'Việt Nam cần liên tục đánh giá lợi thế cạnh tranh của mình'

Hiệp hội Doanh nghiệp Mỹ (AmCham) Hà Nội được thành lập năm 1994, đến nay đã trải qua 30 năm hoạt động và phát triển. Nhân dịp kỷ niêm 30 năm hoạt động của AmCham, Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với ông Adam Sitkoff – Giám đốc điều hành AmCham Hà Nội, về chặng đường phát triển đã qua cũng như những định hướng trong thời gian tới.

- Trước hết, xin chúc mừng cột mốc 30 năm của AmCham Hà Nội. Thưa ông, so với thời điểm AmCham bắt đầu hoạt động năm 1994, Việt Nam đã thay đổi như thế nào? AmCham đã đóng góp gì vào những thay đổi ở Việt Nam?

Thật đáng mừng cho nhân dân Việt Nam và Mỹ khi hai nước chúng ta đã có thể vượt qua những bi kịch trong quá khứ để xây dựng một tình hữu nghị sôi động và bền chặt như vậy. Thông qua đối thoại thẳng thắn và cam kết mạnh mẽ để thành công của lãnh đạo hai nước, Việt Nam và Mỹ hiện là Đối tác chiến lược toàn diện và cả hai nước hợp tác, làm việc cùng nhau trên nhiều lĩnh vực.

Thương mại là nền tảng của mối quan hệ song phương và những thay đổi to lớn đã diễn ra trong quá trình phát triển của cộng đồng doanh nghiệp Mỹ tại đây. Ngay sau khi nối lại quan hệ kinh tế cách đây 30 năm, một nhóm nhỏ người Mỹ đã thành lập AmCham tại cuộc họp đầu tiên tại khách sạn Dragon Hotel gần hồ Tây vào đầu năm 1994.

Các công ty và nhà đầu tư Mỹ mang những sản phẩm chất lượng cao, công nghệ, dịch vụ và phương thức kinh doanh tiên tiến đến Việt Nam. Chúng tôi hợp tác với Việt Nam để phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao, sáng tạo. Chúng tôi cam kết tuân thủ luật lao động và môi trường của Việt Nam cũng như trở thành những doanh nghiệp tốt. Các công ty của chúng tôi đi đầu trong việc thúc đẩy tính bền vững và đổi mới tại Việt Nam thông qua hoạt động kinh doanh toàn cầu nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng có trách nhiệm và chống biến đổi khí hậu. Chúng tôi muốn hợp tác để phát triển cơ sở hạ tầng đảm bảo an ninh năng lượng và tạo điều kiện cho tăng trưởng bền vững. Chúng tôi chia sẻ mối quan tâm đến việc phát triển lực lượng lao động có khả năng cạnh tranh toàn cầu, tạo việc làm có chất lượng và đầu tư vào việc phát triển chuyên môn cho các thành viên đội ngũ người Việt Nam của chúng tôi.

Điều quan trọng là phải hiểu rằng các nhà đầu tư nước ngoài chất lượng cao không chỉ giúp phát triển nền kinh tế Việt Nam mà còn giúp phát triển toàn bộ hệ sinh thái của các công ty và doanh nhân địa phương tại đây. Khoản đầu tư này đã đưa Việt Nam vào chuỗi cung ứng toàn cầu, tạo việc làm có chất lượng và giúp đất nước trở nên năng suất, hiệu quả, an toàn và sạch hơn.

- Trong 10 năm quan hệ Đối tác toàn diện, thương mại song phương giữa Mỹ và Việt Nam đã tăng từ 30 tỷ USD lên hơn 139 tỷ USD, tăng 360%. Bây giờ mối quan hệ đã được nâng cấp lên Đối tác chiến lược toàn diện, chúng ta có thể mong đợi điều gì?

Năm 1995, thương mại song phương chỉ đạt 451 triệu USD. Như bạn đã đề cập, chúng ta đã đi được một chặng đường dài. AmCham hiện đại diện cho hơn 650 doanh nghiệp và 2.500 cá nhân trên khắp Việt Nam, thu hút hàng tỷ USD đầu tư nước ngoài, hàng chục nghìn nhân viên trực tiếp, hàng trăm nghìn nhân viên gián tiếp và chiếm một phần đáng kể trong doanh thu xuất khẩu và thuế của Việt Nam.

Các doanh nghiệp Mỹ đã đóng vai trò mang tính chuyển đổi trong sự phát triển của Việt Nam và Mỹ là một trong những nhà đầu tư nước ngoài hàng đầu tại Việt Nam. Quan trọng hơn, bất chấp những thách thức đáng kể do những cơn gió ngược của nền kinh tế toàn cầu đặt ra, Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, thúc đẩy đầu tư và tăng trưởng trên khắp Việt Nam.

Chúng tôi kỳ vọng sẽ tiếp tục chứng kiến sự tăng trưởng trong thương mại và đầu tư song phương. Việt Nam tiếp tục tập trung vào hội nhập kinh tế nhằm tăng sức hấp dẫn như một điểm đến đầu tư của Mỹ khi nhiều công ty tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu của họ.

- Năm 2023, thống kê cho thấy Mỹ là nhà đầu tư lớn thứ 11 vào Việt Nam. Có ý kiến cho rằng con số đầu tư hơn 11 tỷ USD chưa thể hiện hết tiềm năng của cả hai bên. Ông nhận định thế nào về vấn đề này?

Điều quan trọng cần biết là mặc dù số liệu thống kê đầu tư chính thức của Việt Nam xếp hạng Mỹ khá thấp nhưng sự thật là Mỹ là một trong những nhà đầu tư hàng đầu tại Việt Nam. Sự hiểu lầm xuất phát từ luật thuế phức tạp của Mỹ và cơ cấu doanh nghiệp sử dụng hệ thống và chuỗi cung ứng toàn cầu. Ví dụ, cơ sở lắp ráp khổng lồ của Intel tại khu công nghệ cao TP. HCM là khoản đầu tư được thực hiện thông qua Intel Hồng Kông – vì vậy, đây được coi là khoản đầu tư ở Hồng Kông mặc dù Intel là một công ty Mỹ. Một ví dụ khác là nhà máy hiện đại của P&G tại Bình Dương, được đầu tư thông qua P&G Singapore – vì vậy đây được coi là khoản đầu tư của Singapore mặc dù P&G là một công ty của Mỹ.

Có rất nhiều ví dụ như thế này và nó khiến con số đầu tư của Mỹ vào Việt Nam trông thấp một cách giả tạo. Trên thực tế, Mỹ là một trong 5 nhà đầu tư hàng đầu vào đây và người Mỹ đang ở Việt Nam sản xuất và bán son môi, nước ngọt và bia, ô tô, máy bay, phần mềm, hàng công nghiệp, dịch vụ giáo dục, điện tử, dịch vụ tài chính, pháp lý, nông sản và nhiều hơn nữa.

- Thách thức nào cản trở doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào Việt Nam? Chính phủ Việt Nam có thể làm gì để cải thiện môi trường kinh doanh, pháp lý nhằm thu hút thêm nhà đầu tư nước ngoài?

Tôi tin rằng yếu tố quan trọng nhất tạo nên môi trường đầu tư thuận lợi là môi trường pháp lý công bằng, minh bạch, có thể dự đoán và hợp lý, coi trọng sự đổi mới - không chỉ để thu hút đầu tư mới mà còn để duy trì và phát triển khoản đầu tư hiện có ở đây. AmCham là cơ quan vận động tích cực cho cải cách thủ tục hành chính ở Việt Nam trong hơn 15 năm qua thông qua hoạt động của chúng tôi trong Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính và các nỗ lực liên quan. Trong khi một số thủ tục hành chính đã được bãi bỏ, các luật và quy định mới vẫn tiếp tục đưa ra các thủ tục hành chính mới.

Ví dụ, các thành viên của chúng tôi, giống như nhiều độc giả của bạn, phải đối mặt với sự chậm trễ trong thủ tục phê duyệt và gánh nặng hành chính tốn thời gian cản trở hoặc đình trệ các dự án của họ và ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của Việt Nam.

Tôi nghĩ cần có sự phê duyệt kịp thời: đối với quy hoạch tổng thể địa điểm và các giấy phép liên quan, giấy phép kinh doanh, đầu tư, phát triển bất động sản, thị thực cho người lao động nước ngoài - đặc biệt là các chuyên gia, cũng như việc sử dụng chính phủ điện tử và phê duyệt điện tử một cách đáng tin cậy và nhất quán. Ngoài ra, mặc dù chính phủ thúc đẩy số hóa nhưng nhiều thủ tục hành chính như báo cáo, đăng ký, thông báo vẫn phải nộp bằng giấy hoặc thậm chí bằng cả hình thức giấy và điện tử.

AmCham là cơ quan ủng hộ tích cực cho nhiều luật và nghị định mới ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực kinh doanh cũng như vai trò ngày càng tăng của Việt Nam trong nền kinh tế toàn cầu. Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc với chính phủ để xác định và tháo gỡ những điểm nghẽn này nhằm đảm bảo các quy tắc và quy định được đề xuất nhất quán và đồng bộ với luật pháp hiện hành cũng như tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời không gây gánh nặng quá mức cho doanh nghiệp.

- Ông đánh giá thế nào về tiềm năng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu?

Việt Nam vẫn có vị thế tốt để thu hút đầu tư đáng kể khi các công ty ngày càng tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu của họ. Giống như tất cả các địa điểm tìm nguồn cung ứng lớn, Việt Nam cần liên tục đánh giá lợi thế cạnh tranh của mình là gì. Chúng tôi tin rằng Việt Nam cần ưu tiên đào tạo lao động và kỹ sư, thực hành bền vững, giấy phép lao động cho kỹ sư nước ngoài và khả năng hỗ trợ ngành công nghiệp theo chiều dọc hơn của đất nước, đặc biệt khi các công ty đang tìm cách đa dạng hóa các nhà cung cấp cấp hai và cấp ba từ Trung Quốc.

Hiệu quả kinh tế năm ngoái đã bộc lộ một số điểm yếu, bao gồm sự phụ thuộc nhiều vào xu hướng thị trường nước ngoài, khu vực tư nhân trong nước dễ bị tổn thương và tình trạng thiếu nguồn cung cấp điện. Việt Nam cần có thêm tiến bộ về cải cách cơ cấu trong doanh nghiệp nhà nước, quản lý chính phủ và quy trình quản lý đối với khu vực tư nhân để đảm bảo lấy lại động lực trước đại dịch và leo lên chuỗi giá trị sản xuất.

Hành động của chính phủ có thể giúp đất nước duy trì lợi thế cạnh tranh khi các nhà đầu tư toàn cầu tìm kiếm các điểm đến đầu tư và sản xuất trên khắp Tây bán cầu, châu Á, châu Phi và châu Âu. Về vấn đề này, trọng tâm của AmCham là các ưu tiên của Việt Nam trong việc tháo gỡ các nút thắt trong huy động nguồn lực, sản xuất và kinh doanh; giải quyết nhu cầu phát triển năng lượng và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và tái tạo; khai thác toàn bộ tiềm năng của nền kinh tế số; đảm bảo khả năng tiếp cận, khả năng chi trả và đổi mới trong ngành y tế; thúc đẩy đầu tư bền vững và tích hợp chuỗi cung ứng; phát triển khu vực tài chính trong đó có thị trường vốn; và tạo ra một môi trường trong sạch.

- Ông đánh giá thế nào về tiến bộ của Việt Nam trong việc phát triển nền kinh tế xanh? Những trở ngại chính để đạt được sự bền vững là gì?

Việt Nam đã có những bước tiến ấn tượng trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và là quốc gia đi đầu ở Đông Nam Á trong việc ứng dụng năng lượng gió và mặt trời. Chúng tôi đánh giá cao quyết tâm của chính phủ nhằm đạt được mức trung hòa carbon vào năm 2050. Tuy nhiên, sự bùng nổ năng lượng tái tạo hiện nay của Việt Nam đang bị cản trở bởi mạng lưới điện kém phát triển và khung pháp lý chắp vá về mua năng lượng tái tạo. Quan trọng nhất, nếu không có nguồn điện ổn định, giá cả phải chăng, đáng tin cậy và bền vững thì các mục tiêu kinh tế xã hội của chính phủ sẽ khó đạt được.

Các công ty Mỹ và toàn cầu khác muốn đầu tư hoặc phát triển tại Việt Nam ngày càng cần phải đáp ứng các mục tiêu về lượng khí thải carbon của trụ sở chính. Việc một công ty có thể mua năng lượng sạch ở một quốc gia hay không đang trở thành vấn đề cân nhắc đầu tư hàng đầu của nhiều công ty. Và các nhà đầu tư hiện tại cần các quy định hợp lý hơn để lắp đặt và cung cấp khả năng tiếp cận năng lượng tái tạo.

Có rất nhiều trở ngại để đạt được sự phát triển kinh tế và xã hội bền vững ở đây. Ví dụ, hệ thống quản lý và tái chế chất thải của Việt Nam phải đối mặt với những thách thức đáng kể về hiệu quả và khả năng mở rộng. Hoạt động quản lý nước của Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức cản trở quá trình chuyển đổi xanh của đất nước. Ngoài ra còn có sự khan hiếm nguồn vốn dành riêng cho các dự án bền vững, rủi ro cao và thiếu nhận thức của nhà đầu tư về các cơ hội xanh đã hạn chế khả năng các doanh nghiệp và chính phủ đầu tư vào năng lượng tái tạo, hiệu quả năng lượng và các sáng kiến bền vững khác.

Tôi tin rằng việc nâng cao giáo dục và nhận thức là rất quan trọng để thúc đẩy văn hóa bền vững và khuyến khích chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn. Với tư cách là nhà đầu tư lớn và thị trường trọng điểm của Việt Nam, các công ty Mỹ quan tâm đến sự thành công liên tục của nền kinh tế và chúng tôi nỗ lực đạt được sự tăng trưởng bền vững phù hợp với các giá trị Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG).