Fintech trước thời cơ 'lột xác': Vươn mình hay lùi bước?

“Làm tất ăn cả” - Giấc mơ vươn xa của Fintech

Trong dự thảo xây dựng Nghị quyết của Quốc hội về thành lập và hoạt động của trung tâm tài chính tại Việt Nam, một trong những đề xuất được ghi nhận là hình thành ngân hàng số từ các nhà băng là thành viên trung tâm tài chính, được thực hiện từ đầu năm 2026. Trước đề xuất này của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay sáp nhập với Bộ Tài chính), Ngân hàng Nhà nước đã lập tức phản hồi, cho rằng việc hình thành ngân hàng số nên được thực hiện từ ngày 1/1/2027, thay vì thời điểm 1/1/2026 như dự thảo. Tuy nhiên, đơn vị xây dựng dự thảo vẫn muốn giữ nguyên nội dung nêu trên, với lý do đảm bảo áp dụng đồng bộ các chính sách để phát triển trung tâm tài chính.

Trước những thông tin này, giới quan sát nhận định rằng cánh cửa đang mở ra cho mô hình ngân hàng thuần số – những tổ chức tài chính hoạt động hoàn toàn trên nền tảng số, không có chi nhánh vật lý, và quan trọng hơn là được cấp giấy phép hoạt động độc lập, thay vì hoạt động dưới “giấy phép con” của ngân hàng mẹ như hiện nay.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cho rằng đây là một bước tiến tất yếu. Một số chuyên gia ngân hàng đặt câu hỏi: Liệu các ngân hàng số đang hiện diện trên thị trường có thật sự cần đến giấy phép độc lập? Trên thực tế, nhiều ngân hàng số hiện nay vẫn vận hành khá ổn định dưới mô hình liên kết với ngân hàng mẹ, thậm chí có những đơn vị đã chứng minh được hiệu quả kinh doanh rõ rệt. Với những ngân hàng số chưa đạt kỳ vọng, việc hoạt động dưới bóng “ngân hàng truyền thống” lại giúp họ tận dụng được uy tín, nguồn lực và đặc biệt là lòng tin từ người tiêu dùng – yếu tố vốn rất thách thức đối với các mô hình tài chính mới.

Ngược lại, có một nhóm tổ chức có thể sẽ đặc biệt quan tâm đến việc xin cấp giấy phép hoạt động ngân hàng thuần số: các công ty công nghệ tài chính (Fintech) không mang danh nghĩa ngân hàng, hay còn gọi là Fintech non-bank.

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh các Fintech hiện tại vẫn phải “dựa lưng” vào các ngân hàng để triển khai các sản phẩm tài chính như Buy now Pay later (BNPL – Mua trước, trả sau), thì việc được cấp phép như một ngân hàng số sẽ mở ra cơ hội hoàn toàn mới. Hiện nay, vì không có chức năng cho vay, các Fintech cung cấp dịch vụ BNPL buộc phải hợp tác với ngân hàng thương mại để cung cấp khoản vay cho người tiêu dùng. Họ chỉ đóng vai trò là trung gian xử lý giao dịch, quản trị rủi ro và phân phối sản phẩm.

Nếu viễn cảnh Fintech được cấp giấy phép ngân hàng số trở thành hiện thực, họ sẽ không chỉ đứng sau các giao dịch, mà còn có thể “làm tất ăn cả” – từ khâu cung cấp dịch vụ, quản lý dòng tiền, đến hưởng trọn lợi nhuận từ hoạt động cho vay tiêu dùng. Không chỉ dừng lại ở BNPL, các Fintech còn có thể mở rộng sang các mảng như tín dụng cá nhân, vay ngang hàng (P2P Lending), quản lý tài sản, thanh toán xuyên biên giới và nhiều sản phẩm tài chính tích hợp khác.

Lợi thế cạnh tranh của Fintech non-bank nằm ở khả năng ứng dụng công nghệ linh hoạt, tốc độ triển khai dịch vụ nhanh và khả năng cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Cùng với đó, họ đang sở hữu một tệp khách hàng trẻ, quen thuộc với các nền tảng kỹ thuật số – đây chính là phân khúc có tiềm năng phát triển nhất trong kỷ nguyên tài chính số.

Thêm vào đó, trong bối cảnh hành vi tiêu dùng và kỳ vọng của khách hàng thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là sau đại dịch, người dùng ngày càng mong muốn tiếp cận các dịch vụ tài chính thuận tiện, minh bạch, tức thời và chi phí thấp. Đây chính là vùng đất màu mỡ để các Fintech bứt phá nếu rào cản pháp lý được gỡ bỏ. Trong mắt các nhà đầu tư, một Fintech được cấp giấy phép hoạt động ngân hàng có thể mang lại giá trị vượt trội nhờ tiềm năng sinh lời rõ ràng, thay vì chỉ được nhìn nhận là một nền tảng công nghệ nhiều ý tưởng nhưng thiếu “quyền lực” tài chính thực sự.

Thời điểm bản lề của “Fintech non-bank”

Trao đổi với Đầu tư Tài chính, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW, nhận định việc dự thảo Nghị quyết của Quốc hội đề xuất cho phép thành lập ngân hàng số trong khuôn khổ trung tâm tài chính là một bước đi quan trọng, thể hiện chủ trương đón đầu xu hướng tài chính số hóa và thu hút dòng vốn đầu tư công nghệ. Nếu được hiện thực hóa từ năm 2026, mô hình ngân hàng số được cấp phép sẽ tạo ra hành lang pháp lý minh bạch, chính thức hóa một cấu trúc ngân hàng không chi nhánh nhưng có đầy đủ chức năng của một tổ chức tín dụng, hoạt động dưới sự quản lý trực tiếp của Ngân hàng Nhà nước.

“Đối với các công ty Fintech không thuộc tổ chức tín dụng (Fintech non-bank), đây sẽ là thời điểm bản lề. Thị trường tài chính số sẽ bước vào một giai đoạn phân hóa rõ nét, trong đó những Fintech không có giấy phép ngân hàng sẽ đối mặt với giới hạn pháp lý nghiêm ngặt hơn trong việc tiếp cận dòng tiền, cung cấp sản phẩm tiết kiệm, đầu tư hoặc huy động vốn từ công chúng”, luật sư Hà cho biết.

Tuy nhiên, “không phải không có cơ hội” – luật sư Nguyễn Thanh Hà nói. Ông nhấn mạnh trong bối cảnh hệ sinh thái tài chính số mở rộng, các ngân hàng số được cấp phép sẽ rất cần hợp tác với các Fintech để tận dụng công nghệ, dữ liệu và khả năng thiết kế trải nghiệm người dùng vượt trội. Những Fintech có năng lực thực sự sẽ có cơ hội trở thành đối tác chiến lược trong chuỗi cung ứng dịch vụ tài chính – từ tích hợp API, vận hành ví điện tử, định danh khách hàng (eKYC) đến phân tích dữ liệu phục vụ chấm điểm tín dụng hoặc cá nhân hóa dịch vụ.

Nếu chính sách cấp phép ngân hàng số được triển khai nhất quán và có lộ trình rõ ràng, các Fintech non-bank, theo luật sư Nguyễn Thanh Hà, sẽ đứng trước một ngã rẽ: hoặc là nâng cấp mô hình và tuân thủ để tham gia cuộc chơi chính thức, hoặc là lựa chọn vai trò đối tác – cung cấp công nghệ và nền tảng cho các tổ chức được cấp phép. Đây là cơ hội để sàng lọc thị trường và thúc đẩy một hệ sinh thái tài chính số minh bạch, cạnh tranh và bền vững hơn.

Các chuyên gia trong lĩnh vực ngân hàng cho rằng để giấc mơ trở thành ngân hàng thuần số trở thành hiện thực, các Fintech non-bank sẽ cần vượt qua nhiều thách thức không nhỏ: vốn điều lệ tối thiểu, hệ thống quản trị rủi ro, an toàn thông tin và tuân thủ pháp luật như một tổ chức tín dụng chính thức. Đồng thời, sự giám sát từ cơ quan quản lý cũng sẽ trở nên chặt chẽ hơn, không còn “thoải mái” như khi chỉ là một nền tảng trung gian.