Thiếu luật quản lý Fintech, rủi ro lớn hơn mất kiểm soát dòng tiền

Kiểm soát huy động tiền nhàn rỗi qua kênh phi truyền thống

Trước viễn cảnh 1 Fintech, hay 1 ngân hàng số sụp đổ mà VietnamFinance đã đề cập ở bài trước, có thể thấy rằng tình hình sẽ rất phức tạp để giải quyết được những khoản tiền gửi, tiền nhàn rỗi của người dân ở những kênh phi truyền thống này khi xảy ra sự cố ngoài ý muốn. Dù sự cố là hy hữu, nhưng lại hiện hữu, do đó giới phân tích cho rằng cần có những quy định cụ thể hơn để giám sát, kiểm soát hoạt động huy động tiền nhàn rỗi qua các kênh phi truyền thống.

Trao đổi với VietnamFinance, LS Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW, đã chỉ ra 5 biện pháp cần triển khai đồng bộ để giám sát chặt chẽ hoạt động này. Thứ nhất là hoàn thiện khung pháp lý cho Fintech và ngân hàng số. Nhiều mô hình Fintech, đặc biệt là huy động vốn qua nền tảng số và các sản phẩm tương tự tiền gửi, hiện hoạt động trong vùng "xám" pháp lý. Việc ban hành sớm một khung pháp lý riêng, có thể dưới hình thức Nghị định hoặc Luật chuyên ngành, là cần thiết để điều chỉnh toàn diện các tổ chức cung ứng dịch vụ tài chính phi truyền thống, tạo hành lang pháp lý rõ ràng và minh bạch.

Thứ hai là áp dụng cấp phép theo hoạt động và giám sát dựa trên rủi ro. Các Fintech có hành vi huy động vốn tương tự như nhận tiền gửi cần được xem là tổ chức tín dụng và chịu sự giám sát của Ngân hàng Nhà nước theo Luật các Tổ chức tín dụng 2024. Cơ chế cấp phép phải đi kèm với các điều kiện chặt chẽ về vốn, quản trị rủi ro, năng lực công nghệ và phương án xử lý tranh chấp, đảm bảo an toàn cho hệ thống và người gửi tiền.

Thứ ba là tăng cường ứng dụng công nghệ trong giám sát (RegTech, SupTech). Các cơ quan quản lý cần đẩy mạnh triển khai hệ thống giám sát dữ liệu giao dịch theo thời gian thực, theo dõi luồng tiền trên các nền tảng số. Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, hành vi huy động vốn trái phép hoặc các hoạt động tiềm ẩn rủi ro, nâng cao hiệu quả giám sát.

Thứ tư là củng cố cơ chế bảo vệ người tiêu dùng tài chính. Các tổ chức Fintech phải có trách nhiệm công khai minh bạch thông tin về sản phẩm, rủi ro, lợi suất và thiết lập kênh giải quyết khiếu nại hiệu quả. Đồng thời, cần thông báo rõ ràng cho người dùng rằng các khoản "gửi tiền" qua nền tảng Fintech không thuộc diện được bảo hiểm theo Luật Bảo hiểm tiền gửi 2012, giúp họ nhận thức đầy đủ rủi ro.

Thứ năm là siết chặt hoạt động quảng cáo và huy động vốn trá hình. Cần phối hợp chặt chẽ giữa Ngân hàng Nhà nước, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an để kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi quảng cáo sai sự thật hoặc huy động vốn dưới dạng trá hình (như đầu tư rủi ro nhưng quảng cáo là gửi tiền an toàn). Điều này nhằm ngăn chặn tình trạng lừa đảo tài chính qua mạng và bảo vệ người dân.

Nghị định Sandbox có đủ để quản lý Fintech?

Nghị định số 94/2025/NĐ-CP quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) trong lĩnh vực ngân hàng, đối với việc triển khai sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới thông qua ứng dụng giải pháp công nghệ (gọi là giải pháp công nghệ tài chính), đã chính thức được ban hành và có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.

Đây là một trong những văn bản luật hiếm hoi có những quy định về hoạt động của Fintech. Tuy nhiên, Nghị định chỉ xoay quanh 3 giải pháp công nghệ tài chính được tham gia thử nghiệm bao gồm chấm điểm tín dụng, chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API) và cho vay ngang hàng (P2P Lending).

Trong khi đó, hoạt động của Fintech trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng lại không chỉ nằm ở 3 giải pháp trên. Điều này đặt ra một vấn đề, liệu Nghị định 94 về sandbox cho Fintech đã đủ để lấp đầy khoảng trống pháp lý và kiểm soát rủi ro cho các hoạt động hiện nay của Fintech hay chưa?

Đánh giá về Nghị định số 94/2025/NĐ-CP, LS Nguyễn Thanh Hà cho rằng đây là một bước tiến tích cực nhằm tạo môi trường thử nghiệm có kiểm soát cho các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, sáng tạo. Mục đích chính là giúp cơ quan quản lý hiểu rõ hơn về Fintech để từ đó xây dựng khung pháp lý phù hợp trong tương lai. Trong phạm vi thử nghiệm, các Fintech tham gia sẽ phải tuân thủ các điều kiện, giới hạn và biện pháp kiểm soát rủi ro chặt chẽ do Ngân hàng Nhà nước đưa ra, bao gồm cả quản lý tiền của khách hàng.

“Tuy nhiên, Nghị định Sandbox không phải là giải pháp cho toàn bộ vấn đề. Nó chỉ áp dụng cho các mô hình được lựa chọn thử nghiệm, với quy mô và thời gian giới hạn. Nó không giải quyết dứt điểm các hoạt động Fintech đang diễn ra ngoài khuôn khổ thử nghiệm, đặc biệt là những hoạt động có dấu hiệu lách luật hoặc chưa được quản lý đầy đủ. Do đó, Nghị định này chưa đủ để "lấp đầy khoảng trống pháp lý" và kiểm soát rủi ro cho toàn bộ thị trường Fintech hiện tại”, LS Hà cho biết.

Trên thực tế, cuộc chạy đua giữa khung pháp lý và các Fintech đã diễn ra trong nhiều năm nay, khi mà sự phát triển của ngân hàng số, ví điện tử và các mô hình đầu tư công nghệ như “đầu tư tích sản tự động” đang diễn ra với tốc độ nhanh, mạnh thì hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay vẫn chưa thực sự theo kịp tốc độ của các mô hình tài chính số này.

Theo LS Hà, hiện nay khuôn khổ pháp lý điều chỉnh hoạt động Fintech chủ yếu được dẫn chiếu từ các quy định hiện hành về ngân hàng, trung gian thanh toán, và các quy định dân sự – trong khi chưa có một đạo luật riêng hay khung pháp lý toàn diện cho lĩnh vực Fintech. Các hoạt động như “gửi tiền công nghệ” – nơi người dùng nạp tiền vào ví hoặc nền tảng đầu tư với kỳ vọng sinh lời – đặt ra dấu hỏi lớn về tính pháp lý, bản chất giao dịch, và trách nhiệm bảo vệ người dùng.

“Nếu khung pháp lý tiếp tục chậm trễ, rủi ro pháp lý sẽ không chỉ nằm ở việc mất kiểm soát dòng tiền, mà còn có thể dẫn tới việc lách luật huy động vốn, đẩy người tiêu dùng vào tình trạng “gửi tiền nhưng không được bảo vệ như gửi tiết kiệm”. Điều này đòi hỏi cơ quan quản lý cần có cách tiếp cận linh hoạt: vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa thiết lập ranh giới pháp lý rõ ràng để đảm bảo an toàn cho thị trường và quyền lợi người dùng”, LS Hà nhận định.