Việt Nam hiện đã ký kết và triển khai 17 Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với hơn 60 đối tác trên toàn cầu, mở ra không gian phát triển rộng lớn cho cộng đồng doanh nghiệp. Các FTA góp phần thúc đẩy xuất khẩu sang những thị trường tiềm năng, hỗ trợ nhập khẩu đầu vào chất lượng cao, thu hút đầu tư và củng cố vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, song hành với cơ hội là những yêu cầu ngày càng khắt khe về tiêu chuẩn, quy định và năng lực cạnh tranh, đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động hơn trong quá trình thích ứng.
Trong bối cảnh đó, vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trở nên vô cùng quan trọng. Theo bà Nguyễn Thị Lan Phương, Phó Trưởng phòng WTO và Đàm phán thương mại (Vụ Chính sách thương mại đa biên – Bộ Công Thương), từ năm 2002, Bộ đã trình Thủ tướng Chính phủ sáng kiến xây dựng Hệ sinh thái hỗ trợ FTA nhằm tháo gỡ những rào cản doanh nghiệp thường gặp trong quá trình thực thi các hiệp định thương mại.
Từ các chuyến khảo sát tại nhiều tỉnh, thành, Bộ Công Thương xác định năm nhóm khó khăn lớn mà doanh nghiệp đang đối mặt, gồm thiếu thông tin thị trường và thông tin chuyên sâu về quy định kỹ thuật; hạn chế trong tiếp cận vốn và tín dụng để đổi mới công nghệ; vướng mắc trong đáp ứng tiêu chuẩn thị trường nhập khẩu; hạn chế về năng lực xây dựng thương hiệu; và sự kết nối còn lỏng lẻo giữa doanh nghiệp với nhau cũng như với cơ quan quản lý.
Từ thực trạng này, Bộ Công Thương đề xuất xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng hiệu quả các FTA. Mỗi địa phương sẽ lựa chọn một đến hai ngành hàng thế mạnh để triển khai thí điểm, trước khi mở rộng ra các lĩnh vực khác. Giai đoạn 2003–2004, đoàn công tác đã khảo sát 17 tỉnh, thành và nhiều ngành hàng để thu thập dữ liệu làm cơ sở xây dựng đề án. Đến nay, sau khi tiếp thu ý kiến của bảy bộ ngành, 28 tỉnh, thành và bảy hiệp hội, dự thảo đề án đã hoàn thiện và dự kiến trình Thủ tướng Chính phủ trong tháng này.
Theo bà Phương, hệ sinh thái hướng tới ba mục tiêu trọng tâm: giúp doanh nghiệp tối ưu hóa lợi ích từ các FTA, trong đó có FTA Việt Nam – Israel; thúc đẩy văn hóa kết nối giữa doanh nghiệp Việt Nam với nhau và với đối tác quốc tế; đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp nhịp nhàng giữa cơ quan quản lý và doanh nghiệp, đảm bảo các vấn đề được xử lý nhanh chóng và hiệu quả.
Mô hình hệ sinh thái gồm hai cấu phần chính: khối cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương và khối doanh nghiệp, với sự tham gia của các hiệp hội ngành hàng, hiệp hội logistics, ngân hàng, VCCI và Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa. Hằng năm, hai khối sẽ thống nhất kế hoạch hoạt động và phối hợp triển khai. Các vấn đề phát sinh sẽ được xử lý ngay nếu thuộc thẩm quyền, hoặc được đưa vào chương trình xây dựng, sửa đổi chính sách khi cần thiết.
Khi đi vào vận hành, hệ sinh thái sẽ hoạt động như một trung tâm dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, cung cấp thông tin thị trường, tư vấn trực tiếp 1-1, hỗ trợ tiếp cận tín dụng và các dịch vụ khác theo nhu cầu thực tế. Bộ Công Thương kỳ vọng đề án sẽ sớm được phê duyệt để có thể khai trương Văn phòng Hệ sinh thái hỗ trợ FTA vào khoảng tháng 6/2026.