Bán vốn cho nhà đầu tư chiến lược: Phê duyệt hai phần, bán chưa được một phần

Viện Nghiên cứu quản lý Trung ương (CIEM) vừa tổ chức hội thảo công bố báo cáo kết quả Nghiên cứu về Cổ đông chiến lược trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, qua đó đưa ra các đánh giá rất đáng chú ý.

Theo CIEM, trong thời gian qua Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc đẩy nhanh và nâng cao hiệu quả tiến trình cổ phần hóa DNNN. Cụ thể, từ năm 1992 đến nay, Việt Nam đã thực hiện cổ phần hóa trên 4.500 DNNN, tuy nhiên chất lượng chưa cao, một số mục tiêu chưa đạt được, trong đó có mục tiêu bán cổ phần cho các nhà đầu tư chiến lược. Các nhà đầu tư chiến lược tham gia vào cổ phần hóa DNNN với mức độ thấp hơn kỳ vọng.

Việc bán cổ phần lần đầu ra công chúng qua hình thức đấu giá (IPO) cũng hạn chế. Chẳng hạn, năm 2015 chỉ bán được khoảng 36% tổng số lượng cổ phần chào bán. Nhà nước vẫn giữ 81% vốn. Tỷ lệ, tham gia của các nhà đầu tư bên ngoài chỉ đạt 9,5% ( so với kế hoạch là 16,7%), nhà đầu tư chiến lược là 7,3% (kế hoạch là 15,8%)

Nghiên cứu của CIEM về 46 tổng công ty được phê duyệt phương án cổ phần hóa trong giai đoạn 2011-2016 cho thấy, tổng vốn điều lệ của 46 tổng công ty đạt 171.225 tỷ đồng, trong đó vốn điều lệ do Nhà nước nắm giữ là 124.835 tỷ đồng chiếm 73% vốn điều lệ, phê duyệt bán cổ đông chiến lược 28.369 tỷ đồng, chiếm 16,57% tổng vốn điều lệ.

Trong số này, có 14 doanh nghiệp chiếm 30,4% trong phương án cổ phần hóa không bán cho nhà đầu tư chiến lược; có 2 doanh nghiệp bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược với tỷ lệ cao hơn phương án được phê duyệt; 17 doanh nghiệp bán hết cổ phần cho cổ đông chiến lược theo tỷ lệ được phê duyệt; 9 doanh nghiệp không bán được cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược và 4 doanh nghiệp không bán hết số cổ phần được phê duyệt cho nhà đầu tư chiến lược.

Theo ông Phạm Đức Trung, đại diện Ban Cải cách và Phát triển doanh nghiệp (CIEM), trên thực tế, trong số 28.369 tỷ đồng được phê duyệt bán cho nhà đầu tư chiến lược, chỉ có 12.762 tỷ đồng được bán ra, đạt chưa đến ½ con số được phê duyệt. Trong khi đó, tỷ lệ bán được cho nhà đầu tư nước ngoài rất nhỏ chỉ chiếm 8,7% (4/46 tổng công ty) và phần lớn các nhà đầu tư nước ngoài mua tỷ lệ cổ phần thấp (cao nhất là 20%).

Chuyên gia này cho rằng phần lớn tỷ lệ bán cho nhà đầu tư chiến lược được phê duyệt thường nhỏ, đây có thể là một nhân tố làm giảm sự quan tâm của các nhà đầu tư chiến lược nói chung và các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài. Từ kết quả trên cho thấy nếu tỷ lệ sở hữu của cổ đông chiến lược cao thì sẽ dễ thu hút các nhà đầu tư chiến lược hơn.

Theo TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, nguyên nhân chính khiến việc thu hút các nhà đầu tư chiến lược không đạt kỳ vọng là do Việt Nam vẫn duy trì quy định hạn chế tỷ lệ sở hữu cổ phần của các nhà đầu tư nước ngoài trong một số ngành nghề và lĩnh vực. Ngoài ra, việc xác định giá trị doanh nghiệp và giá bán cổ phần tại các DNNN chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, chưa phản ánh đúng giá trị thực của doanh nghiệp cùng với việc thiếu công khai, minh bạch trong tiến trình CPH và thoái vốn cũng là những nguyên nhân khiến các nhà đầu tư e ngại.

Bên cạnh đó, các DNNN cũng kém hấp dẫn đối với các nhà đầu tư do bộ lộ nhiều nhược điểm nội tại như đầu tư dàn trải vào nhiều lĩnh vực, quản trị kém, nợ đọng cao, thiếu năng lực chuyên môn; thủ tục CPH phức tạp, kéo dài thời gian và nhiều yêu cầu khó khả thi cũng khiến nhiều nhà đầu tư quyết định không tham gia vào quá trình này.

"Các thông tin về doanh nghiệp cổ phần hóa cần được công khai, minh bạch để các nhà đầu tư có đủ thời gian thẩm định thông tin và đánh giá giá trị của doanh nghiệp trước khi tham gia đấu thầu", TS Nguyễn Đình Cung nói.