Bỏ room tín dụng: Chờ thời điểm chín muồi

Zoom tín dụng bộc lộ nhiều hạn chế

Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa đề nghị Ngân hàng Nhà nước (NHNN) khẩn trương xem xét bỏ công cụ hành chính về hạn mức tín dụng, thay bằng điều hành tăng trưởng tín dụng theo cơ chế thị trường.

Cơ chế phân bổ chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng (hạn mức tín dụng hay zoom tín dụng) đã được NHNN duy trì từ 2011 đến nay. Đây là công cụ hiệu quả để cơ quan này kiểm soát chất lượng cho vay cũng như phục vụ các mục tiêu kinh tế vĩ mô khác như lãi suất, cung tiền và lạm phát.

Thực tế, cơ chế room tín dụng đã phát huy hiệu quả trong thời gian qua.

Theo TS. Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Vietnam, room tín dụng được NHNN sử dụng như một chiếc "van" để kiểm soát cung tiền ra nền kinh tế. Từ khi NHNN sử dụng công cụ này, tăng trưởng tín dụng hàng năm được kiểm soát chỉ còn 12-14%.

Nhưng giờ đây, cơ chế phân bổ room tín dụng đã bộc lộ nhiều hạn chế, như: tạo cơ chế xin - cho, gây ách tắc dòng vốn, làm méo mó thị trường.

Việc duy trì hạn mức tín dụng cho từng ngân hàng không chỉ can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh của các tổ chức tín dụng (TCTD) mà còn dễ dẫn đến rủi ro pháp lý. Nhiều ngân hàng hết "room” từ giữa năm và phải chờ NHNN nới hạn mức, gây khó khăn cho cả ngân hàng và người đi vay. Khi hết "room", ngân hàng có thể phải vi phạm cam kết hợp đồng tín dụng với khách hàng, tạo tranh chấp dân sự hoặc gây mất niềm tin trong quan hệ thị trường.

Bên cạnh đó, việc TCTD quản trị tốt, có nguồn vốn dồi dào, có khả năng thẩm định các dự án hiệu quả để cho vay nhưng lại bị giới hạn bởi hạn mức, trong khi TCTD khác có hiệu quả hoạt động kém hơn lại được cấp hạn mức tương đương.

Ngành ngân hàng Việt Nam đã dần tiệm cận với những chuẩn mực quốc tế và có thêm nhiều quy chế quản lý an toàn tín dụng.

Ông Võ Đại Lược - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế thế giới cho biết, không có nước nào trên thế giới quản lý ngân hàng bằng room tín dụng mà chỉ quản bằng lãi suất.

Báo cáo nghiên cứu về kinh tế vĩ mô của nhóm nghiên cứu Đại học Kinh tế Quốc dân cũng chỉ rõ, việc kéo dài sử dụng công cụ này có thể gây ra tác động tiêu cực tới cạnh tranh và sự phát triển chung của khu vực tài chính.

Vì vậy, theo các chuyên gia, việc vẫn áp room tín dụng là một hình thức “trói tay” thị trường và kìm hãm sự phát triển của chính hệ thống ngân hàng.

Bỏ điều hành theo room tín dụng sẽ tạo ra một môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn. Các TCTD có năng lực quản trị rủi ro tốt, có sức khỏe tài chính lành mạnh sẽ có cơ hội bứt phá, mở rộng thị phần mà không bị giới hạn bởi một chỉ tiêu hành chính. Điều này buộc các TCTD phải tập trung vào việc nâng cao chất lượng tài sản, quản trị rủi ro và hiệu quả hoạt động.

Cần nghiên cứu lộ trình phù hợp

Trong thời gian qua, NHNN đã đổi mới cơ chế điều hành, có lộ trình giảm dần và tiến tới bỏ phân bổ chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng.

Năm ngoái, NHNN đã bỏ room tín dụng với nhóm chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Với các tổ chức tín dụng còn lại, cơ quan này rà soát để từng bước dỡ bỏ hạn mức này.

Việc "tiến tới bỏ room tín dụng" cũng được các lãnh đạo NHNN đề cập nhiều lần trong thời gian gần đây.

Báo cáo của NHNN gửi Quốc hội vào đầu tháng 4 cho biết, NHNN tiếp tục lộ trình hạn chế và tiến tới xóa bỏ việc điều hành phân bổ chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng cho từng TCTD.

Năm 2024, lần đầu tiên NHNN thực hiện giao hạn mức tín dụng ngay từ đầu năm, thay vì điều chỉnh theo từng đợt như trước. Nhờ đó, các ngân hàng chủ động hơn trong việc lập kế hoạch tín dụng, thay vì chờ đợi NHNN phân bổ.

Cách làm này tiếp tục được duy trì trong năm 2025. Năm nay, hạn mức tăng trưởng tín dụng ngành ngân hàng khoảng 16%, tăng 0,92 điểm % so với thực hiện 2024.

Nhưng NHNN cũng lo ngại việc bỏ hẳn cơ chế hạn mức tín dụng hàng năm có thể khiến hệ thống quay lại cuộc đua tăng lãi suất huy động, cho vay và nợ xấu cao như trước 2011.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hiện có nhiều công cụ thị trường đủ mạnh để thay thế room tín dụng, như hệ số CAR và Basel II; điều chỉnh công cụ tỷ lệ dự trữ bắt buộc để điều tiết cung tiền gián tiếp hay sử dụng nghiệp vụ thị trường mở (OMO) qua phát hành tín phiếu hoặc giấy tờ có giá, có thể “hút tiền” hoặc “bơm tiền” vào hệ thống, linh hoạt và không cần dùng mệnh lệnh hành chính. Những công cụ này vừa đảo bảo nguyên tắc thị trường vừa minh bạch và phản ánh thực lực tài chính, điều mà hạn mức tín dụng không thể đảm bảo.

Bỏ hạn mức tín dụng không có nghĩa buông lỏng kiểm soát tín dụng mà là thay đổi cách kiểm soát: từ hành chính sang thị trường, từ xin - cho sang cạnh tranh bình đẳng.

Nhưng theo giới phân tích, việc bỏ room tín dụng cần triển khai thận trọng, có lộ trình rõ ràng và gắn với các điều kiện nghiêm ngặt nhằm đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng.

Theo TS. Nguyễn Tú Anh - nguyên Giám đốc Trung tâm Thông tin, phân tích và dự báo kinh tế, Ban Kinh tế Trung ương, việc bỏ room tín dụng cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo an toàn vĩ mô, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam có nền kinh tế mới nổi và còn phụ thuộc vào các chính sách tiền tệ.

Đồng quan điểm, TS. Lê Duy Bình cho rằng, về lâu dài có thể bỏ công cụ hạn mức tín dụng và sử dụng các công cụ khác, nhưng chỉ có thể làm vậy khi các điều kiện của thị trường đã chín muồi. Nếu bỏ room tín dụng, nhất định phải sử dụng các công cụ điều hành khác để đảm bảo mức tăng tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế phù hợp với quy mô GDP, với tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm và đảm bảo chất lượng tín dụng, hoạt động của các TCTD an toàn.

Chuyên gia kinh tế Châu Đình Linh cũng cho rằng, bỏ công cụ "room" tín dụng là đúng nhưng phải cân nhắc thận trọng về thời điểm, cần có một lộ trình bài bản, có kiểm soát và từng bước thử nghiệm để đảm bảo sự ổn định vĩ mô cũng như nâng cao chất lượng hệ thống ngân hàng.

Theo các chuyên gia, trong giai đoạn đầu bỏ "room" tín dụng, NHNN có thể thử nghiệm những ngân hàng tốt nhất được tự do tăng trưởng, trong khi các ngân hàng còn lại vẫn phải phân bổ tín dụng theo hạn mức.

Khi đó, các ngân hàng có năng lực tốt sẽ được phép cạnh tranh tự do. Còn các ngân hàng kém hiệu quả hơn buộc phải cải thiện hoặc tái cấu trúc, thậm chí sáp nhập để không bị mất thị phần và doanh thu.

Như vậy, việc này không chỉ tạo ra sức ép cạnh tranh mạnh mẽ trong hệ thống ngân hàng mà còn thúc đẩy việc xây dựng các ngân hàng chất lượng tốt hơn.