'Ba yếu tố khiến người lao động bị bỏ lại ngày càng xa trong quá trình tăng trưởng'

PGS. TS Phạm Thế Anh – Trưởng khoa Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân nêu quan điểm, mặc dù thời điểm Quốc hội dự kiến bấm nút thông qua dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) sắp đến gần, nhưng xung quanh nội dung này còn quá nhiều vấn đề.

Theo vị PGS.TS, đầu tiên là mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế có thu nhập từ tiền công và tiền lương, con số này ảnh hưởng tới khoảng 53 triệu người lao động.

Cụ thể, mức giảm trừ cho bản thân (15,5 triệu) và người phụ thuộc (6,2 triệu) là quá thấp, lạc hậu bởi nó chưa đủ để bù đắp cho sự gia tăng chi phí sinh hoạt kể từ lần sửa đổi luật thuế TNCN lần trước vào năm 2012.

Nó cũng không tính được tương lai bởi vì sau lần này, sẽ lại rất lâu nữa mức này mới được xem xét lại, trong khi chi phí sinh hoạt vẫn gia tăng hàng tháng/hàng năm, nhất là trong bối cảnh Chính phủ đang theo đuổi mục tiêu tăng trưởng hai con số bằng cách thúc đẩy tín dụng và tiền tệ.

Mức giảm trừ gia cảnh được thiết lập để đảm bảo người lao động duy trì mức sống cơ bản (thiết yếu).

Tuy nhiên, trong nhiều năm qua mức khẩu trừ này được cố định bất chấp chi phí sinh hoạt mỗi năm lại cao hơn. Và ngay cả trong lần sửa đổi này, mức mới được đề xuất không chỉ không theo kịp tốc độ tăng của CPI nói chung trong quá khứ, mà còn tụt hậu rất xa so với tốc độ tăng giá của những mặt hàng thiết yếu.

PGS.TS Phạm Thế Anh dẫn chứng, CPI tháng 11/2025 vừa được công bố tăng 0,45% so với tháng 10, nhưng hầu hết người dân đều cảm nhận được thực tế không phải như vậy. CPI tăng 0,45% tức là nếu tháng trước người dân chi tiêu 1 triệu đồng, tháng này để duy trì mức sống như tháng trước, chỉ cần phải bỏ thêm 4.500 đồng. bằng số tiền thừa khi mua hàng mà đôi khi chẳng cần đợi để lấy lại.

Theo ông Thế Anh, không chỉ có mức giảm trừ gia cảnh, biểu thuế TNCN từ tiền công, tiền lương cũng chưa hợp lý sau nhiều lần đề xuất.

Nếu so với các nước trong khu vực, mức thu nhập tính thuế của Việt Nam ở các mức thuế suất là rất thấp. Ví dụ, mức thuế suất 15%, ở Việt Nam người có mức thu nhập tính thuế từ 120 triệu đồng/năm trở lên sẽ phải chịu thuế suất này, trong khi ở Singapore là trên 2,4 tỷ đồng, Thailand trên 400 triệu đồng, Indonesia gần 200 triệu đồng, chỉ có Philippines là gần với mức của Việt Nam.

Tuy nhiên, để phải nộp mức thuế suất cao nhất 35% thì người lao động ở Philippines phải có mức thu nhập tính thuế gần 3,6 tỷ đồng/năm, cao gấp 3 lần con số của Việt Nam. Indonesia và Thailand cũng có mức thuế suất cao nhất 35%, nhưng thu nhập tính thuế cho mức thuế suất này lần lượt là 7,9 tỷ đồng và 4,1 tỷ đồng/năm trở lên.

Malaysia có mức thuế suất cao nhất là 30% và thu nhập tính thuế tương ứng là gần 13 tỷ đồng/năm (gấp hơn 10 lần Việt Nam). Đặc biệt, Singapore chỉ có thuế suất cao nhất là 24% và người lao động phải có mức thu nhập tính thuế 20 tỷ đồng trở lên mới phải chịu thuế suất này.

Từ những phân tích nêu trên, PGS.TS Phạm Thế Anh khẳng định, có 3 yếu tố đang khiến khoảng 53 triệu người lao động bị bỏ lại ngày càng xa trong quá trình tăng trưởng hiện nay. Thứ nhất, chi phí sinh hoạt thiết yếu tăng phi mã. Thứ hai, gánh nặng thuế TNCN từ tiền công và tiền lương và thứ 3 Chính phủ mở rộng tín dụng/tiền tệ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà không có các chính sách thuế điều tiết thị trường bất động sản.

“Quốc hội chỉ nên bấm nút thông qua Luật Thuế TNCN nếu mức giảm trừ gia cảnh được nâng lên 25 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế, 10 triệu đồng cho người phụ thuộc. Đồng thời, bỏ hẳn các mức thuế suất cao nhất 30 và 35% hoặc nâng mức thu nhập tính thuế cho các mức thuế suất này lên ngang bằng với các nước trong khu vực”, ông Thế Anh kiến nghị.

Trao đổi thêm về vấn đề này, ông Lê Văn Tuấn – Giám đốc Công ty TNHH Kế toán thuế Keytas đánh giá, việc Bộ Tài chính điều chỉnh về biểu thuế lũy tiến tại dự thảo luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN), trong đó giảm mức thuế suất 15% (ở bậc 2) xuống 10% và thuế suất 25% (ở bậc 3) xuống 20% là điều đáng mừng.

Tuy nhiên, đại diện Keytas nói, mấu chốt vẫn nằm ở bậc 35% cho mức thu nhập tính thuế 100 triệu đồng. Mức này không còn phù hợp.

Ông Tuấn đề xuất phương án, một là nên giảm bậc thuế suất cao nhất xuống mức 25% tương ứng ngưỡng tính thuế 100 triệu đồng. Trường hợp nếu nhà chức trách muốn giữ bậc 35% thì cần phải tăng ngưỡng tính thuế bậc thuế cao nhất lên trên 200 triệu đồng/tháng.

Theo ông Tuấn, việc giữ mức thuế suất 35% nhưng áp ngay từ ngưỡng thu nhập trên 100 triệu đồng/tháng khiến Việt Nam khó thu hút lao động chất lượng cao và cũng không tạo nhiều động lực làm việc cho nhóm chuyên gia, nhân lực trình độ cao.

"Do đó, chúng ta cần xem xét lợi ích tổng thể quốc gia, hơn là vì nguồn thu của một sắc thuế. Việc người lao động bớt đóng thuế thu nhập cá nhân thì họ có thêm nguồn tiền để tăng chi tiêu và đóng góp vào sắc thuế khác. Hay việc thu hút nhóm lao động chất lượng cao vào Việt Nam cũng giúp tăng số lượng người đóng thuế, bù đắp lại sự thiếu hụt khi tăng ngưỡng tính thuế cao hơn. Một lợi ích khác mà chúng ta cũng cần xem xét, đó là giá trị công việc của nhân sự chất lượng cao. Nhờ vào trí tuệ của nhóm đối tượng này, họ có thể tạo ra giá trị khác biệt và năng lực cạnh tranh của cả một quốc gia. Đó là lợi ích rất khó đong đếm" - vị Giám đốc Keytas phân tích thêm.

Số liệu từ Bộ Tài chính cho thấy, giai đoạn 2020 – 2023, trung bình mỗi năm có hơn 62.000 cá nhân chịu mức thuế suất 35%, chiếm chưa đến 2% tổng số người nộp thuế từ tiền lương, tiền công. Tuy vậy, nhóm này lại đóng góp hơn một nửa tổng thu từ thuế TNCN. Nghĩa là gánh nặng dồn vào một nhóm nhỏ, còn động lực của họ thì đang dần cạn kiệt.

Áp lực thuế cũng khiến nhiều lao động chọn “né”, hợp thức hóa thu nhập qua các khoản chi ngoài lương, nhận thù lao dưới dạng khác, hay thậm chí chuyển sang làm việc tự do, nơi họ không bị kiểm soát thuế gắt gao như trong khu vực chính quy.

Ths. Luật sư Nguyễn Văn Được - Ủy viên Ban Chấp hành Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín đưa ý kiến, nên hạ mức cao nhất xuống 30%, thậm chí thấp hơn.

“Giảm thuế không đồng nghĩa giảm ngân sách. Khi tiêu dùng, đầu tư và nhân tài đều phát triển, nguồn thu sẽ bền vững hơn. Thậm chí, Việt Nam có thể thu hút cả dòng thuế thu nhập của người lao động quốc tế và hạn chế chảy thu nhập của người Việt ra nước ngoài”, ông Được nhấn mạnh.