Mất tiền tỷ trong tài khoản: Đòi ai và ai trả?

Tiền trong tài khoản ngân hàng "bốc hơi" do đâu?

Gần đây, vụ chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu bị tin tặc lấy cắp gần nửa tỷ đồng trong tài khoản đã gây xôn xao. Cùng với đó, những thông tin về việc lạm dụng quyền lợi và chiếm đoạt tài sản từ các tài khoản ngân hàng xuất hiện ngày càng nhiều.

Mới đây, giám đốc một chi nhanh ngân hàng đã bị bắt với cáo buộc lừa đảo chiếm đoạt hàng trăm tỷ của nhiều khách hàng.

Hồi tháng 3/2023, bà Hồ Thị Thùy Dương (Cam Ranh) gửi tiền ở phòng giao dịch Sacombank chi nhánh Khánh Hòa cũng kêu cứu vì mất gần 47 tỷ đồng.

Vụ việc tương tự xảy ra năm 2022 là bà Trần Thị Chúc bị mất 11,9 tỷ đồng tại Vietcombank chi nhánh Kinh Bắc (Bắc Ninh).

Trong lịch sử đã có những vụ mất tiền gây chấn động như năm 2018, bà Chu Thị Bình mất tổng cộng 245 tỷ đồng khi gửi tiết kiệm tại Eximbank TP.HCM. Hay vụ 27 khách hàng gửi tiền tại OceanBank chi nhánh Hải Phòng mất hơn 400 tỷ đồng đã trở thành 1 đại án.

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, việc khách hàng gửi tiền bị mất chứng tỏ hệ thống ngân hàng đang có lỗ hổng. Lỗ hổng này có thể tới từ quy trình của ngân hàng, có thể là việc thực hiện các quy định và quy trình nội bộ, cũng có thể là do đạo đức kinh doanh của cán bộ ngân hàng... Còn theo Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI, trong các trường hợp khách hàng bị mất tiền gửi ở ngân hàng gần đây, đa số là lỗi từ phía ngân hàng. Nếu tất cả ngân hàng đều làm đúng quy trình, từng bộ phận cũng đều làm chuẩn thì khách hàng hoàn toàn yên tâm giao dịch ở mọi hình thức. Nhưng thực tế, nhiều vụ việc xảy ra thời gian qua cho thấy chính bản thân nhân viên đã cố tình vi phạm làm sai, để nhằm mục đích lừa đảo, chiếm đoạt tiền từ ngân hàng.

“Có một số trường hợp, khách hàng giao tiền cho người không thuộc nhân sự của ngân hàng hoặc không đúng bộ phận và không đúng quy trình, khi xảy ra sự việc mất tiền, lúc đó sẽ là lỗi của khách hàng”, ông Đức nói.

Luật sư Đoàn Hải Nam, Công ty Luật Bross and Partners cũng cho biết, một số vụ do các cán bộ, nhân viên của ngân hàng tham ô, lợi dụng lỗ hổng hệ thống chiếm đoạt tiền của ngân hàng, lợi dụng niềm tin, lừa đảo chiếm đoạt tiền trong tài khoản của khách hàng như vụ án Huỳnh Thị Huyền Như, Bùi Thị Hoài Anh... Tuy nhiên, khách hàng cũng có những lỗi nhất định như: nể nang, cả tin vào những nhân viên ngân hàng, ký giấy tờ khống, ký giấy trắng, phớt lờ việc tuân thủ quy trình, quy định của ngân hàng thậm chí còn yêu cầu ngân hàng thực hiện các giao dịch khi không đủ các điều kiện...

Phó Thống đốc NHNN Đào Minh Tú cho biết, thời gian qua, nhiều khách hàng bị mất tiền trong tài khoản và nhiều vi phạm do cá nhân, tập thể hoặc ngân hàng. Song đây không phải là lỗ hổng mang tính hệ thống mà chỉ diễn ra ở một số ngân hàng, tổ chức, đơn vị, phòng giao dịch...

Theo Phó Thống đốc, nguyên nhân để xảy ra những vụ việc trên có thể là vi phạm do cơ chế, cách thức quản lý của phòng giao dịch, vi phạm cá nhân của nhân viên ngân hàng, "hoặc sự chủ quan, thông đồng giữa khách hàng với cán bộ ngân hàng để tiêu cực, không chỉ lừa nhau mà lừa cả ngân hàng".

Ai sẽ trả tiền cho khách khi bị mất?

Luật sư Đoàn Hải Nam cho rằng, trước khi đặt ra trách nhiệm bồi thường của ngân hàng cần phải xem xét, đánh giá đến quá trình diễn biến tội phạm, hành vi của tội phạm được thực hiện như thế nào, hướng đến chủ thể nào.

Nếu khách hàng đã thực hiện việc gửi tiền, mở tài khoản thanh toán theo đúng quy trình của ngân hàng nhưng cán bộ của ngân hàng lợi dụng lỗ hổng để chiếm đoạt tiền thì trách nhiệm bồi thường trước tiên sẽ thuộc ngân hàng và sau đó ngân hàng sẽ có quyền yêu cầu người có lỗi gây ra thiệt hại phải hoàn trả số tiền đó.

Trường hợp khách hàng là người để lộ những thông tin bảo mật, sử dụng những ứng dụng không chính thống dẫn đến việc bị chiếm quyền trên điện thoại hoặc đã có dấu hiệu bất thường giữa cán bộ, nhân viên ngân hàng với khách hàng này trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào tại ngân hàng, thì đây là những yếu tố mà phía ngân hàng không thể kiểm soát được. Lúc đó, trách nhiệm bồi thường trực tiếp cho khách hàng sẽ thuộc về người có hành vi phạm tội. Khách hàng sẽ tham gia vụ án với tư cách bị hại, ngân hàng sẽ chỉ tham gia với tư cách người có quyền, nghĩa vụ liên quan.

Luật sư Trương Thanh Đức cho rằng, cần phải xác minh và làm rõ nguyên nhân của việc mất tiền, nhưng cũng không thể bỏ qua trách nhiệm của ngân hàng trong các tình huống như vậy. Ngân hàng phải đảm bảo quy trình giao dịch là an toàn và được giám sát một cách nghiêm ngặt để đảm bảo sự tuân thủ từ phía nhân viên.

Luật sư Trần Minh Hải - Công ty Luật Basico cho rằng, trách nhiệm bồi thường của ngân hàng sẽ phát sinh ngay khi có căn cứ cho thấy khách hàng bị thiệt hại và ngân hàng đã sai trước những cam kết, thoả thuận với khách hàng. Khách hàng thường sử dụng các dịch vụ ngân hàng hoặc gửi tiền vào ngân hàng không chỉ bởi niềm tin mà còn dựa trên các hợp đồng dịch vụ, quy định nghiệp vụ huy động vốn của ngân hàng và của pháp luật. Vì vậy, bất cứ yếu tố nào cho thấy ngân hàng chưa hoàn thành đúng nghĩa vụ của mình mà phát sinh thiệt hại cho khách hàng thì ngân hàng sẽ phải bồi thường thiệt hại đó.

TS. Nguyễn Trí Hiếu nhấn mạnh, trong các vụ việc mất tiền như trên cá nhân cán bộ, nhân viên ngân hàng là người chịu trách nhiệm nhưng ngân hàng cũng phải chịu trách nhiệm chính, bởi mọi việc xảy ra trong khuôn viên ngân hàng. Vì vậy, ngân hàng cần có biện pháp quản lý, đào tạo nhân viên, biện pháp bảo mật, bảo vệ khách hàng để tránh những sự vụ đáng tiếc như đã xảy ra.

TS. Nguyễn Quốc Hùng, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam khẳng định, các tổ chức tín dụng có trách nhiệm bảo toàn vốn cho người gửi tiền, trong trường hợp xảy ra sự vụ dẫn đến thất thoát tài sản, nếu phát hiện ra hành vi tham ô tài sản của cán bộ ngân hàng thì tổ chức tín dụng phải có trách nhiệm hoàn trả ngay.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLAW nhấn mạnh, để bảo vệ quyền lợi của mình trong các trường hợp bị mất tiền, khách hàng cần thu thập đầy đủ bằng chứng và tài liệu giao dịch với ngân hàng. Sau đó, liên hệ với ngân hàng và cung cấp thông tin để ngân hàng có thể xác minh tình hình. Đến nay, hầu hết vụ việc mất tiền khi gửi ngân hàng chỉ được giải quyết khi tòa án ra phán quyết. Theo đó, việc xác định bên nào sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường khoản tiền đã mất cho khách hàng thường được tòa án đưa ra sau khi xem xét đầy đủ hồ sơ liên quan.

Trong vụ việc của bà Chu Thị Bình tại Eximbank, cuối tháng 11/2018, TAND TP.HCM đưa vụ án ra xét xử và buộc ngân hàng phải có trách nhiệm bồi thường khoản tiền gốc, lãi đã mất của khách. Đến tháng 4/2019, bà Bình đã được ngân hàng thanh toán khoản tiền lãi hơn 115 tỷ đồng theo phán quyết của tòa phúc thẩm và 245 tỷ đồng tiền gốc.

Trong vụ án xảy ra tại OceanBank chi nhánh Hải Phòng, tòa án đã tuyên buộc ngân hàng phải có trách nhiệm chi trả toàn bộ tiền gốc, tiền lãi cho 27 khách hàng mở thẻ tiết kiệm đã bị các đối tượng là cán bộ nhân viên ngân hàng chiếm đoạt.

Những vụ việc mất tiền trong tài khoản diễn ra gần đây cũng là hiện tượng cảnh báo đối với người dân và ngân hàng. Các hình thức lừa đảo tinh vi khiến cho khách hàng ngày càng khó lấy lại được tiền. Vì vậy, khách hàng gửi tiền tuyệt đối không đưa thông tin cho bất kỳ ai, kể cả nhân viên ngân hàng và phải kiểm tra kỹ nội dung giao dịch trước khi ký các giấy tờ... Đặc biệt không được chủ quan, dễ dãi, không giao dịch tắt ngang với nhân viên ngân hàng. Không chỉ ngân hàng tăng cường công nghệ bảo mật, khách hàng cũng cần chủ động phòng ngừa, giữ bí mật thông tin cá nhân, tài khoản để tránh mất tiền oan.