Đưa khoản lỗ 45.000 tỷ của EVN vào giá điện: 'Nếu làm ăn yếu kém, DN phải tự chịu'

Nhiều bộ, ngành đề nghị xem xét

Tại dự thảo lần 3 Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 72/2025/NĐ-CP, Bộ Công Thương đề xuất đưa số lỗ 44.792 tỷ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện.

Nhiều ý kiến cho rằng khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng là vấn đề hệ trọng, tác động lớn đến chính sách giá điện cũng như quyền lợi của người tiêu dùng. Vì thế, việc tính toán và phân bổ cần được làm rõ, minh bạch và có sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý.

Góp ý cho dự thảo, Bộ Tài chính cho hay việc xử lý khoản lỗ lũy kế của EVN cần tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc định giá và quy định tại Luật Điện lực 2024. Cơ quan này đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo EVN tách bạch các khoản lỗ do thực hiện chính sách an sinh xã hội với các khoản lỗ phát sinh từ hoạt động kinh doanh, đồng thời làm rõ nếu có khoản lỗ từ đầu tư ngoài ngành.

Bộ Tài chính cũng yêu cầu đánh giá tác động của việc điều chỉnh giá điện đối với người dân và doanh nghiệp, từ đó xây dựng giải pháp giảm thiểu hệ quả tiêu cực.

Đồng quan điểm, Bộ Quốc phòng đề nghị Bộ Công Thương xác định cụ thể nguyên nhân dẫn đến khoản lỗ trên, phân định rõ đâu là chi phí liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất và cung ứng điện, đâu là chi phí ngoài hoạt động cốt lõi.

Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) cho biết cần phải xác định rõ cơ quan có thẩm quyền và cơ sở pháp lý để tính toán tổng chi phí đưa vào giá điện. Nếu việc bổ sung chi phí chưa được tính toán trước đây không minh bạch, nguy cơ tạo dư luận trái chiều là rất lớn.

Hội Điện lực Việt Nam kiến nghị cơ quan soạn thảo quy định rõ quy trình xử lý chi phí phát sinh do yếu tố chủ quan hoặc ngoài tầm kiểm soát của EVN, cơ chế điều chỉnh khi các yếu tố đó chấm dứt.

Trong khi đó, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cảnh báo cần cân nhắc kỹ lưỡng việc đưa chi phí từ năm 2022 vào giá điện từ 2025 trở đi, bởi điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sinh hoạt và hoạt động sản xuất kinh doanh của người dân và doanh nghiệp.

Trước những băn khoăn từ các bộ, ngành, Bộ Công Thương trong văn bản giải trình ngày 3/9 cho biết nguyên nhân chủ yếu dẫn đến khoản lỗ lũy kế của EVN là do chính sách giữ ổn định giá điện để hỗ trợ an sinh xã hội và nền kinh tế.

Năm 2022, mặc dù giá than nhập khẩu - đầu vào quan trọng cho sản xuất điện - tăng mạnh do xung đột Nga - Ukraine, song giá điện vẫn được giữ nguyên để giảm tác động tới người dân và doanh nghiệp trong bối cảnh hậu Covid-19. Sang năm 2023, giá điện có điều chỉnh nhưng ở mức thấp, chưa đủ bù đắp chi phí phát sinh, khiến khoản lỗ tiếp tục gia tăng.

Bộ Công Thương cho biết giá điện có thể giữ nguyên hoặc chỉ tăng khoảng 2-5% trong năm nay nếu đưa khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng của EVN vào cơ cấu tính giá.

Cần làm rõ nguyên nhân các khoản lỗ

Các chuyên gia cho rằng cần làm rõ nguyên nhân các khoản lỗ, đảm bảo minh bạch trước khi phân bổ vào giá điện.

TS Hà Đăng Sơn - Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh - cho biết báo cáo tài chính đã kiểm toán năm 2022, 2023 và 2024 của EVN chưa cung cấp đủ chi tiết về cấu thành các khoản lỗ. Nếu lấy báo cáo này làm căn cứ phân bổ thì sẽ thiếu tính minh bạch, dễ gây ra những phản ứng tiêu cực trong xã hội.

Ông Sơn kiến nghị EVN cần báo cáo chi tiết các chi phí cấu thành nên khoản lỗ và chỉ chấp thuận phân bổ các chi phí hợp lý vào giá bán lẻ điện bình quân, thay vì chấp thuận phân bổ toàn bộ khoản lỗ theo báo cáo tài chính đã được kiểm toán.

Liên quan đến vấn đề này, ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) nêu quan điểm: nếu do chủ quan của doanh nghiệp làm ăn yếu kém, gây ra giá không bù được chi phí dẫn đến lỗ trong hoạt động sản xuất kinh doanh thì doanh nghiệp tự chịu.

Trường hợp vì lợi ích kinh tế - xã hội mà Nhà nước buộc phải giữ giá điện thấp hơn chi phí, giá thành, dẫn đến dòng tiền âm (lỗ) là không tránh khỏi, doanh nghiệp không bảo toàn được vốn Nhà nước thì cần có giải pháp xử lý phù hợp.

Nhà nước có thể có những chính sách hỗ trợ về đầu tư, về thuế, lãi suất... trong những trường hợp cụ thể để góp phần hạn chế mức tăng giá điện quá cao, tác động bất lợi đến đời sống, sản xuất kinh doanh và ổn định kinh tế vĩ mô.

Chuyên gia Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, cho rằng, công thức tính giá điện hiện nay bao gồm toàn bộ chi phí hệ thống. Nếu đưa thêm lỗ vào, cần minh bạch, công khai và có lộ trình giãn dần, tránh cú sốc cho nền kinh tế.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Quốc Việt, Trường ĐH Kinh tế - ĐH Quốc gia Hà Nội - nhìn nhận, đây chưa phải là thời điểm phù hợp để tính thêm các khoản lỗ cũ vào giá điện, càng không nên tăng giá trong bối cảnh hiện tại. Dù nền kinh tế trong nửa đầu năm có những tín hiệu tích cực nhưng phía trước vẫn còn nhiều thách thức - đặc biệt khi các chính sách thuế đối ứng từ Mỹ bắt đầu có hiệu lực. Theo ông, nếu giá điện tiếp tục tăng không chỉ đẩy chi phí đầu vào của doanh nghiệp lên cao mà còn tạo thêm áp lực lên tỷ giá, ảnh hưởng đến ổn định vĩ mô.

TS Nguyễn Huy Hoạch - chuyên gia Hội đồng khoa học, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam - đánh giá điện là ngành độc quyền khi EVN vẫn sản xuất nguồn điện hơn 30% và có vai trò chính trong truyền tải, phân phối điện. Giá điện đã liên tục được điều chỉnh tăng 3 lần liên tiếp từ năm 2023, giờ lại đề xuất được hạch toán vào chi phí khác với khoản lỗ hơn 44.000 tỷ đồng, sẽ đặt ra hoài nghi và người tiêu dùng cảm thấy không minh bạch.

Theo các chuyên gia, để xử lý khoản lỗ 44.700 tỷ đồng một cách bền vững, cần phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, EVN và xã hội. Ngân sách Nhà nước có thể chia sẻ một phần. Tuy nhiên, EVN cần thực hiện tái cấu trúc mạnh mẽ, cắt giảm các chi phí không cần thiết, nâng cao hiệu quả quản trị và đầu tư vào công nghệ hiện đại.

Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa nguồn năng lượng, đặc biệt thúc đẩy điện gió, điện mặt trời, sẽ góp phần giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch, tiệm cận mục tiêu phát triển bền vững.

Ngoài ra, các cơ quan quản lý cần công khai thông tin định kỳ, giải thích rõ cơ cấu giá và cam kết giảm khi điều kiện thuận lợi. Việc phân bổ cần thực hiện theo lộ trình dài hạn, giãn dần qua nhiều năm để tránh cú sốc cho nền kinh tế và đời sống người dân.