Bệ phóng cho startup Việt: Chính sách, vốn nội và 'ông lớn' đồng hành

Bước vào chu kỳ đầu tư mới

Hệ sinh thái khởi nghiệp số tại Việt Nam đã chứng kiến sự trưởng thành vượt bậc trong 5 năm qua, thể hiện qua năng lực của các nhà sáng lập, hạ tầng công nghệ và sự chuyên nghiệp ngày càng cao của các quỹ đầu tư. Riêng trong năm 2024, Việt Nam đã thu hút hơn 2,3 tỷ USD đầu tư cho hoạt động đổi mới sáng tạo, trong đó gần 400 triệu USD là vốn tư nhân đổ vào các startup có tính mạo hiểm cao.

Về mặt thể chế, Chính phủ đã đưa ra nhiều “cú hích” chính sách đáng kể. Tiêu biểu có thể kể đến Đề án 844 hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, Chương trình quốc gia phát triển doanh nghiệp công nghệ số, Luật Công nghệ cao và Luật Giao dịch điện tử sửa đổi. Gần đây, việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số, trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain tiếp tục cho thấy bước đi chủ động đón đầu xu thế toàn cầu.

Một dấu mốc đáng chú ý là Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế sandbox trong lĩnh vực ngân hàng, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Đây là bước tiến quan trọng nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong ngành tài chính, cho phép các công ty fintech thử nghiệm các giải pháp tiên tiến như chấm điểm tín dụng, chia sẻ dữ liệu qua Open API và cho vay ngang hàng (P2P Lending) trong một khuôn khổ pháp lý linh hoạt nhưng có kiểm soát, vừa giảm thiểu rủi ro, vừa mở đường cho công nghệ mới đi vào thực tiễn.

So với giai đoạn trước năm 2015, hệ sinh thái khởi nghiệp số tại Việt Nam đã có bước phát triển rõ nét, từ năng lực quản trị, cơ sở hạ tầng công nghệ cho đến mức độ chuyên nghiệp của các quỹ đầu tư và vai trò kiến tạo của Nhà nước. Chính phủ không chỉ ban hành chính sách ưu tiên đổi mới sáng tạo, mà còn trở thành “người kiến tạo thị trường”, góp phần giảm thiểu rủi ro thể chế và củng cố niềm tin cho dòng vốn đầu tư. Với nền tảng pháp lý đang từng bước hoàn thiện và hội nhập sâu rộng, Việt Nam đang bước vào một chu kỳ đầu tư mới, nơi các startup công nghệ có thể tăng tốc mở rộng quy mô và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị khu vực.

Quỹ nội địa: Mảnh ghép cần thiết để khơi thông vốn mạo hiểm

Bên cạnh những cú hích thể chế, hoạt động huy động vốn của startup cũng đang từng bước chuyên nghiệp hóa và đa dạng hơn, nhờ sự cộng hưởng của ba yếu tố: sự tham gia tích cực của các quỹ nội địa, sự hoàn thiện của hệ thống chính sách, và sự trưởng thành của các doanh nghiệp khởi nghiệp.

Đáng chú ý, việc hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm nội địa là một bước đi cấp thiết. Hiện phần lớn nguồn vốn mạo hiểm tại Việt Nam vẫn đến từ các nhà đầu tư nước ngoài, vốn thường đặt ra yêu cầu cao về chuẩn mực quản trị, pháp lý và mô hình kinh doanh. Báo cáo SEA Tech Quarterly Funding Report – Q1/2025 của Tracxn ghi nhận tổng vốn đầu tư vào startup công nghệ Đông Nam Á trong quý I/2025 đạt 909 triệu USD, tăng hơn 30% so với quý IV/2024, nhưng phần lớn vẫn tập trung ở các vòng gọi vốn giai đoạn muộn.

Trong khi đó, vốn đầu tư cho giai đoạn đầu – nơi đặt nền móng cho đổi mới sáng tạo – lại đang bị bỏ ngỏ. Điều này cho thấy nhu cầu rõ rệt về các dòng vốn thay thế, linh hoạt và ổn định hơn, đặc biệt từ các quỹ đầu tư nội địa. Quỹ trong nước không chỉ hiểu thị trường và hành vi tiêu dùng bản địa mà còn có thể đồng hành dài hạn, linh hoạt hơn về cấu trúc đầu tư. Đây là điều mà nhiều startup Việt cần trong giai đoạn sơ khai. Do đó, phát triển các quỹ nội đủ mạnh về quy mô vốn và năng lực quản lý là yếu tố then chốt để bổ sung cho nguồn vốn ngoại, tạo sự cân bằng cho giai đoạn tăng trưởng kế tiếp của hệ sinh thái.

Để khuyến khích dòng vốn mạo hiểm vào giai đoạn sớm, Nhà nước cần triển khai các chính sách hỗ trợ cụ thể như: ưu đãi thuế, bảo lãnh rủi ro, hoặc hình thành quỹ đầu tư từ nguồn vốn Nhà nước kết hợp vốn tư nhân (public-private partnerships). Những biện pháp này không chỉ giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư, mà còn tạo động lực để các tổ chức tài chính tư nhân tham gia sâu hơn vào hoạt động đầu tư khởi nghiệp.

Cụ thể, Nghị quyết 57/NQ-TW (ban hành tháng 12/2024) đặt mục tiêu nâng tỷ lệ đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) lên tối thiểu 2% GDP, trong đó khu vực tư nhân đóng góp ít nhất 60%. Nghị quyết cũng yêu cầu hình thành các cơ chế ưu đãi thuế, khuyến khích hình thành trung tâm đổi mới sáng tạo và mở rộng cơ chế sandbox, tạo điều kiện cho doanh nghiệp thử nghiệm mô hình công nghệ mới trong môi trường an toàn.

Bổ sung cho các chính sách trên, Nghị quyết 68/NQ-TW (ban hành tháng 5/2025) định hướng phát triển khu vực kinh tế tư nhân đến năm 2030, đặt mục tiêu đạt 2 triệu doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, trong đó nhóm startup và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo được xác định là lực lượng tiên phong, đóng góp từ 55–58% GDP.

Nhờ những cơ chế này, không chỉ nguồn lực tài chính được mở rộng mà còn tạo nên một hành lang pháp lý ổn định, giảm thiểu rủi ro tài chính và thủ tục cho khu vực tư nhân. Từ đó, các quỹ đầu tư nội địa và doanh nghiệp tư nhân sẽ có thêm động lực để tham gia tích cực hơn vào hệ sinh thái khởi nghiệp, giúp xây dựng một môi trường đổi mới sáng tạo bền vững, minh bạch và có khả năng cạnh tranh cao trong dài hạn.

Một tín hiệu tích cực khác là ngày càng nhiều startup Việt chú trọng đến quản trị tài chính, phát triển sản phẩm một cách bài bản và chuẩn hóa hồ sơ gọi vốn. Đây là nền tảng quan trọng để tạo niềm tin với nhà đầu tư và nâng cao khả năng gọi vốn thành công trong tương lai.

Vai trò của “ông lớn” trong hệ sinh thái khởi nghiệp số

Bên cạnh yếu tố thể chế và tài chính, vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp lớn đang ngày càng trở nên quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp, đặc biệt ở giai đoạn đầu – khi startup thường thiếu nguồn lực, kinh nghiệm và mạng lưới thị trường. Trong hệ sinh thái này, các “ông lớn” không chỉ là nhà đầu tư tài chính, mà còn đóng vai trò là bệ phóng công nghệ, nền tảng thị trường và bảo chứng niềm tin cho startup.

Tại Việt Nam, một số tập đoàn đầu ngành đã chủ động hợp tác với startup thông qua nhiều hình thức như: đầu tư chiến lược, chia sẻ dữ liệu, cung cấp hạ tầng hoặc tạo môi trường thử nghiệm sản phẩm. Những hành động này giúp các startup rút ngắn thời gian phát triển, nhanh chóng kiểm chứng thị trường và tăng khả năng gọi vốn ở các vòng tiếp theo. Trong lĩnh vực thanh toán số, vai trò của các ngân hàng và tập đoàn viễn thông như Viettel, VNPT rất đáng chú ý, khi họ đã hợp tác chặt chẽ với các công ty fintech để triển khai các giải pháp như ví điện tử, mã QR hay định danh điện tử (eKYC). Trong tương lai, với sự phát triển của các công nghệ mới nổi như blockchain, AI hay dữ liệu lớn, vai trò của các doanh nghiệp lớn sẽ càng trở nên thiết yếu – do đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn và môi trường thử nghiệm thực tế.

Trên thế giới, nhiều mô hình thành công đã cho thấy hiệu quả của chiến lược đồng hành giữa doanh nghiệp lớn và startup. Google với Gradient Ventures hay Microsoft với M12 không chỉ cung cấp vốn mà còn tích cực tích hợp công nghệ AI của startup vào hệ sinh thái sản phẩm của mình. Tại Trung Quốc, Tencent và Alibaba là hình mẫu điển hình cho chiến lược “đầu tư hệ sinh thái”, khi rót vốn vào hàng loạt startup trong các lĩnh vực từ thương mại điện tử, tài chính đến dịch vụ tiêu dùng, nhằm vừa mở rộng thị phần, vừa duy trì mạng lưới đổi mới liên tục. Samsung với C-Lab và chương trình tăng tốc nội bộ cũng là một ví dụ điển hình – nơi nhân viên được khuyến khích khởi nghiệp từ bên trong và sau đó được hỗ trợ để phát triển thành doanh nghiệp độc lập.

Những mô hình này cho thấy một điểm cốt lõi: khi doanh nghiệp lớn và startup hợp tác một cách chiến lược và tin cậy, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo không chỉ phát triển nhanh hơn mà còn bền vững hơn. Tại Việt Nam, xu hướng “đổi mới mở” (open innovation) đang dần hình thành rõ nét - nơi các startup đóng vai trò là những “vệ tinh công nghệ”, còn các tập đoàn lớn giữ vai trò trung tâm lực hấp dẫn, cung cấp không gian, nguồn lực và thị trường để các ý tưởng mới được hình thành và lan tỏa.

Để khu vực tư nhân tham gia sâu hơn vào quá trình ươm tạo và đồng hành cùng startup thay vì chỉ hỗ trợ tài chính, Nhà nước cần tập trung vào ba nhóm giải pháp: cơ chế khuyến khích dài hạn, môi trường hợp tác tin cậy và hệ sinh thái hạ tầng hỗ trợ. Cụ thể:

Thứ nhất, Việt Nam cần có các chính sách khuyến khích đầu tư mạo hiểm rõ ràng và ổn định, chẳng hạn như ưu đãi thuế cho các khoản đầu tư vào startup công nghệ, miễn/giảm thuế cho doanh nghiệp lớn khi tài trợ vườn ươm, hoặc cho phép hạch toán chi phí đầu tư vào đổi mới sáng tạo như một khoản chi hợp lệ. Điều này sẽ tạo động lực tài chính để doanh nghiệp chủ động tham gia, chứ không chỉ phụ thuộc vào các quỹ nhà nước.

Thực tế, Việt Nam đã bắt đầu có những bước đi rõ ràng theo hướng này. Nghị quyết 68/NQ-TW (ban hành năm 2025) là một ví dụ tiêu biểu, cho phép doanh nghiệp tính vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế đối với hoạt động R&D, với hệ số lên đến 200% chi phí thực tế. Ngoài ra, nghị quyết còn cho phép doanh nghiệp trích tối đa 20% thu nhập tính thuế để thành lập quỹ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và R&D – tạo cơ chế tài chính linh hoạt giúp doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào đổi mới.

Thứ hai, Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo một môi trường hợp tác tin cậy giữa doanh nghiệp lớn và startup. Có thể thực hiện thông qua các nền tảng đối thoại công – tư, các chương trình kết nối doanh nghiệp – startup theo ngành (vertical accelerator), hoặc các cơ chế sandbox mở rộng, nơi startup có thể thử nghiệm sản phẩm trong hệ sinh thái của các tập đoàn lớn mà không vướng rào cản pháp lý. Nếu có khung pháp lý rõ ràng và cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý, doanh nghiệp tư nhân sẽ sẵn sàng đồng hành dài hạn.

Trên thế giới, mô hình như Plug and Play Japan đã được triển khai thành công trong các lĩnh vực như fintech (tài chính công nghệ), di chuyển thông minh (mobility) và chăm sóc sức khỏe, với sự tham gia của nhiều tập đoàn lớn tại Nhật Bản và quốc tế, kết nối hàng trăm startup để thử nghiệm và triển khai các giải pháp thực tế. Tại Việt Nam, mô hình này hoàn toàn có thể nhân rộng trong những lĩnh vực như nông nghiệp công nghệ cao, bán lẻ số, AI công nghiệp hay tài chính tiêu dùng – nơi các doanh nghiệp lớn sở hữu hệ sinh thái, dữ liệu và mạng lưới phân phối rộng rãi.

Thứ ba, Nhà nước có thể cân nhắc đầu tư vào hệ sinh thái hạ tầng đổi mới sáng tạo, bao gồm các không gian làm việc chung, trung tâm R&D công lập, nền tảng dữ liệu mở hoặc hệ thống đánh giá năng lực công nghệ. Đây là những yếu tố nền tảng mà khu vực tư nhân khó có thể tự triển khai nếu không có sự hỗ trợ từ phía Nhà nước trong giai đoạn đầu.

Cuối cùng, Nhà nước nên khuyến khích tinh thần “đổi mới mở” (open innovation) trong khối doanh nghiệp tư nhân – nơi startup được coi là đối tác chiến lược để thí điểm, thử sai, và tạo ra giá trị mới. Sự lan tỏa từ một vài doanh nghiệp dẫn dắt sẽ là chất xúc tác mạnh mẽ giúp toàn hệ sinh thái phát triển.