Đảo chiều chính sách tiền tệ và những rủi ro

Liên tục động thái nới lỏng

Ngày 14/3, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ra quyết định giảm các lãi suất điều hành, đánh dấu lần giảm đầu tiên trong 2023 cũng như sau một thời gian dài thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt. Theo đó, lãi suất tái cấp vốn giữ nguyên ở mức 6%/năm, lãi suất tái chiết khấu giảm từ 4,5%/năm xuống 3,5%/ năm; lãi suất cho vay qua đêm trong thanh toán điện tử liên ngân hàng và cho vay bù đắp thiếu hụt vốn trong thanh toán bù trừ của Ngân hàng Nhà nước đối với tổ chức tín dụng giảm từ 7,0%/năm xuống 6,0%/ năm. Chỉ hơn 2 tuần sau, từ 3/4, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục giảm các loại lãi suất điều hành thêm 0,3 - 0,5%/năm.

Hai đợt giảm lãi suất liên tiếp đã bắn đi thông điệp về sự đảo chiều chính sách tiền tệ, từ thắt chặt sang nới lỏng. Phản ứng ngay sau đó, các tổ chức tín dụng liên tục giảm lãi suất huy động. Đến nay, đã có ít nhất 2 làn sóng giảm lãi suất lớn trên thị trường, đưa lãi suất huy động về mức trên 8%/năm so với đỉnh trên 9,5% công khai và lên đến 11% khi “lách luật”. Các ngân hàng cũng dần hạ lãi suất cho vay về quanh 10%/ năm từ mức 11% - 12% hồi cuối tháng 1/2023.

Theo kết quả điều tra xu hướng kinh doanh các tổ chức tín dụng quý II/2023 của Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng kỳ vọng mặt bằng lãi suất huy động và cho vay bình quân toàn hệ thống giảm 0,08 - 0,1 điểm % trong quý II/2023 và giảm 0,19 - 0,34 điểm % trong cả năm 2023. Cùng với lãi suất cho vay đang có xu hướng giảm, các ngân hàng kỳ vọng tín dụng tăng 4% trong quý II/2023 và tăng 13,1% trong năm 2023. Cùng với giảm lãi suất, Ngân hàng Nhà nước liên tục duy trì các phiên chào mua giấy tờ có giá đảm bảo thanh khoản cho các tổ chức tín dụng luôn trong trạng thái dư thừa.

Bà Dương Thị Thanh Bình - Phó vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ - Ngân hàng Nhà nước, cho biết từ 10/3/2023, Ngân hàng Nhà nước đã tăng khối lượng và kéo dài kỳ hạn chào mua giấy tờ có giá trên nghiệp vụ thị trường mở hàng ngày, kết hợp với việc điều chỉnh giảm lãi suất chào mua giấy tờ có giá từ mức 6,0%/năm xuống mức 5,5%/năm (từ ngày 15/3/2023) và giảm xuống mức 5,0%/năm (từ ngày 3/4/2023), vốn khả dụng của các tổ chức tín dụng được đảm bảo và thường trong tình trạng dư thừa.

Với tỷ giá, từ đầu 2023 đến nay, Ngân hàng Nhà nước đã mua lượng lớn ngoại tệ bổ sung dự trữ ngoại hối (trên 6 tỷ USD), kết hợp với việc hủy bán ngoại tệ theo các giao dịch kỳ hạn cho các tổ chức tín dụng với tổng giá trị lên đến 2,24 tỷ USD góp phần đưa ra lưu thông một lượng lớn tiền VND tương ứng, góp phần tạo thanh khoản dư thừa trên thị trường, tác động giảm lãi suất huy động và cho vay.

Trong các thông điệp mới nhất, Ngân hàng Nhà nước cho biết sẽ tiếp tục xu hướng nới lỏng thận trọng chính sách tiền tệ. Theo đó, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục điều hành nghiệp vụ thị trường mở linh hoạt, đảm bảo thanh khoản cho hệ thống tổ chức tín dụng; tái cấp vốn đối với tổ chức tín dụng để hỗ trợ thanh khoản, cho vay các chương trình phục hồi - phát triển kinh tế, hỗ trợ cơ cấu lại tổ chức tín dụng và xử lý nợ xấu; điều hành công cụ dự trữ bắt buộc, lãi suất điều hành phù hợp với cân đối vĩ mô, lạm phát và mục tiêu chính sách tiền tệ; điều hành tỷ giá phù hợp với điều kiện thị trường, can thiệp khi cần thiết để bình ổn thị trường ngoại tệ, tiếp tục theo đuổi mục tiêu tăng trưởng tín dụng 14% - 15% cả năm 2023.

Đặc biệt, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 02/2023/TT-NHNN về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng gặp khó khăn, trong đó trao quyền chủ động cho các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài xem xét, đánh giá khó khăn của khách hàng để quyết định việc cơ cấu lại khoản nợ vay của khách hàng. Đây là quyết định được đánh giá cao khi trực tiếp tháo gỡ khó khăn cho người dân, doanh nghiệp, kéo dài thời gian vay và trả nợ ngân hàng, tạo điều kiện tiếp tục quay vòng vốn và tiếp cận vốn vay mới.

Dồn rủi ro cho ngân hàng?

Theo Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Thanh Hà, khó khăn của nền kinh tế là một tổng thể và trong đó có thể phân ra khó khăn của doanh nghiệp và khó khăn của các ngân hàng. Nếu các ngân hàng hỗ trợ doanh nghiệp ở mức chấp nhận được thì nền kinh tế sẽ tốt lên. Nếu ngân hàng hoãn, giãn nợ, ngân hàng nới lỏng điều kiện tín dụng thì khó khăn sẽ bị chuyển về phía ngân hàng, vì vậy cần tìm được điểm hài hoà, vừa hỗ trợ cho nền kinh tế nhưng vừa đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng. Với tín dụng, ngành ngân hàng phải vừa đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng, vừa phải đảm bảo nhu cầu tín dụng cho nền kinh tế. Trong các tháng đầu năm, tăng trưởng tín dụng rất chậm, giờ nếu nới lỏng thì sẽ tiềm ẩn rủi ro.

TS Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển thương hiệu và cạnh tranh, lưu ý rằng chính sách tiền tệ không cho phép “thử sai”, vì sai một ly sẽ đi một dặm. “Đáng lo nhất hiện nay là nợ xấu đang có dấu hiệu tăng nhanh, dự kiến khoảng 2,5% cuối năm. Để nền kinh tế phục hồi, bài toán lớn nhất năm nay là phải quyết liệt cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Chính sách tiền tệ phải đa mục tiêu hơn, vì ngoài mục tiêu thông thường còn phải ‘gánh’ mục tiêu ổn định hệ thống tiền tệ trong bối cảnh thế giới rất bất ổn”, ông Thành nói.

Trước nhiều ý kiến nếu không “mềm hóa” quy định về thế chấp, định giá tài sản thì doanh nghiệp rất khó tiếp cận vốn, giới ngân hàng cho rằng cần phải duy trì điều kiện cho vay thận trọng khi sản xuất - kinh doanh còn khó khăn, tiềm ẩn nợ xấu. Không hạ chuẩn tín dụng trong cho vay là một nguyên tắc của tín dụng. Hạ chuẩn tín dụng đồng nghĩa với nợ xấu và mất an toàn cho từng tổ chức tín dụng cũng như an toàn hệ thống tài chính ngân hàng quốc gia.

TS Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia, cho rằng trong bối cảnh rủi ro tăng cao, việc hạ chuẩn tín dụng, nới lỏng điều kiện vay có thể làm gia tăng nguy cơ nợ xấu ngân hàng. Việc giãn, hoãn nợ, không chuyển nhóm nợ xấu có thể giúp doanh nghiệp giảm bớt khó khăn trước mắt nhưng sẽ đẩy rủi ro về tương lai.

Tại báo cáo thẩm tra đánh giá bổ sung kết quả thực hiện nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2022, tình hình thực hiện những tháng đầu năm 2023, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhấn mạnh cần chủ động sớm việc chuyển trạng thái điều hành từ thắt chặt, thận trọng sang “thích ứng, nới lỏng phù hợp”, tiếp tục xem xét hạ lãi suất điều hành nhằm hỗ trợ tăng trưởng trong bối cảnh áp lực lạm phát, tỷ giá không còn quá căng thẳng như thời điểm cuối năm 2022.

Tuy nhiên, một số ý kiến tại cơ quan thẩm tra cho rằng với tình hình khó khăn như hiện nay, nếu không được cải thiện thì dự báo số nợ xấu của các ngân hàng sẽ tăng nhanh trong thời gian tới và sẽ bào mòn đáng kể năng lực tài chính của các ngân hàng.

Theo báo cáo của Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, tỷ lệ nợ xấu bình quân toàn hệ thống đến cuối tháng 3/2023 là 2,88%, tăng so với mức 2,05% cuối năm 2022. Một số ngân hàng thương mại có tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) thấp, sát ngưỡng quy định, sẽ chịu áp lực tăng vốn trong thời gian tới.

Ông Lê Thanh Tùng, thành viên HĐQT VietinBank, cho biết tín dụng những tháng đầu năm tăng chậm chứng tỏ sức hấp thụ của nền kinh tế đang chững lại, doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, thiếu vắng đơn hàng, thu nhập người dân sụt giảm… Tất cả đang tác động trực tiếp đến sức khỏe các ngân hàng. Bà Hà Thị Kim Nga, chuyên gia cao cấp của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) gợi ý, các chính sách cần được cân nhắc, phối hợp và truyền thông một cách thận trọng, đặc biệt trong việc đánh đổi giữa tăng trưởng và lạm phát.