Để thắng trong cuộc đua AI với Trung Quốc, nước Mỹ không chỉ cần chip

Ngày 24/9, tại hội nghị Apsara thường niên ở Hàng Châu, Tổng giám đốc Tập đoàn Alibaba – Eddie Wu Yongming – đã khiến giới công nghệ bất ngờ khi công bố bản lộ trình phát triển AI mới của tập đoàn, hướng tới mục tiêu trí tuệ siêu nhân tạo (ASI). Theo ông, hệ thống mô hình mở Qwen cùng nền tảng đám mây của Alibaba sẽ trở thành “hạ tầng phần mềm và tính toán của tương lai”, biến Alibaba thành “nhà cung cấp dịch vụ AI toàn diện hàng đầu thế giới”.

Chỉ sau bài phát biểu dài 23 phút của ông Wu, cổ phiếu Alibaba đã tăng vọt lên mức cao nhất trong bốn năm tại Hồng Kông, khiến hàng loạt ngân hàng lớn phải nâng giá mục tiêu cho cổ phiếu này.

Mỹ tăng tốc đầu tư “AI quốc gia” và đòn phản công của Trung Quốc

Ngay sau đó, Giám đốc điều hành Nvidia – Jensen Huang – đã đề cập đến bài phát biểu của Wu trong một podcast, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “đổ vốn mạnh tay” vào AI. Giới nghiên cứu nhận định rằng cuộc chơi AI đã vượt ra khỏi khuôn khổ mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), mở rộng ra cả phần cứng thượng nguồn và ứng dụng hạ nguồn.

Theo tiến sĩ Kyle Chan (Đại học Princeton), Trung Quốc đang theo đuổi “một cuộc đua AI khác” so với Mỹ: “Không còn đủ nếu chỉ có mô hình mạnh nhất. Bạn phải sở hữu cả chip, thuật toán và hệ ứng dụng toàn diện mới có thể nổi bật trong sân chơi chật chội này”.

Ông Chan cho rằng nếu chỉ xét “cuộc đua tới AGI” (trí tuệ nhân tạo tổng quát), Mỹ sẽ bỏ xa Trung Quốc. Nhưng thực tế, thế giới AI đang đi theo hướng khác – hướng ứng dụng sâu rộng, tích hợp đa tầng.

Theo ước tính, các tập đoàn công nghệ Mỹ và Trung Quốc sẽ chi hơn 400 tỷ USD cho hạ tầng AI trong năm nay – tương đương GDP của Romania. Một số chuyên gia gọi đây là “cuộc chiến của các hyperscaler”, nơi những công ty lớn nhất thế giới cạnh tranh toàn diện từ nền tảng đến ứng dụng.

Chính quyền Washington đã thể hiện rõ quyết tâm giành vị thế dẫn đầu. Kế hoạch Hành động AI do chính quyền Trump công bố hồi tháng 7 đặt mục tiêu đưa công nghệ “AI Mỹ” – dẫn đầu bởi Nvidia và OpenAI – ra toàn cầu.

Nvidia hiện đang hỗ trợ OpenAI tự xây dựng các trung tâm dữ liệu riêng thay vì phụ thuộc vào Microsoft. Đây là bước đi giúp OpenAI cạnh tranh trực tiếp với xAI của Elon Musk, đang xây dựng các trung tâm dữ liệu “Colossus” tại Tennessee.

Cùng với các thỏa thuận với AMD, Samsung, và dự án Stargate trị giá 500 tỷ USD hợp tác cùng SoftBank và Oracle, tổng giá trị các thương vụ tính toán của OpenAI đã vượt 1 nghìn tỷ USD chỉ trong năm nay. Giám đốc điều hành Sam Altman tiết lộ rằng “sẽ còn nhiều thỏa thuận lớn nữa được công bố trong vài tháng tới”.

“Ở quy mô này, chúng tôi cần toàn bộ ngành công nghiệp cùng tham gia – từ tầng điện tử cho tới phân phối mô hình”, Altman cho biết.

Trong khi đó, Trung Quốc không đứng yên. Alibaba Cloud hiện nắm 36% thị phần điện toán đám mây tại Trung Quốc, dẫn đầu quốc gia, nhưng quy mô vẫn nhỏ hơn nhiều so với Amazon, Microsoft và Google, vốn chiếm tới 63% thị phần toàn cầu.

Alibaba vừa công bố sẽ mở rộng đầu tư hạ tầng AI vượt mức 53 tỷ USD ban đầu, bao gồm các trung tâm dữ liệu đầu tiên tại Brazil, Pháp và Hà Lan – dấu hiệu cho thấy công ty này đang hướng ra toàn cầu. Tuy nhiên, số tiền này vẫn thấp hơn chi tiêu hằng năm của từng hyperscaler Mỹ.

Dù vậy, giới phân tích cho rằng Trung Quốc không hề tụt lại trong bản chất cuộc đua AI. Ông Chan nhận định: “Chính sách Trung Quốc không đặt nặng việc đạt AGI sớm, mà coi AI là công cụ thúc đẩy và chuyển đổi các ngành công nghiệp hiện hữu”.

Chủ tịch Alibaba Joe Tsai cũng khẳng định: “Người chiến thắng không phải ai có mô hình AI mạnh nhất, mà là ai ứng dụng AI nhanh nhất”.

Chiến lược “AI Plus” của Bắc Kinh tập trung vào việc tích hợp AI vào lĩnh vực công nghiệp và sản xuất – nơi Trung Quốc vốn có thế mạnh toàn cầu. Theo Liên đoàn Robot quốc tế, Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới với hơn 2 triệu robot công nghiệp đang hoạt động.

Các start-up robot hình người như AgiBot (Thượng Hải) hay Unitree Robotics (Hàng Châu) đang nhận được hàng loạt đơn đặt hàng từ các doanh nghiệp nhà nước.

Tháng 3 vừa qua, lần đầu tiên Bắc Kinh đưa khái niệm “trí tuệ hiện thân” – AI tích hợp trong máy móc vật lý – vào danh sách ngành công nghiệp mũi nhọn. Chính phủ sau đó triển khai kế hoạch ứng dụng robot trong sản xuất, hàng không và hậu cần.

Theo công ty tư vấn IT Juzi, gần một nửa tổng vốn đầu tư AI tại Trung Quốc năm 2025 đổ vào các start-up trong lĩnh vực trí tuệ hiện thân.

Hai chuyên gia Martin Casado và Anne Neuberger từ quỹ đầu tư mạo hiểm Andreessen Horowitz bình luận: “Trung Quốc đang dẫn đầu ở mảng AI vật lý – robot. Họ đang nhúng trí tuệ vào thế giới thật, tạo ra những robot tổng quát có thể làm nhiều nhiệm vụ khác nhau”.

AI nguồn mở của Trung Quốc và hệ sinh thái tự cường

Dù các công ty Trung Quốc chi tiêu ít hơn, điều đó không đồng nghĩa với thất bại. Theo nhà phân tích Poe Zhao – sáng lập bản tin Hello China Tech, “thị trường AI Trung Quốc đã phát triển song song và độc lập với Mỹ. Mỗi bên đang chơi một ván khác nhau”.

Ông nói thêm: “Thị trường đám mây Trung Quốc khổng lồ và đa dạng, từ các tập đoàn nhà nước đến doanh nghiệp vừa và nhỏ. Không công ty nào có thể trở thành ‘Amazon của mọi người’ – điều này mở ra cơ hội riêng cho Alibaba, Huawei, Baidu và ByteDance.”

Theo Tilly Zhang (Gavekal Dragonomics), vẫn chưa thể khẳng định các mô hình nền tảng của Mỹ vượt xa Trung Quốc. Thực tế, nhiều mô hình AI Trung Quốc thường xuyên đứng đầu bảng xếp hạng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực tạo ảnh và video, với chi phí huấn luyện chỉ bằng một phần nhỏ sản phẩm của Mỹ.

Chính phủ Mỹ đã phải thừa nhận rằng hệ sinh thái mã nguồn mở của Trung Quốc đang góp phần mạnh mẽ vào việc phổ cập AI toàn cầu. Nhiều start-up và trường đại học Mỹ đang phụ thuộc vào các mô hình mở của Trung Quốc.

Trong khi đó, Meta (công ty mẹ của Facebook) tỏ ý không còn mặn mà với việc mở mã nguồn mô hình Llama, khiến Washington phải kêu gọi các công ty Mỹ phát triển mô hình nguồn mở mới.

OpenAI đã đáp lời bằng việc công bố mô hình mở đầu tiên sau 6 năm, nhưng các chuyên gia như Nathan Lambert cho rằng “khoảng cách với hệ sinh thái mã nguồn mở sâu rộng của Trung Quốc có thể đã quá lớn”.

“Chỉ riêng Qwen đã tương đương toàn bộ hệ sinh thái mã nguồn mở của Mỹ”, Lambert nói tại một hội nghị công nghệ gần đây.

Hệ sinh thái AI “tự chủ” đang hình thành rõ nét, xoay quanh Huawei và DeepSeek. Khi DeepSeek ra mắt ngôn ngữ lập trình TileLang, các hãng chip như Hygon và Cambricon lập tức công bố hỗ trợ “ngày 0” cho mô hình mới, trong khi Huawei cho biết đang phát triển bộ toán tử lõi tương thích với TileLang.

Theo Poe Zhao, “đây là giai đoạn hai của chiến dịch có chủ đích nhằm xây dựng chuỗi AI độc lập, thoát khỏi ảnh hưởng của Nvidia”.

Dù chưa rõ các công ty Trung Quốc có thể đạt ASI chỉ bằng phần cứng nội địa hay không, Huawei cho biết giải pháp cụm máy chủ của họ đã đủ đáp ứng nhu cầu tính toán lớn. Trong khi đó, các nhà lập pháp Mỹ lại kêu gọi siết chặt kiểm soát xuất khẩu chip nhằm hạn chế đà tiến của Trung Quốc.

Tại hội nghị Apsara, hàng trăm nhà phát triển và khách hàng đã chăm chú lắng nghe, sử dụng công cụ dịch và ghi âm trực tiếp chạy trên nền tảng Qwen. Dường như Alibaba không hề nao núng trước thách thức toàn cầu, mà ngược lại, càng củng cố quyết tâm xây dựng một hệ sinh thái AI sôi động, tự chủ và toàn cầu hóa.

“Trong tương lai,” ông Eddie Wu Yongming khẳng định, “sẽ chỉ có 5 hoặc 6 hyperscaler toàn cầu, và Alibaba sẽ là một trong số đó”.

Cuộc đua AI không còn là chuyện của một vài mô hình ngôn ngữ hay vài con chip tiên tiến. Bài học từ Trung Quốc cho thấy chiến thắng sẽ thuộc về những quốc gia và tập đoàn có thể kết hợp công nghệ, hạ tầng và ứng dụng vào một hệ sinh thái thống nhất – nơi trí tuệ nhân tạo không chỉ nằm trong các máy chủ, mà thấm vào mọi ngóc ngách của đời sống và sản xuất.