doanh nghiệp xác định rõ mục tiêu, lựa chọn tiêu chuẩn phù hợp và kiên trì theo đuổi, thay vì “ôm đồm” hoặc chạy theo phong trào.

Ông Cao Phan Tuân cho biết: "Trước tiên là thay đổi tư duy, thay vì tập trung toàn bộ vốn cho hạ tầng ngay từ đầu, hãy phân bổ hợp lý để vừa đầu tư, vừa duy trì dòng vốn lưu động cho sản xuất kinh doanh. Ngoài ra, doanh nghiệp nên khai thác tối đa các gói ưu đãi từ Nhà nước, từ các tổ chức quốc tế, cũng như từ chính các tập đoàn trong chuỗi cung ứng toàn cầu dành cho doanh nghiệp SME, doanh nghiệp xanh cũng như từ chính các tập đoàn đa quốc gia trong chuỗi cung ứng".

Các chuyên gia nhận định, bức tranh doanh nghiệp Việt Nam năm 2025 đang mở ra hai gam màu rõ nét: sự lạc quan thể hiện qua chỉ số niềm tin tăng trưởng, song song với khó khăn hiện hữu, đặc biệt đối với khối SME. Nếu Nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp cùng tháo gỡ nút thắt về vốn, đất đai, nhà xưởng và tư vấn chuẩn xanh, thì làn sóng mở rộng sản xuất kinh doanh sẽ không chỉ là kỳ vọng trên giấy. Đó sẽ là bước tiến quan trọng, biến niềm tin thành sức bật thực tế, góp phần vào mục tiêu tăng trưởng bền vững và nâng tầm vị thế kinh tế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.