Tự do tài chính: Trạng thái an tâm hay thật nhiều tiền và tài sản?

'Tự do tài chính là một trạng thái, không phải cột mốc'

Trong nhiều năm qua, khái niệm “tự do tài chính” được nhắc đến ngày càng nhiều và thường gắn liền với một đích đến cụ thể: đạt đến một mức tài sản hay thu nhập thụ động đủ lớn để không cần đi làm mà vẫn sống thoải mái.

Tuy nhiên, BTV Ngọc Trinh - gương mặt quen thuộc của VTV, cho rằng tự do tài chính là trạng thái mà chúng ta cần duy trì trong suốt cuộc đời, thông qua việc kiểm soát chi tiêu và đầu tư dài hạn.

Trong chương trình Money Date, cô chia sẻ: “Nhiều người nghĩ tôi đạt được tự do tài chính khi tôi kiếm được thật nhiều tiền nhưng mà sai rồi! Khi bạn có 100 triệu đầu tiên, bạn sẽ muốn có 200 triệu, rồi 1 tỷ, 5 tỷ, hoặc thậm chí 100 tỷ. Đó là những cột mốc mà mỗi người có thể đặt ra để phấn đấu, nhưng không phải là sự tự do tài chính. Câu chuyện đến cuối cùng vẫn quay về vấn đề kiểm soát cơn nghiện mua sắm nói riêng và chi tiêu nói chung. Nếu không, có bao nhiêu tiền cũng vẫn là không đủ để tự do.”

Theo BTV Ngọc Trinh, tự do tài chính không phải lúc nào cũng gắn với sự giàu có. Thực tế, phần lớn chúng ta từng trải qua trạng thái này trong đời, dù chỉ thoáng qua. Đó có thể là khi một người cảm thấy an tâm, không phải nơm nớp lo sợ thiếu tiền mỗi lần chi tiêu, hoặc khi có thể dành ra một khoản tiết kiệm mà vẫn đảm bảo mức sống thoải mái.

Cô nhấn mạnh: “Trinh nghĩ phần lớn chúng ta đều đã từng có sự tự do tài chính trong đời. Nó đơn giản là cảm giác an tâm, không phải lo mình không đủ tiền khi muốn mua thứ này, làm việc kia; hay có thể dành một khoản tiền ra để tiết kiệm mà vẫn sống thoải mái. Thế nên Trinh tin tự do tài chính là một trạng thái, không phải là đích đến cuối cùng.”

Bên cạnh đó, Ngọc Trinh cũng dành lời khuyên riêng cho thế hệ gen Z – nhóm đang bước vào giai đoạn xây dựng nền móng cho sự nghiệp và tài chính cá nhân. Theo cô, tuổi trẻ có thể chưa có nhiều tiền, nhưng lại sở hữu một đặc quyền quý giá hơn cả, đó là thời gian. “Khi còn trẻ, các bạn có thể chưa có nhiều tiền nhưng đổi lại, bạn có một đặc quyền khác, chính là thời gian. Hãy quản lý thời gian của mình thật tốt, đó là nền tảng cho sức khỏe tài chính của chính bạn về sau".

Cô cũng cảnh báo về những cạm bẫy từ thói quen tiêu xài thiếu kiểm soát: “Đừng quá sa đà vào những thú vui tạm thời, đừng dùng cảm xúc để tiêu tiền và phải thật cẩn trọng trong việc hình thành thói quen chi tiêu. Mọi cơn nghiện đều bắt đầu từ những thói quen nhỏ mỗi ngày. Một món đồ bạn mua, cái giá bạn phải trả có thể không chỉ đơn thuần là giá thành của sản phẩm đó mà còn có thể là cả thời gian và sức lực về sau.”

Bắt đầu ngay, từ những quyết định nhỏ mỗi ngày

Chuyên gia tài chính cá nhân Lâm Tuấn tiếp cận vấn đề từ khía cạnh tính toán cụ thể, chiến lược tài chính và sự kỷ luật trong dài hạn. Ông cho rằng tự do tài chính không đồng nghĩa với việc nghỉ hưu hay ngừng lao động, mà là “có quyền chọn làm hay không làm”.

Trong các buổi tư vấn, ông thường gặp những câu hỏi quen thuộc: “Bao nhiêu tuổi thì mới coi là tự do tài chính? Và nếu bây giờ bắt đầu, liệu có kịp không?” Theo ông, ở độ tuổi 40–45, rất nhiều người mới bắt đầu cảm thấy sốt ruột và tự vấn mình.

Ông Tuấn chia sẻ ba kịch bản điển hình. Thứ nhất là kịch bản đẹp, khi một người bắt đầu tích lũy từ tuổi 25, mỗi tháng đều đặn dành 20–30% thu nhập để tiết kiệm và đầu tư. Họ không dồn tất cả vào một kênh, mà phân bổ hợp lý giữa tiền gửi, vàng, bảo hiểm, cổ phiếu và quỹ trái phiếu. Sau khoảng 20 năm, ở tuổi 45, khối tài sản ròng có thể đạt 5–7 tỷ đồng. Dù chưa phải giàu có, nhưng con số này đủ để họ sống thoải mái và không bị công việc bóp nghẹt.

Kịch bản thứ hai, phổ biến hơn, là những người có thu nhập tốt nhưng chi tiêu hết, sống theo phương châm “tháng nào hay tháng đó”. Họ có nhà, có xe, đi du lịch thường xuyên, nhưng tài sản ròng lại gần như trống rỗng. Đến tuổi 45, họ vẫn phải lao động cật lực vì chỉ cần ngưng việc một năm, chi phí sinh hoạt sẽ nhanh chóng tiêu sạch mọi thứ. Ở trường hợp này, họ trở thành “con tin” của chính lối sống do mình tạo ra, và tự do tài chính trở nên xa vời.

Kịch bản thứ ba là khi một người nhận ra sự cần thiết của tự do tài chính quá muộn và cố gắng chạy nước rút bằng những kênh đầu tư rủi ro cao như chứng khoán nóng, bất động sản lướt sóng hay tiền mã hóa. Với tâm lý “chậm còn hơn không”, họ thường lao vào nhanh chóng, nhưng càng gấp gáp càng dễ mất tiền. Không ít người 45 tuổi phải bắt đầu lại từ con số 0, trong khi gánh nặng còn lớn hơn vì vừa lo cho con cái, vừa phải trả nợ.

Từ ba kịch bản này, ông Lâm Tuấn rút ra nhiều bài học quan trọng. Thứ nhất, thời điểm tốt nhất để bắt đầu xây dựng tự do tài chính là từ 20–25 tuổi, bởi khoảng thời gian này dài đủ để tích lũy và thử sai. Tuy nhiên, thời điểm thực tế thứ hai là ngay hôm nay, bất kể bạn đang ở độ tuổi nào. Thứ hai, để đảm bảo sự bền vững, mỗi người cần duy trì ít nhất ba lớp tài sản: lớp an toàn gồm tiền mặt, bảo hiểm và tiền gửi; lớp tăng trưởng với cổ phiếu, quỹ đầu tư và kinh doanh; cùng lớp bảo vệ như vàng và bất động sản.

Một công cụ khác được ông nhắc đến là “nguyên tắc 4%”. Theo đó, muốn nghỉ hưu sớm và duy trì mức sống ổn định, tổng tài sản của bạn cần gấp 25 lần chi tiêu hằng năm. Nếu một gia đình chi tiêu khoảng 500 triệu đồng mỗi năm, họ cần có ít nhất 12,5 tỷ đồng để đảm bảo an toàn tài chính. Bên cạnh các con số, ông nhấn mạnh rằng rủi ro lớn nhất không đến từ thị trường, mà từ chính thói quen chi tiêu và khả năng kỷ luật của bản thân.

“45 tuổi chưa phải là muộn, nhưng cũng không còn nhiều thời gian để thử sai,” ông nói. Theo ông, để bắt đầu, mỗi người cần ngồi xuống tính toán rõ ràng chi phí sinh hoạt hằng năm, viết ra giá trị tài sản ròng hiện có và lựa chọn một chiến lược đầu tư vừa sức. Chỉ cần kiên định với chiến lược đó trong 5–10 năm, kết quả sẽ khác biệt.

“Tự do tài chính không phải giấc mơ hão huyền. Nó là kết quả của hàng trăm quyết định nhỏ, lặp đi lặp lại trong nhiều năm. Nếu bạn đang ở tuổi 45, hãy coi hôm nay là ngày đầu tiên – tốt hơn là chờ đến 50 và hỏi lại ‘liệu có kịp không?’" - Ông Lâm Tuấn kết luận.