Phát huy giá trị của Cách mạng Tháng Tám trong kỷ nguyên mới

Tháng 8/1945, trước tình hình quốc tế và trong nước thuận lợi, dân tộc ta đã nhanh chóng chớp cơ hội “ngàn năm có một” để khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám, mở ra kỷ nguyên độc lập tự do cho đất nước. Sau 80 năm, theo Tổng Bí thư Tô Lâm, giờ đây nước ta đã hội tụ đủ điều kiện và đứng trước cơ hội lịch sử để bước vào kỷ nguyên phát triển mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Xung quanh câu chuyện này, Đầu tư Tài chính có cuộc trao đổi với PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng.

- Theo ông, tại sao lại nói đây là thời điểm chín muồi để Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới? Bài học về nắm bắt thời cơ của Cách mạng Tháng Tám có ý nghĩa thế nào trong kỷ nguyên mới?

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc: Cách mạng Tháng Tám để lại rất nhiều bài học quý giá và vẫn còn nguyên giá trị cho cho công cuộc đổi mới và phát triển đất nước hiện nay. Trong đó các bài học lớn bao gồm nắm bắt thời cơ, ý chí tự lực, tự cường, đoàn kết dân tộc và các bài học về xây dựng kinh tế.

Đầu tiên là bài học về lựa chọn thời cơ và đẩy lùi nguy cơ. Cách mạng Tháng Tám diễn ra trong bối cảnh phong trào cách mạng của ta đã lên đến đỉnh cao, quần chúng nhân dân sẵn sàng đấu tranh giành độc lập. Đồng thời ở mặt trận quốc tế, phát xít Nhật mới đầu hàng phe Đồng Minh. Đó là hoàn cảnh thuận lợi cho ta. Mặt khác, cũng có những nguy cơ xuất hiện. Lợi dụng lúc Nhật Bản đầu hàng, thực dân Pháp nhăm nhe trở lại xâm lược nước ta một lần nữa. Các nước phe Đồng minh tiến vào nước ta trên danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật, nhưng đằng sau đó có những lực lượng với ý đồ xấu, muốn can thiệp và phá hoại cách mạng và nền độc lập của Việt Nam. Cách mạng Tháng Tám đã kịp thời đẩy lùi những nguy cơ ấy và giành chính quyền trong hoàn cảnh thuận lợi nhất. Đó chính là bài học quý báu về việc lựa chọn đúng thời cơ và chủ động hóa giải nguy cơ.

Đến hiện tại, có thể nói đất nước ta đã hội tụ đủ các điều kiện để bước vào kỷ nguyên mới. Sau gần 40 năm, công cuộc đổi mới của đất nước đã đạt được những cái thành tựu to lớn cả về lý luận và thực tiễn. Nhân dân cả nước đồng lòng, quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam ngày càng cường thịnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Song song với những điều kiện trong nước là yếu tố thời đại. Ta đang sống trong thời đại hòa bình, hợp tác và phát triển.

Bên cạnh đó, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số và nhiều thành tựu khoa học công nghệ khác. Đây là thời cơ thuận lợi để ta phát huy sức mạnh và tiềm năng, nếu bỏ lỡ sẽ có thể gây tụt hậu.

Tựu chung lại, những yếu tố trên cho phép nước ta bước vào kỷ nguyên mới với tất cả niềm tin, động lực, và sức mạnh tự thân. Những bài học của Cách mạng Tháng Tám cần được vận dụng một cách linh hoạt, sinh động để tranh thủ đưa đất nước phát triển nhanh, tránh tụt hậu, nhưng đồng thời đảm bảo tính bền vững.

- 80 năm trước, Cách mạng Tháng Tám diễn ra trên phạm vi cả nước, huy động sức mạnh của mọi tầng lớp nhân dân. Ngày nay, bài học về tinh thần đoàn kết có ý nghĩa như thế nào trong kỷ nguyên mới của dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh nước ta vừa thực hiện chủ trương sáp nhập tỉnh thành thưa ông?

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc: Năm 1945, dân số nước ta chỉ có hơn 20 triệu người, giờ đây con số ấy đã là hơn 100 triệu. Khi toàn dân đoàn kết lại xung quanh Đảng, xung quanh Nhà nước, đoàn kết dưới đường lối, cương lĩnh của Đảng giống như Cách mạng Tháng Tám thì đất nước ta có thể làm bất cứ việc gì. Với sức mạnh của đại đoàn kết dân tộc như vậy thì khó khăn nào cũng có thể vượt qua để đưa đất nước phát triển, đúng như khẩu hiệu của Bác Hồ: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”.

Trong bối cảnh sắp xếp lại tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị hiện nay, yêu cầu đoàn kết càng trở nên cấp thiết. Tổng Bí thư Tô Lâm đã lưu ý các địa phương sau sáp nhập: “Đoàn kết là có tất cả, mất đoàn kết là mất hết”. Không được để xảy ra tình trạng chia rẽ, cục bộ, địa phương. Đâu cũng là đất nước mình, đâu cũng là quê hương mình. Cần đoàn kết để tạo ra sức mạnh mới, nguồn lực mới, không gian mới để phát triển đất nước.

Cách mạng Tháng Tám không có đoàn kết toàn dân tộc thì không thể thành công. Ngày nay nếu không đoàn kết thì cũng không thể đưa đất nước phát triển. Vì thế, hơn lúc nào hết, bây giờ chúng ta cần đoàn kết.

- Theo ông, tâm thế tự chủ, tự lực, tự cường có ý nghĩa như thế nào trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, đặc biệt trong bối cảnh tình hình thế giới bất ổn và cạnh tranh nước lớn phức tạp như hiện nay?

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc: Tự lực, tự cường trước hết thể hiện ở đường lối, cương lĩnh của Đảng. Dù cho thế giới chuyển động, biến đổi thế nào thì ta vẫn kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.

Bên cạnh đó, tự lực, tự cường thể hiện ở việc xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, sáng tạo dựa trên sức mạnh của chính mình. Cần tranh thủ nguồn lực đầu tư từ bên ngoài, nhưng nội lực vẫn đóng vai trò then chốt. Trước các tác động từ môi trường quốc tế, chẳng hạn như cạnh tranh Mỹ - Trung, ta cần chủ động ứng phó, biến thách thức thành cơ hội để tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cao hiệu quả và năng lực tự cường.

Ngoài ra, ngoại giao kinh tế cần có những chính sách đúng đắn để dung hòa được mâu thuẫn, đồng thời nắm vững nguyên tắc “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” như Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định.

Tinh thần độc lập, tự chủ cũng thể hiện ở khát vọng của toàn dân để vươn lên thịnh vượng, thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Trước đây mất nước là một nỗi nhục, phải quyết tâm dành lại độc lập. Còn ngày nay nếu cứ ở trong tình trạng nghèo đói thì cũng là nỗi nhục. Do đó phải vươn lên làm giàu, đưa đất nước đến sự giàu có, thịnh vượng và hạnh phúc. Bên cạnh đó, chúng ta có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa. Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy, là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.

Nếu làm được điều trên thì dù bối cảnh bên ngoài có biến động phức tạp, khó lường đến đâu, chúng ta vẫn có thể vững vàng phát triển và vượt qua thách thức.

- Theo ông, những bài học về giải quyết khó khăn kinh tế, tài chính sau Cách mạng Tháng Tám có ý nghĩa như thế nào với các mục tiêu kinh tế của kỷ nguyên mới?

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc: Sau Cách mạng Tháng Tám, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Chúng ta đứng trước một nền tài chính kiệt quệ. Mọi thứ gần như là con số 0, tiền không có, vàng không có. Trong tình hình ấy, Bác Hồ cùng các đồng chí lãnh đạo đã vực dậy nền tài chính của đất nước.

Theo tôi bài học về tài chính lớn nhất của nước ta lúc đó là phải dựa vào dân. Khi Nhà nước mới ra đời, hầu như không có gì trong tay, nên hoàn toàn phải dựa vào nhân dân, thậm chí dân còn nuôi cán bộ. Tháng 9/1945, Bác Hồ phát động Tuần lễ Vàng, chỉ sau một tuần nhân dân đã đóng góp cho Chính phủ tới 375kg vàng, cùng hơn hơn 20 triệu đồng bạc cho Quỹ Độc lập. Dân cũng đóng góp cho Quỹ Đảng bộ Quốc phòng tới 45 triệu để xây dựng nền quốc phòng của đất nước. Không chỉ ở thành phố, những gia đình khá giả mới góp cho Chính phủ, mà ngay cả ở những vùng nông thôn nghèo khó, người dân vẫn sẵn lòng đóng góp.

Sau khi thành lập, Chính phủ lâm thời đã có hàng loạt chính sách cụ thể để vực dậy nền kinh tế. Chính phủ đã bãi bỏ những sắc thuế hà khắc, vô lý của chính quyền cũ. Ngày 13/10/1945, Bác Hồ viết thư kêu gọi các bậc thương gia, doanh nhân tham gia vào quá trình xây dựng nền kinh tế, tài chính của đất nước. Tháng 11/1946, ta phát hành tờ tiền giấy đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, còn gọi là tờ giấy bạc Cụ Hồ để lưu thông hàng hóa, thúc đẩy thương mại.

Còn ngày nay, vấn đề đặt ra là làm sao xây dựng được các chính sách thuế hợp lý, nhằm huy động tối đa nội lực và sự đóng góp của nhân dân. Người dân cần cảm thấy rằng việc nộp thuế không chỉ là nghĩa vụ hay trách nhiệm công dân, mà còn là hành động thể hiện lòng yêu nước, chung tay xây dựng một đất nước ngày càng giàu mạnh, hùng cường. Khi đó, mỗi người dân, mỗi gia đình đều sẽ được hưởng những thành quả từ sự phát triển ấy.

Bên cạnh đó, cần có chiến lược phát triển nền tài chính một cách bài bản. Các chính sách thuế phải kích thích phát triển sản xuất chứ không được ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất. Kể cả doanh nghiệp trong nước hay doanh nghiệp nước ngoài thì đều cần các chính sách thuế hợp lý, đồng bộ.

Thêm nữa, vấn đề đặt ra là làm sao sử dụng tiền thuế, tiền ngân sách một cách hợp lý và hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư công. Các chỉ tiêu đầu tư công được Chính phủ giao về cho từng ngành, từng địa phương, nhưng việc sử dụng trên thực tế còn gặp nhiều khó khăn. Không phải cứ có tiền là có thể tiêu được hay tiêu hiệu quả. Do đó, cần phải có tư duy đúng đắn và cách làm cụ thể để giải ngân đầu tư công hợp lý, hiệu quả, từ đó tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Nhìn chung, theo tôi thì bất kỳ giai đoạn nào, từ buổi đầu hình thành Nhà nước cách mạng cho đến hiện nay, chúng ta đều thấy rõ tầm quan trọng của tài chính quốc gia. Chiến lược tài chính quốc gia đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

- Tiếp nối tinh thần đóng góp như ông đã nói, làm sao để phát huy vai trò của nhân dân đối với việc phát triển kinh tế đất nước trong kỷ nguyên mới, nhất là trong bối cảnh Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân?

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc: Kinh tế tư nhân có đóng góp rất lớn trong lịch sử đất nước. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nền kinh tế chủ yếu dựa vào khu vực tư nhân. Ngay cả các địa chủ và tầng lớp tư sản cũng đóng góp cho đất nước rất nhiều. Điều đó xuất phát từ lòng yêu nước, sự gắn bó và trách nhiệm của họ với chế độ. Trong bối cảnh mới, tinh thần yêu nước cần được thể hiện theo cách khác.

Nếu như trước đây, người dân sẵn sàng góp vàng, góp tiền cho Chính phủ, thì ngày nay lòng yêu nước được thể hiện qua trí tuệ và thành quả trong phát triển kinh tế. Cần khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước gắn liền với khát vọng làm giàu, để mỗi người dân vừa làm giàu cho bản thân, vừa góp phần xây dựng đất nước phồn vinh.

Vừa rồi, Nghị quyết 68 đã xác định kinh tế tư nhân là động lực rất quan trọng của nền kinh tế, đóp góp khoảng 50% GDP. Tuy nhiên, hiện nay khu vực này vẫn chủ yếu bao gồm các doanh nghiệp vừa, nhỏ, thậm chí siêu nhỏ.

Do đó bài toán đặt ra là làm sao để ta có nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn hơn; làm sao để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển nhanh, với quy mô lớn và hiệu quả cao hơn. Đồng thời, cần kết hợp hài hòa giữa lợi ích của các doanh nghiệp tư nhân với lợi ích của Nhà nước.

Bên cạnh kinh tế tư nhân, chúng ta cũng cần đồng thời thúc đẩy các thành phần kinh tế khác, bao gồm kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Hiện nay kinh tế nhà nước vẫn là đóng vai trò chủ đạo. Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài cũng đóng góp rất lớn, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu. Do đó, chính sách kinh tế hiện nay cần tạo điều kiện để tất cả các thành phần kinh tế cùng phát triển nhanh và đồng bộ.

Cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!