Công chức thất nghiệp: Khủng hoảng kép tuổi trung niên

Sốc vì “biên chế” cũng không ổn định

Chính phủ đang triển khai mạnh mẽ kế hoạch tái cấu trúc bộ máy hành chính, hướng đến mục tiêu tinh gọn, hiệu quả hơn, thực hiện đồng bộ với quá trình chuyển đổi số trong khu vực công. Song song với đó là việc sắp xếp lại địa giới hành chính cấp tỉnh, từ 63 tỉnh thành giảm xuống còn 34 tỉnh thành, đồng thời tinh giản hàng trăm cơ quan cấp huyện và tổ chức lại hàng ngàn đơn vị cấp xã.

Hệ quả tất yếu của quá trình này là làn sóng tinh giản biên chế quy mô lớn, hàng chục, thậm chí hàng trăm nghìn cán bộ, công chức vào tình huống phải thôi việc. Điều đáng lưu ý là không ít người trong số đó đang ở độ tuổi 40–50, vẫn đảm nhận tốt công việc chuyên môn nhưng buộc phải rời vị trí khi chưa kịp chuẩn bị tài chính và tâm lý cho một cuộc sống mới. Ngoài việc mất thu nhập ổn định, họ còn phải đối mặt với áp lực tài chính gia đình và khủng hoảng tinh thần ở giai đoạn mà trách nhiệm kinh tế, nuôi con, phụng dưỡng cha mẹ vẫn còn nặng nề.

Rõ ràng, quan niệm về sự ổn định trọn đời trong hệ thống biên chế nhà nước đang dần thay đổi.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Nguyễn Văn Hùng (48 tuổi), công chức thuộc một sở ở tỉnh Thái Nguyên, cho biết ông thuộc diện tinh giản biên chế trong đợt sáp nhập tỉnh thành vừa qua. Ông Hùng tâm sự, sau hơn 25 năm công tác trong nhà nước, chưa khi nào gia đình ông thấy bấp bênh như thời điểm này.

Ông Hùng kể dù thu nhập không cao nhưng ổn định hàng tháng, kết hợp với nguồn thu nhập từ bán hàng tại thị trấn của vợ, đủ để gia đình lo cho con cái ăn học, đảm bảo sinh hoạt và có chút dư giả. Điều khiến ông Hùng lo lắng nhất tại thời điểm này là chi phí tài chính đảm bảo cho cô con gái năm nay chỉ 8 tuổi. Chưa kể, việc bố mẹ già hai bên liên tục đau ốm cũng tiêu tốn của gia đình khoản tiền khá lớn.

“Mặc dù được Nhà nước hỗ trợ nhưng không nhiều, quan trọng là cả một chặng đường dài sắp tới phải vừa lo cho con, vừa lo cho bố mẹ. Tôi bàn với vợ sẽ tạm xin đi làm lao động chân tay tại một doanh nghiệp”, ông Hùng nói.

Hay như trường hợp của vợ chồng anh Chính – chị Hoa (44 tuổi), công chức ở TP.HCM, động viên nhau: “Nếu buộc phải nghỉ đợt này, anh tính sẽ dùng khoản trợ cấp nhận được để mua một chiếc xe chạy dịch vụ, số còn lại gửi ngân hàng phòng khi cần. Dù sao hàng tháng gia đình vẫn phải có khoản thu nhập để trang trải chi tiêu, trong khi khoản nợ sửa nhà vẫn chưa trả hết. Anh cũng không quen kinh doanh, trước giờ chỉ làm công việc này. Ở nhà lâu ngày vừa buồn, vừa lo không biết kiếm tiền từ đâu, mà cứ kéo dài tình trạng đó cũng dễ nảy sinh căng thẳng trong gia đình”.

Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Phan Hồng Ngọc, Cố vấn tài chính tại Công ty Cổ phần Đầu tư và Quản lý gia sản FIDT, cho rằng phần lớn cán bộ công chức ở trong hoàn cảnh phải thôi việc đang phải đối mặt với áp lực tài chính cá nhân, khủng hoảng tâm lý ở giai đoạn khó khăn nhất: phía dưới là con cái chưa đủ trưởng thành, trên là bố mẹ già có trách nhiệm phụng dưỡng.

“Không phải ai cũng có sẵn nền tảng tài chính vững vàng. Có người đang vay trả góp mua nhà, mua xe. Có người vừa xây nhà mới, mở rộng kinh doanh. Có người cho con học trường quốc tế, hoặc gửi đi du học... Việc mất thu nhập cố định ở tuổi này là một cú sốc lớn”, ông Ngọc dẫn chứng.

Theo ông Ngọc, hệ lụy không chỉ dừng ở vấn đề tài chính mà còn là khủng hoảng tâm lý. Ở độ tuổi 40–50, không dễ để tìm được một công việc tương đương trong bối cảnh toàn xã hội đang siết chặt biên chế, cắt giảm nhân sự và làn sóng doanh nghiệp đóng cửa sau giai đoạn suy thoái. Tâm lý hụt hẫng vì mất việc sau hàng chục năm gắn bó, cộng thêm nhiều lần phỏng vấn thất bại, dễ khiến người lao động mất phương hướng và niềm tin vào năng lực bản thân.

“Không chỉ vậy, sự phát triển nhanh của công nghệ và quá trình chuyển đổi số trong xã hội hiện nay cũng khiến nhóm lao động trung niên dễ bị tụt lại phía sau”, ông Ngọc nhìn nhận.

Những biến động hiện tại sẽ tác động trực tiếp đến kế hoạch tài chính dài hạn của cả gia đình và thế hệ sau, từ học hành, lập nghiệp đến đầu tư, tích lũy hưu trí… đều cần phải tính toán lại.

Thức tỉnh sau biến cố lớn

Ông Phan Hồng Ngọc nhận định, bên cạnh các yếu tố khách quan khó tránh, những hệ lụy tài chính nêu trên còn đến từ một số sai lầm phổ biến mà rất nhiều người mắc phải, không chỉ trong khu vực nhà nước mà còn ở khu vực tư nhân.

Thứ nhất, phụ thuộc hoàn toàn vào một nguồn thu nhập chủ động. Đây là sai lầm kinh điển khi phần lớn người lao động chỉ trông chờ vào tiền lương và trợ cấp hàng tháng. Khi nguồn thu nhập này bị cắt giảm hoặc mất đi, toàn bộ kế hoạch chi tiêu và các mục tiêu tài chính dài hạn lập tức đổ vỡ, bởi họ không có thêm nguồn thu thụ động, kỹ năng thay thế hay kinh nghiệm quản lý tài chính, đầu tư để ứng phó.

Thứ hai, thiếu quỹ dự phòng khẩn cấp. Nhiều người sử dụng gần hết thu nhập cho chi tiêu hiện tại, phần tích lũy còn lại rất mỏng. Khi rơi vào tình trạng thất nghiệp hoặc phát sinh những khoản chi đột xuất như ốm đau, sửa chữa nhà cửa, xe cộ…, họ buộc phải rút bảo hiểm xã hội một lần hoặc đi vay mượn, dẫn đến mất cân đối tài chính dài hạn, ảnh hưởng đến cả kế hoạch hưu trí về sau.

Thứ ba, đầu tư thiếu kiến thức tài chính cá nhân và quản trị rủi ro. Không ít người dồn toàn bộ vốn vào bất động sản với kỳ vọng tăng giá nhưng không tạo được dòng tiền, trong khi tính thanh khoản thấp, giá trị lớn và khó chia nhỏ. Có người tham gia góp vốn đầu tư chung nhưng thiếu kiểm soát về pháp lý, thỏa thuận sử dụng vốn, phương án xử lý khi xảy ra bất đồng. Hệ quả là khi cần tiền không thể rút, thậm chí đối mặt với nguy cơ thua lỗ nặng.

Theo ông Phan Hồng Ngọc, xét dưới góc độ tài chính cá nhân, khủng hoảng này là hệ quả tất yếu và cũng là lời cảnh tỉnh cho mọi người về tầm quan trọng của việc chủ động quản lý tài chính. Dù bị ảnh hưởng hay chưa, mỗi người nên sớm rà soát và thiết lập lại kế hoạch tài chính để ứng phó với các rủi ro bất ngờ.

Trước hết, cần thực hiện nguyên tắc “tiết kiệm trước – chi tiêu sau”, ưu tiên trích lập quỹ tiết kiệm ngay khi có thu nhập. Đồng thời, duy trì quỹ dự phòng khẩn cấp tương đương 3–6 tháng chi tiêu thiết yếu và trả nợ gia đình.

Tiếp theo, trang bị đầy đủ các lớp bảo hiểm như y tế, xã hội, sức khỏe và nhân thọ để bảo vệ thu nhập trước rủi ro bệnh tật, tai nạn hay biến cố bất ngờ.

Song song đó, mỗi người cần chủ động tạo thêm nguồn thu nhập và đầu tư cho bản thân, bằng cách học thêm kỹ năng mới, nâng cao năng lực số hoặc ngoại ngữ để thích nghi với thị trường lao động đang thay đổi.

Cuối cùng, nên xây dựng kế hoạch đầu tư dài hạn bài bản, tích lũy kiến thức về kinh tế vĩ mô, luật pháp và các yếu tố thị trường để lựa chọn kênh đầu tư phù hợp, tránh đầu tư theo cảm tính và hạn chế rủi ro mất tiền, mất cơ hội.