Cách nào để Việt Nam chinh phục thị trường AI 130 tỷ USD?

Đường đến giấc mơ 130 tỷ USD

Không một nền kinh tế nào có thể quay lưng với AI. Từ công nghiệp, y tế đến hành chính, AI đang định hình lại cách thế giới vận hành. Với Việt Nam, đây không chỉ đơn thuần là một công nghệ mới mà là một cơ hội lịch sử để thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số.

Theo một nghiên cứu năm 2023 của Google, nếu được áp dụng rộng rãi, các công cụ AI tại Việt Nam có thể mang lợi ích kinh tế ước tính lên tới 1.890 nghìn tỷ đồng (tương đương 79,3 tỷ USD) cho các doanh nghiệp vào năm 2030. Trong khi đó, báo cáo Vietnam AI Economy 2025 do Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) và Boston Consulting Group (BCG) công bố hồi tháng 6/2025 dự báo, đến năm 2040, AI có thể đóng góp tới 130 tỷ USD vào GDP Việt Nam.

Tuy nhiên, trước khi Việt Nam có thể hiện thực hóa giấc mơ đó, phải nhìn nhận vào thực tế rằng: trong khi nhiều quốc gia đã đưa AI lên một tầm cao mới thì thị trường Việt Nam hiện vẫn đang đi chậm.

Trao đổi với Đầu tư Tài chính, ông Hà Tuấn Anh, CEO của Locaith – một doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) về AI, nhận định: “Mặc dù những năm gần đây AI tại Việt Nam phát triển nhanh chóng, nhưng cả mức độ ứng dụng thực tiễn lẫn tư duy tiếp cận vẫn chưa thật sự đi vào chiều sâu”.

Giải thích cụ thể hơn, ông cho biết nhiều doanh nghiệp trong nước hiện vẫn đang xem AI như một khẩu hiệu để quảng bá hơn là một công cụ vận hành thực sự. Việc tích hợp AI vào các ngành trụ cột như sản xuất, tài chính, nông nghiệp hay y tế vẫn còn lẻ tẻ, manh mún và thiếu chiều sâu. Thậm chí, ở khu vực công, các cơ quan nhà nước vẫn dè dặt trong việc ứng dụng AI do ngại bảo mật, thiếu hạ tầng tính toán…

Một thực tế đáng lo ngại khác là sự phụ thuộc. “Các tập đoàn lớn trong nước có thể tự xây dựng mô hình AI, nhưng phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ – vốn chiếm tới hơn 95% tổng số doanh nghiệp – chỉ biết đến việc ‘cắm API’ từ các nền tảng như GPT hay Gemini”, ông cho hay.

Bên cạnh đó, thị trường AI Việt Nam đang đối diện với khoảng trống nhân lực đáng báo động. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, mỗi năm có khoảng 60.000 kỹ sư công nghệ thông tin tốt nghiệp, nhưng chỉ khoảng 1.000 người được đào tạo chuyên sâu về AI, trong đó chưa tới 300 người thực sự đạt trình độ chuyên gia.

Không chỉ thiếu người giỏi, thị trường còn bị chi phối bởi tư duy “ăn xổi”. Ông Hà Tuấn Anh cho biết không ít tổ chức và cá nhân tận dụng công cụ miễn phí để kinh doanh ngắn hạn, mở các khóa học thay vì đầu tư vào ứng dụng thực tiễn hay đào tạo bài bản. Cách tiếp cận này vô hình chung làm méo mó sự phát triển thực chất của AI, khiến AI trở thành một trào lưu mang tính thời vụ, thiếu bền vững.

Cuối cùng, hiện Việt Nam vẫn chưa có bộ luật nào quy định cụ thể về các vấn đề liên quan đến sản phẩm và kết quả do AI tạo ra. Các cơ quan chức năng đã bắt đầu nghiên cứu, xây dựng chiến lược pháp lý cho lĩnh vực này, nhưng mới chỉ dừng ở giai đoạn tham khảo kinh nghiệm từ những quốc gia đi trước.

Trước những điểm nghẽn trên, câu hỏi đặt ra là: làm sao để thị trường AI tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn và ai sẽ là lực lượng tiên phong trong hành trình hiện thực hóa giấc mơ 130 tỷ USD như đã nói ở trên?

Nhìn ở góc độ quốc tế, một số quốc gia trên thế giới đã có những bước tiến đột phá về AI nhờ nuôi dưỡng một hệ sinh thái startup nội địa năng động và sáng tạo. Điểm nổi bật là họ thường ít bị chi phối bởi các “ông lớn” Big Tech – tập đoàn công nghệ lớn (như Google, Microsoft hay Amazon) mà thay vào đó tập trung vào đổi mới độc lập, các chương trình hỗ trợ startup và xây dựng hệ thống AI "của nhà trồng được".

Israel là một ví dụ điển hình. Quốc gia này được mệnh danh là "Startup Nation" với hệ sinh thái AI tập trung vào đổi mới độc lập với mật độ startup cao và ít phụ thuộc Big Tech. Các lĩnh vực như AI an ninh mạng và y tế phát triển mạnh nhờ các công ty startup.

Hay như tại Singapore, quốc gia này đã hỗ trợ các startup thông qua nhiều cơ chế đồng bộ như chính sách visa Tech.Pass thu hút nhân tài toàn cầu; các quỹ đầu tư mạo hiểm như SGInnovate; các trung tâm nghiên cứu tiêu biểu như AI Singapore. Nhờ đó, AI đã trở thành động lực đổi mới trong nhiều lĩnh vực then chốt, từ fintech đến logistics và y tế tại đây.

Kinh nghiệm của nước bạn cho thấy để có thể đi nhanh trong cuộc đua AI phải kết hợp giữa chiến lược quốc gia rõ ràng, vốn đầu tư ổn định và một hệ sinh thái startup “nội sinh”. Tại Việt Nam, Nghị quyết 57 đã mở đường cho cộng đồng khởi nghiệp có nhiều đóng góp hơn trong đổi mới sáng tạo, trong đó có lĩnh vực AI.

Trong một sự kiện gần đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhấn mạnh chìa khóa để phát triển AI của Việt Nam là chữ “và”: toàn cầu và địa phương, hợp tác và tự chủ, Big Tech và startup, công nghệ mở và kiểm soát, dữ liệu mở và dữ liệu bảo vệ, AI nền tảng và AI tùy biến chuyên ngành.

Điều này cho thấy Việt Nam cũng đang hướng đến xây dựng một hệ sinh thái AI bền vững, được tạo nên từ sự cộng sinh giữa các yếu tố tưởng chừng đối lập. Trong hệ sinh thái đó, startup và mối quan hệ tương hỗ với các Big Tech cũng là mắt xích không thể thiếu.

Để startup “bén rễ”

Ở góc độ của một startup về AI, ông Hà Tuấn Anh cho rằng startup có lợi thế về tốc độ và sự linh hoạt, cho phép họ dễ dàng thử nghiệm các mô hình mới mà không bị gánh nặng về cơ chế, quy trình phức tạp như các tập đoàn lớn.

“Khác với định hướng chiến lược của những tập đoàn lớn, startup thường đi sâu vào thị trường ngách, tập trung vào giải quyết các vấn đề cụ thể và đặc thù mà các công ty công nghệ lớn chưa khai thác, ví dụ như xử lý các văn bản hành chính pháp lý với nhiều căn cứ phức tạp, hoặc soạn thảo hồ sơ bảo hiểm y tế…”, ông nói.

Một điểm đáng chú ý khác là so với các doanh nghiệp lớn, startup có thể dễ dàng hợp tác với các quỹ đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp vừa và nhỏ, các trường đại học trong thời gian ngắn. Điều này tạo ra một môi trường hợp tác năng động để cùng nhau phát triển.

“Việc phát triển hệ sinh thái startup giúp Việt Nam có thể chuyển mình từ vị thế chỉ tiêu dùng công nghệ của nước ngoài sang tự sản xuất ra các giải pháp AI để phục vụ nhu cầu nội địa. Mục tiêu xa hơn là Việt Nam có thể xuất khẩu các sản phẩm AI ‘Made in Vietnam’ ra khu vực Đông Nam Á và xa hơn là thế giới. Điều này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn khẳng định vị thế công nghệ của quốc gia”, đại diện Locaith nhấn mạnh.

Song, các startup AI tại Việt Nam dù có những lợi thế riêng về sự linh hoạt và khả năng đi sâu vào thị trường ngách nhưng cũng đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức đặc thù. Đại diện của Locaith cho biết bài toán về vốn và chi phí vận hành là thách thức lớn nhất với các doanh nghiệp trong thị trường AI. Điều này lại càng trở nên “căng não” hơn với các startup vốn đã eo hẹp về nguồn vốn và nhân lực. Trên thực tế, dù có các gói chính sách và gói hỗ trợ từ chính phủ cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo song không phải startup nào cũng có thể tiếp cận. Nhiều startup phải tự tìm kiếm thông qua các mối quan hệ hoặc các tổ chức trung gian.

“Một thực tế đáng lo ngại là nhiều startup Việt Nam, do thiếu vốn và tài chính để vận hành, đã phải sống bằng cách liên tục tham gia các cuộc thi để giành giải thưởng. Điều này khiến họ chuyển hướng tập trung vào việc thi đấu thay vì phát triển sản phẩm, giải pháp cốt lõi của mình, từ đó làm mất đi tinh thần công nghệ ban đầu”, ông Hà Tuấn Anh trăn trở.

Bên cạnh đó, nhân lực cũng là một thách thức không nhỏ. Giống như toàn ngành, các startup AI đang loay hoay trong việc tìm kiếm đội ngũ chuyên gia chất lượng cao – nguồn lực vốn đã khan hiếm và ngày càng trở nên cạnh tranh khốc liệt.

Muốn startup có mảnh đất màu mỡ để thỏa sức sáng tạo và cống hiến, ông Hà Tuấn Anh cho rằng điều kiện tiên quyết là phải xây dựng khung pháp lý cho AI. Theo đại diện Locaith, chính phủ hoàn toàn có thể học hỏi các mô hình quốc tế – một cách tiếp cận giúp tiết kiệm thời gian, công sức và “đốt cháy giai đoạn” trong quá trình hoàn thiện luật pháp. Chỉ khi có một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và phù hợp, các startup mới có thể tự tin sáng tạo trong một không gian an toàn và được bảo vệ.

Bên cạnh đó, Nhà nước cần tăng cường quảng bá các chương trình, gói hỗ trợ một cách rộng rãi hơn, có thể thông qua các kênh truyền thông báo chí hoặc hợp tác với các tập đoàn công nghệ lớn như FPT, Vingroup để lan tỏa thông tin hiệu quả hơn, tìm đến đúng với đối tượng cần.

Về nhân lực, các chương trình giảng dạy về AI cần trở nên thực tế hơn. Nhà trường nên mời các chuyên gia đang làm việc tại các tập đoàn lớn hoặc các startup công nghệ đến chia sẻ kinh nghiệm thực chiến, từ đó mang lại cho sinh viên góc nhìn thực tế và động lực học tập tốt hơn. Ngoài ra, Việt Nam có thể học hỏi các nước trong khu vực bằng cách áp dụng các chương trình tài trợ, hỗ trợ sử dụng các nền tảng AI cho ngành giáo dục, đặc biệt là cho sinh viên và giáo viên. Điều này sẽ giúp AI đến được với nhiều người hơn và bồi dưỡng nhân lực tương lai.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở chính sách và đào tạo là chưa đủ. Theo đại diện Locaith, cộng đồng doanh nghiệp và startup cần cùng nhau hợp tác, chia sẻ dữ liệu và nguồn lực. Điều này sẽ giúp không chỉ một công ty riêng lẻ mà cả hệ sinh thái AI của Việt Nam cùng vươn lên mạnh mẽ và bền vững.

Về dài hạn, ông Hà Tuấn Anh cũng gợi mở về việc xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, hoạt động như một "hub" hay một "sandbox" thực thụ cho thế hệ startup tương lai. Ở đó, các startup không chỉ có không gian làm việc mà còn được tiếp cận vốn đầu tư nhờ vai trò cầu nối của trung tâm. Họ sẽ được làm việc trong môi trường hiện đại, giảm bớt lo lắng về chi phí để tập trung phát triển sản phẩm.

Quan trọng hơn, startup còn có sự đồng hành của chuyên gia và đội ngũ cố vấn cấp cao, từ công nghệ đến quản trị, giúp họ không phải tự xoay xở đơn độc mà được dẫn dắt một cách bài bản để trưởng thành.

“Với những thay đổi trên, kỳ vọng trong khoảng 10 năm tới, các startup AI của Việt Nam sẽ trở thành ‘xương sống’ của đổi mới sáng tạo, tương tự như cách các công ty công nghệ ở Israel đã đóng góp lớn cho GDP của quốc gia họ”, đại diện Locaith nhấn mạnh.

Tham vọng của các startup AI không nằm ở việc theo đuổi những danh xưng hào nhoáng như ‘kỳ lân công nghệ’ mà thay vào đó, chúng tôi lựa chọn một con đường thực tế hơn nhiều: tập trung vào việc tạo ra những giải pháp hữu ích, trực tiếp giải quyết các nhu cầu của thị trường Việt Nam. AI phải hiện diện trong từng ngóc ngách của đời sống, từ việc giúp doanh nghiệp tối ưu hóa sản xuất, ngân hàng nâng cao quản trị rủi ro, bệnh viện chẩn đoán nhanh hơn, cho đến hỗ trợ người dân trong những thủ tục hành chính phức tạp. Khi AI có thể chạm đến đời sống hằng ngày, mang lại những giá trị cụ thể và dễ nhận thấy, đó mới chính là lúc giấc mơ AI của Việt Nam trở nên thiết thực, bền vững và có khả năng lan tỏa mạnh mẽ hơn