Đại biểu Quốc hội: ‘Chưa có ai bị mất chức hay đi tù vì quản lý yếu kém để doanh nghiệp lỗ’

Báo cáo tài chính của doanh nghiệp nhà nước như có phép thần thông

Phát biểu tại phiên thảo luận Quốc hội ngày 28/5, ông Hoàng Văn Cường đã nêu lên ba dạng làm thất thoát tài sản nhà nước. Đó là kinh doanh kém hiệu quả dẫn đến lỗ, làm mất vốn; mua bán tài sản làm thất thoát tài sản và tiền vốn; định giá doanh nghiệp thấp khi cổ phần hóa.

Ông Cường cho rằng có 3 nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên. Một là trình độ quản lý của doanh nghiệp yếu kém dẫn đến kinh doanh không hiệu quả.

Hai là vì động cơ cá nhân. “Những người quản lý đã đầu tư những hoạt động không hiệu quả nhằm thu lợi ích cá nhân. Chẳng hạn như đầu tư máy móc, thiết bị không phù hợp nhưng lại hưởng lợi từ đấy; đầu tư vào lĩnh vực không hiệu quả nhưng được chia phần từ những lĩnh vực đầu tư này; hoặc cố tình tính giá trị đầu tư lớn hơn để hưởng những lợi ích, phần trăm từ đó”.

Thứ ba, dù doanh nghiệp lỗ nhưng không ai phải chịu trách nhiệm. “Chưa có ai bị mất chức hay xử lý đi tù vì chuyện quản lý yếu kém để doanh nghiệp lỗ”, ông Cường nói.

Ông Cường cũng nhấn mạnh không có doanh nghiệp nào báo cáo đầy đủ, rõ ràng lúc nào là lỗ, lúc nào lãi. Thậm chí có doanh nghiệp khi cần tăng chức, tăng quỹ lương hoặc để xin vốn thì ngay lập tức sẽ có báo cáo lãi nhưng khi báo cáo cho cơ quan tài chính để nộp thuế thì lại có một báo cáo lỗ.

“Người ta nói rằng báo cáo tài chính của các doanh nghiệp như có phép thần thông biến hóa giữa lỗ và lãi. Doanh nghiệp lỗ nhưng đội ngũ cán bộ quản lý doanh nghiệp vẫn được hưởng mức lương cao. Đó là vì cơ chế trả lương cho các doanh nghiệp là khi doanh nghiệp làm ăn có lãi thì được xác định mức lương theo mức lãi, nhưng khi lỗ thì không bị giảm mức lương này xuống. Đây là một động lực lôi kéo những người quản lý doanh nghiệp không muốn cổ phần hóa những doanh nghiệp nhà nước”, ông Cường phân tích.

Ông Cường cũng chỉ ra một nghịch lý là việc doanh nghiệp lỗ, thất thoát vốn thì ai cũng biết nhưng cả một bộ máy về thanh tra, kiểm tra, giám sát lại không biết.

“Rõ ràng ở đây về mặt chính sách, pháp luật, chúng ta phải xem đến lỗ hổng trong việc quy định trách nhiệm của cơ quan có trách nhiệm trong việc kiểm tra, giám sát đối với các hoạt động của doanh nghiệp”, ông nói.

Doanh nghiệp nhà nước yếu kém: gốc rễ là vấn đề sở hữu

Theo ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về quản lý, sử dụng vốn và tài sản nhà nước, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn 2011 - 2016 đã cho thấy một thực trạng đáng buồn. Lẽ ra doanh nghiệp nhà nước phải đóng vai trò dẫn dắt trong nền kinh tế, nhưng các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động khu vực này đang ở vị trí khóa đuôi.

Cụ thể, hệ số ICO của khu vực doanh nghiệp nhà nước luôn cao hơn nhiều so với các thành phần kinh tế khác. Ví dụ, năm 2016 các doanh nghiệp nhà nước đã phải bỏ ra gần 10 đồng vốn đầu tư mới để thu được 1 đồng tăng trưởng, cao gấp 2 lần so với chỉ tiêu 5 đồng của khu vực kinh tế đầu tư nước ngoài và cao gấp 1,5 lần so với mức trên 6 đồng của khu vực kinh tế ngoài nhà nước.

Hơn nữa mức sinh lời trên vốn chủ sở hữu và tài sản của doanh nghiệp nhà nước không chỉ ở mức thấp mà còn có xu hướng giảm liên tục theo thời gian. Từ 16,4% và 6,5% năm 2012 xuống còn 10 đến 4,6% năm 2016. Ngân sách nhà nước cũng nhiều năm thất thu với thành phần kinh tế nhà nước. Tốc độ tăng thu chỉ đạt mức trung bình 3% trong giai đoạn 2011 - 2016.

“Điểm rất cần lưu ý là đó là xu hướng sụt giảm hiệu quả sử dụng vốn tại các doanh nghiệp nhà nước nêu trên được diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế đang trên đà phục hồi và chất lượng tăng trưởng đang trên đà được cải thiện. Điều này cho thấy những yếu kém của khu vực doanh nghiệp nhà nước chủ yếu là vấn đề nội tại của khu vực này chứ không phải do những tác động từ môi trường bên ngoài”, ông Lộc nhấn mạnh.

Theo Chủ tịch VCCI, việc khu vực doanh nghiệp nhà nước có kết quả kém hơn khu vực ngoài nhà nước và khu vực FDI là một tình trạng phổ biến trên quốc tế. Điều đó cho thấy gốc rễ của vấn đề nằm ở vấn đề sở hữu và động lực phát triển doanh nghiệp.

“Bởi vậy nếu tỷ trọng sở hữu nhà nước tại các doanh nghiệp vẫn được duy trì ở mức cao và áp đảo thì những nỗ lực cải cách khác như hoàn thiện hệ thống pháp lý cho bớt chồng chéo, tăng tính chủ động của doanh nghiệp, xác lập tiêu chí đánh giá hoạt động hiệu quả của doanh nghiệp hay tăng cường công tác thanh tra kiểm tra… cũng không có nhiều ý nghĩa và không thể đem lại kết quả như mong muốn”, ông nói.

Do đó, ông Lộc cho rằng giải pháp tối ưu là phải đẩy mạnh quá trình cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước một cách thực chất và thoái vốn nhà nước ra khỏi hầu hết các lĩnh vực kinh doanh mà nhà nước không cần phải nắm giữ theo đúng tinh thần các nghị quyết của Đảng.

“Đề nghị Quốc hội nghiên cứu và giao Chính phủ chuẩn bị trình Quốc hội thông qua Luật Cổ phần hóa, đây là vấn đề rất quan trọng của nền kinh tế nước ta, rất xứng đáng để Quốc hội có bộ luật riêng về vấn đề này”, chủ tịch VCCI nhấn mạnh.