Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EFTA: Biến sân chơi nhỏ thành cơ hội lớn trên thị trường tinh hoa

Từ chiến lược quốc gia đến hành động cụ thể của doanh nghiệp

Trong bức tranh hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EFTA (gồm Thụy Sĩ, Na Uy, Iceland và Liechtenstein) được kỳ vọng là một bước ngoặt mới cho hàng hóa Việt Nam tiến vào những thị trường được đánh giá là “khó tính” nhất thế giới.

Dù vẫn đang trong quá trình đàm phán, nhưng ngay từ đầu năm 2025, các bước chuẩn bị chiến lược đã được triển khai mạnh mẽ – trong đó, đáng chú ý là Tiểu dự án “Thúc đẩy quan hệ thương mại Việt Nam – EFTA” do Trường Đại học Ngoại thương (FTU) triển khai với sự tài trợ của Chính phủ Thụy Sĩ thông qua dự án SwissTrade.

Không giống các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp theo kiểu “trải đều” trước đây, hoạt động này có sự tập trung cao độ vào một đối tượng và một mục tiêu duy nhất: giúp doanh nghiệp Việt Nam tận dụng tối đa lợi ích từ FTA Việt Nam – EFTA. Chính sự tập trung đó tạo ra chiều sâu trong nội dung đào tạo, tính thực tiễn cao trong các hoạt động tư vấn, và trên hết, giúp doanh nghiệp không chỉ “biết” mà còn “làm được” khi hiệp định chính thức đi vào hiệu lực.

Khởi động từ tháng 1/2025, Tiểu dự án đóng vai trò như một “bàn đạp” chiến lược, tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt Nam chủ động bước vào cuộc chơi toàn cầu với vị thế vững vàng hơn. Bên cạnh các chuỗi đào tạo, tư vấn, báo cáo chuyên đề..., các hoạt động của dự án còn giúp doanh nghiệp nắm bắt được xu hướng tiêu dùng, yêu cầu kỹ thuật, rào cản phi thuế quan từ các nước EFTA – điều mà không phải doanh nghiệp nào cũng có điều kiện tiếp cận trước đây.

Một trong những sản phẩm nổi bật đầu tiên của Tiểu dự án là Báo cáo đánh giá tác động của FTA Việt Nam – EFTA, tập trung phân tích cụ thể tác động của các cam kết thương mại hàng hóa, từ đó nhận diện nhóm ngành có tiềm năng hưởng lợi lớn nhất. Qua đó, các doanh nghiệp không chỉ hiểu rõ vị trí ngành nghề của mình trong bức tranh hội nhập, mà còn có cơ sở khoa học để xây dựng chiến lược đầu tư, điều chỉnh quy trình sản xuất và cải tiến sản phẩm theo tiêu chuẩn của thị trường EFTA.

Một trong những hoạt động đầu tiên và quan trọng nhất của Tiểu dự án là xây dựng Báo cáo đánh giá tác động của FTA Việt Nam – EFTA. Báo cáo sẽ phân tích chi tiết các tác động kinh tế của hiệp định, đặc biệt tập trung vào cam kết thương mại hàng hóa, qua đó xác định các nhóm ngành chủ đạo có tiềm năng hưởng lợi.

Đồng thời, báo cáo cũng đưa ra các khuyến nghị chính sách và định hướng thực thi phù hợp với bối cảnh hội nhập. Đối với doanh nghiệp, đây là cơ hội để hiểu rõ những cam kết liên quan trực tiếp đến ngành mình, nhu cầu và tiêu chuẩn của thị trường EFTA, cũng như xác định rõ các cơ hội cụ thể và những thách thức cần chuẩn bị vượt qua. Việc sớm nắm bắt các thông tin này sẽ giúp doanh nghiệp tự đánh giá vị trí của mình trong chuỗi giá trị, từ đó xây dựng chiến lược đầu tư, sản xuất và kinh doanh phù hợp khi FTA chính thức đi vào thực thi.

Từ đối thoại chính sách đến sát cánh cùng doanh nghiệp

Nhiều doanh nghiệp từng chia sẻ rằng họ gặp khó khăn trong việc tiếp cận với các nội dung liên quan đến FTAs cũng như cách tận dụng hiệu quả các Hiệp định này trong hoạt động xuất khẩu. Chính vì vậy, Tiểu dự án sẽ triển khai tổ chức 03 hội nghị đối thoại công – tư tại ba miền, quy tụ đại diện Bộ Công Thương, các Sở Công Thương địa phương, hiệp hội ngành hàng và cộng đồng doanh nghiệp.

Tại các hội nghị, doanh nghiệp có thể trực tiếp nêu lên những khó khăn trong việc tiếp cận và thực thi FTA, đề xuất giải pháp cụ thể, đồng thời nhận được sự lắng nghe, tư vấn và định hướng từ cơ quan quản lý và các chuyên gia. Những thông tin thu thập được sẽ được sử dụng để xây dựng Kế hoạch vận hành Hệ sinh thái thúc đẩy xuất khẩu cho từng địa phương – một công cụ chính sách được xây dựng riêng cho từng địa phương dựa trên nhu cầu thực tế của chính doanh nghiệp.

Điểm đặc biệt tạo nên chiều sâu của dự án là hoạt động tư vấn chuyên sâu 1-1 cho 25 doanh nghiệp tiêu biểu được lựa chọn. Trong thời gian từ 6–8 ngày làm việc, mỗi doanh nghiệp sẽ đồng hành cùng chuyên gia đầu ngành để phân tích nội tại, nhận diện điểm mạnh, điểm yếu và từ đó xây dựng lộ trình khai thác FTA một cách tối ưu. Các nội dung tư vấn đi từ hiểu và áp dụng cam kết trong FTA, đến cập nhật tiêu chuẩn kỹ thuật, tận dụng công cụ xúc tiến thương mại, chuyển đổi số, phát triển thương hiệu, tiếp cận thị trường...

Các nội dung hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu được thiết kế linh hoạt, sát với thực tế vận hành và định hướng phát triển của từng doanh nghiệp, đồng thời được xây dựng bởi các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực thương mại quốc tế.

Đây không đơn thuần là lớp học hay buổi tọa đàm, mà là một hành trình “đồng hành chuyên sâu” được cá nhân hóa theo từng doanh nghiệp, từng ngành nghề – đúng với tinh thần “hành động trước khi FTA có hiệu lực”.

Theo đại diện dự án, việc bắt đầu triển khai ngay trong giai đoạn đàm phán mang ý nghĩa chiến lược: “Nếu đợi đến khi FTA chính thức có hiệu lực mới bắt đầu hành động, doanh nghiệp sẽ mất đi cơ hội đón đầu thị trường. Ngược lại, sự chuẩn bị sớm sẽ giúp doanh nghiệp ‘ra trận’ với vũ khí đầy đủ: nhân sự sẵn sàng, sản phẩm đạt chuẩn, quy trình rõ ràng, và chiến lược thị trường cụ thể.”

Trong bối cảnh dòng thuế quan nhiều khả năng được xóa bỏ, việc chuẩn bị sớm không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí mà còn tăng sức cạnh tranh vượt trội. Đặc biệt, các doanh nghiệp nắm bắt thời cơ sớm có thể chiếm lĩnh thị phần trước, xây dựng được thương hiệu tại thị trường EFTA – nơi mà độ tin cậy và tiêu chuẩn chất lượng được đánh giá cao hơn giá cả.

EFTA – Cánh cửa nhỏ mở ra thị trường lớn

EFTA dù chỉ gồm bốn quốc gia với quy mô dân số không lớn, nhưng lại là các thị trường có thu nhập cao, tiêu chuẩn khắt khe và sức mua ổn định. Đặc biệt, các quốc gia như Thụy Sĩ và Na Uy đều nằm trong top những nước dẫn đầu về chỉ số phát triển con người (HDI) và nhu cầu tiêu dùng bền vững. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam thúc đẩy các ngành có giá trị gia tăng cao như: chế biến thực phẩm, đồ gỗ, thủy sản, dệt may đạt chuẩn xanh, dược phẩm, sản phẩm hữu cơ, công nghệ sạch...

Cùng với EVFTA, RCEP và CPTPP, FTA Việt Nam – EFTA sẽ bổ sung mảnh ghép chiến lược cho hành trình hội nhập đa phương, mở rộng mạng lưới thương mại tự do của Việt Nam ra những thị trường tinh hoa của châu Âu. Không chỉ là cơ hội xuất khẩu, FTA còn là “áp lực tích cực” buộc doanh nghiệp cải thiện chất lượng, minh bạch hóa quy trình, và đổi mới công nghệ – những yếu tố sống còn trong cạnh tranh toàn cầu.

Tiểu dự án được triển khai trong bối cảnh đặc biệt quan trọng khi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EFTA đang đàm phán và ký kết. Việc triển khai ngay từ giai đoạn này không chỉ thể hiện tính thời điểm chiến lược mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp chuẩn bị trước một bước, thay vì rơi vào thế bị động khi hiệp định chính thức có hiệu lực.

Sự chủ động này mang lại lợi thế rõ rệt và có tính cạnh tranh cao: doanh nghiệp sẽ sẵn sàng nguồn lực cả về nhân sự, quy trình và sản phẩm khi các dòng thuế quan được xóa bỏ, mở ra cơ hội tối ưu chi phí xuất khẩu. Đồng thời, doanh nghiệp có thể xây dựng và triển khai chiến lược thâm nhập thị trường từ sớm, đón đầu nhu cầu mới và xu hướng tiêu dùng tại các nước EFTA.