Hồi đó, bà con không đón Tết cùng người Kinh. Họ có một mùa lễ hội kéo dài vào dịp cuối năm. Người Tây Nguyên làm lúa khô trên nương, trên rẫy, chứ không làm lúa nước, nên cuộc sống và lễ hội được vận hành theo một cách thức khác. Tết của người Việt định sẵn ngày giờ chuyển giao thời gian, với cái mốc là đêm giao thừa, chuyển giao giữa hai năm, cũ và mới. Sinh hoạt cộng đồng của bà con các dân tộc Tây Nguyên tập trung nhiều vào cuối mùa vụ, tức là cuối mùa khô. Sau khi thu hoạch xong ngô lúa trên nương rẫy, thì cũng là lúc mọi hoạt động hướng vào mùa lễ hội. Gia cầm, gia súc nuôi cả năm để chuẩn bị cho dịp này, nhà nào cũng có cái ăn cái để với rất nhiều niềm vui. Nếu năm nào được mùa thì càng vui hơn, nhiều lễ hội được diễn ra hơn.
Mùa lễ hội kéo dài tới ba, bốn tháng liền, bắt đầu bằng ngày lễ chung để rước ngô lúa về kho, ăn mừng lúa mới, rồi làm lễ đóng cửa kho. Lễ hội mừng lúa mới rộn ràng nhất, sau đó là đến các lễ hội khác, như lễ chọn bến nước, lễ nhà mới… được tiến hành tùy theo điều kiện, hoàn cảnh của từng làng, từng khu vực, từng gia đình, từng nhóm vài ba làng hay vài ba gia đình. Sau cùng là đến lễ hội Pơ thi, còn gọi là lễ hội bỏ mả. Đây chính là lễ hội trung tâm của tất cả các lễ hội của người Tây Nguyên.
Mùa Pơ thi âm vang cồng chiêng, rộn rã buôn làng. Người Tây Nguyên quan niệm, người ta chết không phải là hết, “cái hồn” vẫn còn lẩn quất đâu đó. “Cái hồn” là một thực thể sống, cũng cần có cơm ăn áo mặc và các vật dụng khác để sử dụng. Vì vậy, người sống phải lo cho cuộc sống của “cái hồn” chu đáo. Trong quá trình chăm lo cho “cái hồn” thì người sống phải chuẩn bị để làm lễ tiễn đưa người chết về nơi vĩnh hằng “ở phía bên kia”, nơi ấy ngày gọi là đêm, trên gọi là dưới, trong gọi là ngoài...
Trước khi diễn ra lễ bỏ mả, người ta làm cái nhà mồ Pơ xa thật to, thật đẹp với nhiều tượng người trong sinh hoạt thường ngày như đánh chiêng, hát múa, tượng thú như trâu, voi, khỉ, rồi chim muông… Trước lễ hội, người ta làm lễ tế thần linh, xưa thì là hội đâm trâu, bây giờ thì tế lễ bằng con gà, con heo cũng được... Gia chủ khao đãi buôn làng, đánh chiêng trống tiễn đưa người chết ra đi. Một cuộc tiễn đưa không luyến tiếc mà vui vẻ, càng vui vẻ càng đẹp lòng nhau. Có những nhà giàu khao đãi không chỉ cả làng mình mà mời vài ba làng kế cận, khi nghe điệu chiêng mời cũng đánh chiêng đáp lễ và kéo nhau đến cùng dự, có khi ăn uống múa hát hàng mấy ngày trời. Pơ thi của một nhà đã biến thành của cả cộng đồng.
***
Trước năm 1975, chợ như một hình thức gặp gỡ, mua bán trao đổi hàng hóa qua vật trung gian là tiền, dường như không phổ biến trong đời sống người dân Tây Nguyên. Ở nơi nào đó có chợ như chợ của người Việt là rất hi hữu, do người Kinh tạo ra khi họ sống ở đây lâu năm, rồi bà con các dân tộc bản địa gọi theo mà thôi.
Sau năm 1975, cụ thể là sau khi có các chương trình chính sách xã hội mới, các làng rừng không còn rừng, trong giai đoạn này, được tập trung lại, gọi là khu định canh định cư, đã làm thay đổi nếp sinh hoạt truyền thống, thì chợ mới xuất hiện phổ biến.
Trước đây, cuộc sống của người dân Tây Nguyên, gọi theo đúng nghĩa, là phương thức luân canh luân cư, chứ không phải du canh du cư. Các vật dụng và lương thực, thực phẩm phục vụ con người đều là tự túc, tự cấp từ hái lượm, săn bắn và cũng có một phần từ trồng trọt và canh tác của từng gia đình. Bà con có thể chia xẻ cho nhau, có thể trao đổi hàng đổi hàng với nhau trong buôn làng qua từng gia đình.
Với các thứ có giá trị lớn thì hình thức là mua bán, nhưng cũng là qua trao đổi hàng với hàng, không sử dụng đồng tiền. Vật thường được hai bên cùng thống nhất đưa ra để định giá cho các cuộc trao đổi các thứ có giá trị lớn như ruộng rẫy, đất đai, hay quý hơn nữa, như đồ cổ, chiêng ché, thì dùng con trâu làm chuẩn mà thỏa thuận. Ví dụ: Cái ghè cổ này là mười con trâu, bộ ching chiêng này là hai chục con trâu. Cũng có khi, trong đời sống có các cuộc va vấp, cả làng phải nhờ người uy tín nhất được bà con bầu ra cầm chịch, đa số là các già làng. Họ đứng ra phân định, xử phạt hay hòa giải. Ai đó vi phạm luật tục của làng, như quan hệ nam nữ sai trái, kẻ nào đó ăn trộm ăn cắp của người khác, thì bị phạt hai con trâu, ba con trâu, thậm chí lớn đến mười trâu, phạt nhỏ hơn là một con heo, hai, ba con heo…
Đến nay, sau nhiều biến chuyển, để phù hợp với những phát triển mới, nhiều bà con ở làng buôn Tây Nguyên đã rời khỏi nơi ở cũ, không luân canh luân cư mà theo sắp xếp của chính quyền. Bà con sống cuộc sống mới theo phương thức định canh định cư. Họ ở trong những khu nhà tái định cư như cho dân vùng hồ thủy điện vậy. Nhiều gia đình bà con các dân tộc Tây Nguyên đã ra ở cạnh các con đường mới mở của các dự án gọi là đường dân sinh. Các con đường này nối với đường lên thị trấn, thị xã, thành phố... Mỗi buôn làng ở khu định cư mới đều có nhà rông văn hóa, cũng là hội trường của làng, được trang bị ti vi, loa đài, âm thanh, ánh sáng… Ở trong các khu dân định cư ấy, người ta cũng làm một cái chợ. Từ chợ là từ mới, dần dần trở nên quen thuộc trong đời sống thời nay ở Tây Nguyên.
Các lễ hội truyền thống của người Tây Nguyên ở khu tái định cư vẫn còn giữ được nhiều nét như hồi trước còn ở làng rừng, là không định sẵn ngày giờ, không có thời hạn, mà vẫn kéo dài suốt mấy tháng cuối năm. Đây cũng là mùa hoa cúc quỳ vàng rực khắp cao nguyên. Nói theo cách của người Việt, đây là mùa nông nhàn. Thời gian này cũng là dịp bà con tiến hành tu sửa, trang hoàng nhà cửa, đặc biệt là nhà rông, nơi được nhiều người ví là trái tim của các sinh hoạt văn hóa cộng đồng thời nay.
Cùng với những lễ hội xưa cũ vẫn được duy trì trong cuộc sống mới thì người Tây Nguyên ngày nay cũng đã dần dần nhập vào theo những Tết Việt của người Kinh. Họ cũng đã quen với các thức mua bán, trao đổi trong chợ của thời nay. Chắc chắn là rồi người Tây Nguyên cũng sẽ hòa nhập với siêu thị, với trung tâm thương mại trong tương lai nữa…
Làng Láng, tháng 12/2021.
Tags:
(VNF) - Không chỉ là không gian mua sắm mới, New Concept Store OWEN tại Tầng 2, AEON MALL Hà Đông, Hà Nội còn là thông điệp mạnh mẽ của OWEN với mong muốn đồng hành cùng phong cách sống có gu, tinh tế và ngày càng chỉn chu của người đàn ông thế hệ mới.
(VNF) - Không chỉ hỗ trợ sinh kế trước mắt, dự án She Thrives - Vươn Mình do Cargill phối hợp với CARE Quốc tế tại Việt Nam triển khai đã góp phần thay đổi căn bản tư duy thoát nghèo của cộng đồng nông thôn tại Đắk Lắk, từ tâm thế trông chờ hỗ trợ sang chủ động sản xuất, kinh doanh và làm chủ tương lai.
(VNF) - Ngày 19/12, trường TH & THCS Lộc Thịnh đón nhận 30 bộ máy tính PC cùng 2 màn hình TV 65 inch do Tập đoàn Tiến Phước phối hợp với tổ chức xã hội Fly to Sky Charity trao tặng.
(VNF) - Nhờ đa dạng hóa sinh kế kết hợp với tín dụng chính sách, các xã Ea Ning và Dray Bhăng (Đắk Lắk) đã tạo điều kiện cho người dân nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống và từng bước thoát nghèo, hướng tới phát triển kinh tế – xã hội bền vững.
(VNF) - Những ngày cuối năm, miền Tây Nghệ An bừng sáng với một cảnh tượng khiến bất cứ ai đi qua cũng phải ngỡ ngàng: cánh đồng hoa hướng dương bạt ngàn, vàng rực như biển nắng trải dài bất tận. Không chỉ là điểm đến, nơi đây đã trở thành hiện tượng trên mạng xã hội, thu hút hàng nghìn lượt check-in và chia sẻ mỗi ngày.
(VNF) - Giá vàng miếng SJC bất ngờ tăng 1,5 triệu/lượng chỉ sau vài giờ, lên mốc cao chưa từng có trong lịch sử.
(VNF) - Những con bò giống, nguồn vốn mồi và niềm tin đang trở thành nền tảng giúp người dân Xuân Mai xây dựng sinh kế bền vững. Giải pháp này không chỉ hỗ trợ thoát nghèo mà còn tạo “đê mềm” bảo vệ họ trước nguy cơ tái nghèo sau thiên tai.
(VNF) - Sáng 22/12/2025, Giải Cờ Tướng Các Danh Thủ Quốc Tế, Cúp Phương Trang lần VII đã chính thức khai mạc tại FUTA Residence – Đà Nẵng Times Square, mở màn cho mùa giải năm 2025 với sự tham dự của các danh kỳ hàng đầu khu vực châu Á.
(VNF) - Dù có lộ trình hạn chế xe xăng, Yamaha Việt Nam vẫn tích cực ra mắt sản phẩm mới để giữ thị phần, tạo "cú hích" cho dịp mua sắm cao điểm cuối năm.
(VNF) - Giá bạc trong nước sáng nay tăng mạnh theo diễn biến trên thị trường thế giới. Giá bạc miếng lập kỷ lục mới ở mức gần 2,7 triệu đồng/lượng.
(VNF) - Trong khuôn khổ Diễn đàn Phát triển bền vững ngành xây dựng Việt Nam (VSCF) diễn ra ngày 19/12 vừa qua, Flamingo Maison 108 - giai đoạn đầu của đại dự án Flamingo World Islands Ho Nui Coc do Flamingo Holdings phát triển tại Thái Nguyên - đã vinh dự đón nhận Chứng chỉ Công trình Xanh EDGE từ Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC), thuộc nhóm Ngân hàng Thế giới.
(VNF) - Giá vàng miếng SJC bất ngờ được điều chỉnh tăng mạnh trong phiên sáng 22/12, lên mức 157,1 triệu đồng/lượng
(VNF) - PNJ định hướng chiến lược CSR trên nền tảng 'Sống Đẹp', với mục tiêu lan tỏa tinh thần này đến từng cá nhân, gia đình, các cặp đôi cũng như toàn xã hội.
(VNF) - Tuần qua, hàng loạt vụ án kinh tế nghiêm trọng gây chấn động dư luận: Chủ tịch Z Holding bị truy tố sản xuất sữa giả 2.400 tỷ, Chủ tịch Thuận An nộp thêm 47 tỷ khắc phục hậu quả vụ đấu thầu gây thất thoát 120 tỷ. Cùng lúc, Shark Bình, Mr Hunter và hệ thống Thẩm mỹ viện Mailisa cũng bị xử lý vì lừa đảo, trốn thuế.
(VNF) - Giảm nghèo bền vững không dừng ở hỗ trợ trước mắt, mà là trao cho người nghèo “cần câu” để tự vươn lên. Thông qua đào tạo nghề, tạo việc làm và sinh kế ổn định, nhiều địa phương đang chuyển từ cách làm “cho con cá” sang trao cơ hội thoát nghèo lâu dài, đúng với mục tiêu không để ai bị bỏ lại phía sau.
(VNF) - Năm 2025, Việt Nam vào top 10 nước tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới, bình quân mỗi người dành 400 USD (khoảng 10,5 triệu đồng) cho mua sắm online.
(VNF) - Sự kiện dự kiến diễn ra vào Thứ Bảy, ngày 10/01/2026 (tức 22/11 năm Ất Tỵ) tại Khách sạn Mường Thanh – Linh Đàm – Hà Nội. Ngày hội Kết nối giao thương dòng họ Hoàng – Huỳnh lần thứ II được kỳ vọng sẽ trở thành sự kiện kết nối doanh nhân quy mô lớn, đánh dấu bước phát triển mới trong hành trình xây dựng cộng đồng doanh nhân Gia tộc Hoàng – Huỳnh vững mạnh và thịnh vượng.
(VNF) - Việc triển khai thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam sau gần 20 năm vẫn chưa đạt như kỳ vọng. TS Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cảnh báo, cải cách chậm sẽ khiến thị trường khó thu hút đầu tư vào nguồn, hạ tầng và truyền tải điện.
(VNF) - Giá vàng trong nước trải qua một tuần nhiều biến động khi tăng mạnh vào đầu tuần và chững lại trong cuối tuần.
(VNF) - Hiện tượng túi hiệu giả nổi lên như một vấn đề đáng chú ý của ngành thời trang năm 2025. Các sản phẩm bị nghi là hàng fake xuất hiện rộng rãi, từ các “phú bà” trên mạng xã hội cho tới cả những nhà thiết kế nội thất cao cấp.
(VNF) - Theo Bộ Công Thương, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 ước đạt khoảng 920 tỷ USD – mức cao kỷ lục, qua đó đưa Việt Nam gia nhập top 15 cường quốc thương mại toàn cầu và mở ra dư địa tăng trưởng mới cho nền kinh tế.
(VNF) - Giá vàng miếng SJC vẫn giữ ở mức 154,4 - 156,4 triệu đồng/lượng chiều mua vào - bán ra trong khi giá vàng nhẫn không có nhiều biến động tại các nhà vàng.
(VNF) - Sở hữu quy mô vốn chủ sở hữu trên 9.700 tỷ đồng và tổng tài sản hơn 70.000 tỷ đồng nhưng chỉ vận hành với chưa đến 300 nhân sự, Công ty Tài chính Tổng hợp Cổ phần Điện lực (EVF) đang trở thành ví dụ điển hình về mô hình doanh nghiệp tài chính tinh gọn, hiệu quả và dựa trên nền tảng công nghệ số.
(VNF) - Tận dụng lợi thế khí hậu, thổ nhưỡng vùng cao phía Tây Quảng Ngãi, cây cà phê xứ lạnh đang trở thành sinh kế bền vững của người dân nơi đây. Sự chuyển biến này không chỉ nằm ở hiệu quả kinh tế mà còn ở việc người dân chủ động thay đổi tư duy sản xuất, áp dụng kỹ thuật và liên kết thị trường để vươn lên thoát nghèo lâu dài.
(VNF) - Tập đoàn BIM và các công ty thành viên đã tổ chức Lễ khởi công 3 dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, với tổng mức đầu tư gần 10.500 tỷ đồng.
(VNF) - Không chỉ là không gian mua sắm mới, New Concept Store OWEN tại Tầng 2, AEON MALL Hà Đông, Hà Nội còn là thông điệp mạnh mẽ của OWEN với mong muốn đồng hành cùng phong cách sống có gu, tinh tế và ngày càng chỉn chu của người đàn ông thế hệ mới.
(VNF) - Cầu Tứ Liên không chỉ là một công trình giao thông đơn thuần mà còn được xác định là mắt xích quan trọng trong quy hoạch mở rộng không gian đô thị Hà Nội về phía Bắc sông Hồng.
